ABŞ “Şaquli Dəhliz”lə Azərbaycan qazına veto qoyub ŞƏRH

Analitik vurğulayıb ki, Vaşinqtonun siyasi məntiqi başqa istiqamətdə hərəkət edir

“Avropa isə Azərbaycanı tamam başqa prizmadan görür. Avropa İttifaqı üçün TAP və TANAP sadəcə boru kəmərləri deyil, yeni enerji balansının təməl dayaqlarıdır”

Avropanın enerji dairələrində "Şaquli Dəhliz" ideyası ilk dəfə ortaya atılanda bu layihə sırf praqmatik addım kimi qarşılanmışdı. Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya və Moldova Avropaya qaz tədarükünü siyasi diktə ilə deyil, bazar prinsipləri əsasında təmin edəcək marşrut qururdu. Lakin 2025-ci ilin payızında bu incə tənzimlənmiş mexanizm gözlənilmədən Vaşinqton tərəfindən dayandırıldı.

ABŞ-nin gətirdiyi arqumentlər o qədər açıq səsləndi ki, arxasındakı niyyəti gizlətmək artıq mümkünsüz idi. Amerika tərəfi öz şirkətləri üçün Ukraynanın maye qaz bazarına eksklüziv giriş tələb etdi. Əslində bu, Avropaya onun enerji təhlükəsizliyi üçün təqdim olunmuş hesab idi. Amma məsələ təkcə bununla bitmir. Vaşinqtonun əsas məqsədi 2025-2026-cı ilin qışı ərəfəsində Dunaydan Balkanlara qədər olan məkanda öz maye qazının prioritetini möhkəmləndirməkdir. ABŞ yaxşı görür ki, "yaşıl keçid" şüarlarına baxmayaraq, Avropada qaz tələbatı sabit qalır, Rusiyaya alternativ boru kəmərləri isə məhduddur. Məhz bu şəraitdə Azərbaycan ön plana çıxır. Çünki o, sabitlik, rəqabətədavamlı qiymət və siyasi asılılıqdan uzaq yeganə təchizatçıdır.

Siyasi şərhçi Elçin Alıoğlu deyib ki, yunan rəsmiləri ehtiyatla danışsalar da, faktiki olaraq təsdiqlədilər ki, ABŞ "Şaquli Dəhliz"lə Azərbaycan qazının tranzitinə veto qoyub. Onun sözlərinə görə, səbəb sadədir: "TAP xətti ilə Yunanıstana gələn qazın maya dəyəri Amerika maye qazından xeyli ucuzdur. Bu, Vaşinqton üçün ağrılı məqamdır, xüsusilə də ABŞ Şərqi Avropa qaz bazarında üstünlüyü ələ keçirmək istəyərkən. Əlavə olaraq, ABŞ strukturları "Azərbaycan qazına guya rus qazının qarışdırıldığı" versiyasını dövriyyəyə buraxaraq vəziyyəti qızışdırmağa cəhd etdilər. Lakin bu iddia tezliklə iflasa uğradı. Avropa Komissiyası açıqladı ki, belə "qarışıq" texniki cəhətdən mümkün deyil və bu barədə heç bir sübut yoxdur.

Avropa analitik mərkəzləri xatırladır ki, Azərbaycan hər il 25 milyard kubmetrdən çox qaz və 24 milyon tonadək neft hasil edir. Ölkə təkcə özünü təmin etmir, həm də onilliklərdir Avropaya alternativ enerji mənbəyi təqdim edərək bazarı sabit saxlayır. SOCAR hazırda Avropaya hər il təxminən 10 milyard kubmetr qaz nəql edir, TAP-ın ötürücülük gücünün yaxın illərdə 20 milyarda çatdırılması isə Cənubi Avropanın enerji arxitekturasında tamamilə yeni mərhələ açacaq".

Analitik vurğulayıb ki, Vaşinqtonun siyasi məntiqi başqa istiqamətdə hərəkət edir: "ABŞ, Avropaya ən iri maye qaz tədarükçüsü kimi, boru kəməri ilə gələn hər cür rəqabəti minimuma endirmək niyyətindədir. Çünki boru ilə qaz nəqli həm ucuz, həm sabit, həm də texnoloji cəhətdən etibarlıdır. Rusiya qaz ixracının 2021-ci ildəki 140 milyard kubmetrdən 2025-ci ildə 50 milyarda enəcəyi gözlənildiyi bir vaxtda Azərbaycan üçün yeni imkan pəncərəsi açılır. ABŞ isə bunu öz iqtisadi maraqlarına təhdid kimi qiymətləndirir. Afinada "Naftoqaz" və "Atlantic-See LNG Trade" arasında imzalanmış saziş Vaşinqton üçün təzyiq vasitəsinə çevrildi. Müqavilə Ukraynaya Amerika maye qazının məhz "Şaquli dəhliz" infrastrukturu vasitəsilə çatdırılmasını nəzərdə tutur. Beləliklə, əvvəllər Avropanın enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi üçün nəzərdə tutulan marşrut indi ABŞ-nin maye qaz terminallarını yükləmək üçün alətə çevrilib. Siyasi fonda isə mənzərə daha da gərgindir. Qarabağ müharibəsində qələbədən sonra Azərbaycanın regional çəkisi artıb, Xəzər hövzəsi Avrasiya logistikası üçün strateji qovşağa çevrilib. ABŞ, Rusiya və Çin arasında rəqabət dərinləşdikcə, Vaşinqton üçün Bakı həm tərəfdaş, həm də potensial rəqibə çevrilir. ABŞ üçün əsas məsələ Azərbaycanın müstəqil enerji mərkəzinə çevrilməsinin qarşısını almaqdır".

E.Alıoğlu qeyd edib ki, Avropa isə Azərbaycanı tamam başqa prizmadan görür: "Avropa İttifaqı üçün TAP və TANAP sadəcə boru kəmərləri deyil, yeni enerji balansının təməl dayaqlarıdır. ABŞ üçün isə bunlar nəzarətdə saxlanılmalı vasitələrdir. SOCAR qazının Ukraynaya tədarükünə maneə yaradılması qərarı iqtisadi deyil, siyasi motivlərlə bağlıdır. O, faktlara əsaslanmır, texniki reallıqları nəzərə almır və Avropanın enerji təhlükəsizliyi prinsiplərinə ziddir. Avropa qurumları açıq şəkildə bildirir ki, TAP Azərbaycanın daxili qaz sisteminə qoşulmur, deməli, "qarışıq qaz" haqqında deyilənlər sadəcə bəhanədir. Bütün mənzərəyə ümumi baxış bir nəticəni göstərir. Azərbaycan Avropa üçün Rusiyadan asılı olmayan yeganə quru qaz mənbəyidir. "Cənub Qaz Dəhlizi" artıq öz etibarlılığını sübut edib. ABŞ-nin "Şaquli dəhliz"də Azərbaycan qazının istifadəsini məhdudlaşdırmaq qərarı formal olaraq Bakıya qarşı yönəlməsə də, mahiyyət etibarilə Amerika kommersiya maraqlarının müdafiəsidir. Amma bu addım regionda enerji balansını poza, Avropanın şaxələndirmə planlarına zərbə vura və nəhayət, Vaşinqtonun qorumağa söz verdiyi təhlükəsizlik sistemini zəiflədə bilər".