ABŞdəkı yanğın dünya iqtisadiyyatına təsir göstərəcək? Natiq Cəfərli danışdı

Yanvarın 7-dən ABŞ-nin Kaliforniya ştatının Los-Anceles şəhərində baş verən yanğın fırtınanın təsiri ilə sürətlə yayılaraq, yaşayış məntəqələrinə keçib. Yanğın səbəbi ilə 130 minə yaxın sakinə evlərini tərk etmək əmri verilib. Hesab edilir ki, ABŞ-da yaranan kapital itkiləri maliyyə böhranı yaradacaq, bu böhran isə özlüyündə qlobal maliyyə böhranın detonatoru rolunu oynayacaq.

Günlərdir davam edən yanğının ABŞ və dünya iqtisadiyyatına təsirləri ilə bağlı ReAL Partiyasının sədri, iqtisadçı Natiq Cəfərli Teleqraf.com-un suallarına münasibət bildirib.

Onun sözlərinə görə, dəymiş zərəri ABŞ-nin büdcəsi ilə müqayisə etdikdə, iqtisadi böhrandan söhbət gedə bilməz:

“Dəymiş zərərlə bağlı məlumatlar, hesablamalar var. İlkin zərər 150 milyard dollar civarındadır. Bura sığorta şirkətlərinin ödəyəcəyi vəsait daxil deyil. Onları da daxil etsək, 200-250 milyard dollarlıq zərər olacaq. Rəqəm olaraq böyük rəqəmdir. Bir çox ölkələrin büdcəsindən, ümumidaxili məhsulundan da böyükdür. Amma ABŞ iqtisadiyyatının həcminin təqribən 36-37 trilyon dollar olduğunu nəzərə alsaq, o qədər də böyük rəqəm deyil. ABŞ-nin kifayət qədər dayanıqlı bir iqtisadiyyatı olduğu üçün bu zərərin geri dönüşünü təmin etmək mümkündür. Uzunmüddətli zərərlərdən də söhbət gedə bilər. Çünki məlum oldu ki, Kaliforniya yanğınsöndürmə infrastrukturu çox zəif, hazırlıqsız olub. Yanğın söndürənlərin sayı da azdır. Daha uzunmüddətli zərərlər də olacaq. Məhz yanğının yaratdığı yox, sonradan qurulacaq infrastruktur, işə alınacaq işçilər əlavə bir yük gətirəcək. Ancaq bu daha çox Kaliforniya ştatına təsir edəcək. Çünki hər bir ştat ayrıca kiçik dövlət kimi idarə olunur. Onların özlərinin vergi siyasəti, daxili idarəetmə sistemi olur. Müxtəlif qərarların alınmasında ştatın höküməti daha böyük səlahiyyətlərə malikdir. Bu baxımdan yanğın məhz Kaliforniya ştatına daha çox zərər vuracaq. ABŞ-dən köçənlərin sayı da artır. Tək yanğınla bağlı yox, ümumən Kaliforniya ştatındakı vergilərin yüksək olması, sosial bərabərsizliyin daha çox hiss olunması insanların oradan köçməsinə səbəb olur. Yanğından sonra köç dalğasının başlayacağını nəzərə alsaq, Kaliforniyaya Amerikanın tamamından çox zərər vurulacaq. Uzun illər bu zərər hiss olunacaq”.

İqtisadçının sözlərinə görə, ABŞ-nin sığorta şirkətləri kifayət qədər böyükdür, dəymiş zərəri ödəmək qabiliyyətindədirlər: “Amerikanın sığort şirkətlərinin ümumi yığılmış ehtiyatları 1 trilyon dollardan çoxdur. Ona görə də düşünmürəm ki, ciddi problem yaşansın. Sadəcə, Amerika spesifik ölkədir. Orada sığorta şirkətlərinin məhkəmələr yolu ilə ödənişləri uzatmaq imkanı olur. Vətəndaş hətta sığorta ödənişlərini gecikdiribsə, bir neçə ay məhkəmə qərarı ilə sığortanı ödəməkdən imtina edə bilər. Amerikanın qaydaları daha fərqlidir. Ona görə də sığorta şirkətləri çalışacaqlar ki, məhkəmələr yolu ilə ödənişləri uzatsınlar. Ancaq kimin sənədləri doğrudursa, sığorta ödənişlərini edibsə, şirkətlər özləri maraqlıdır olacaqlar ki, tez ödəsinlər. Çünki gecikmələr olarasa, vətəndaş onları məhkəməyə verir. Məhkəmə qərarı ilə daha yüksək məbləğdə ödənişlər etməyə məcbur olurlar. Düşünmürəm ki, burada hansısa bir problem yaşansın. ABŞ iqtisadiyyatının həcmi trilyon dollarla ölçülür. 250-300 milyardlıq zərər olsa da, bu ümumilikdə ABŞ iqtisadiyyatının heç bir faizi də etmir. ABŞ iqtisadiyyatında böhran yaradacağını düşünmürəm. Ancaq ştat səviyyəsində, Kaliforniyada hansısa böhranlara səbəb ola bilər”.

Natiq Cəfərli hesab edir ki, ABŞ-nin maliyyə və sığorta şirkətləri xaricdəki aktivlərini geri çəkməyə başlayacaqlar: “Bu proses gedir. Trampın qələbəsindən sonra onun əsas iqtisadi proqramında yer alan məsələlərdən biri yatırımların, ABŞ-nin digər ölkələrdə olan zavod və fabriklərini ölkəyə daşımaqdır. Belə bir proses olacaq, bunu gözləmək lazımdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin də əsas hədəfi ondan ibarət olmalıdır ki, öz ölkələrində Amerikadan daha yaxşı şərtlərlə investorların qalmasına şərait yaratsınlar. Elə yaxşı təklif etməlidirlər ki, investorlar həmin ölkədən öz vəsaitlərini çıxarıb gələcək investisiyalarını ABŞ-a yox elə inkişaf etməkdə olan ölkələrə yatırsınlar. Bu baxımdan investisiyalar uğrunda rəqabət qızışacaq”.

Sədr “Azərbaycanın bu prosesdən zərər çəkməsi ehtimalı varmı?” sualını da cavablandırıb: “Azərbaycanın zərər çəkmə ehtimalı sıfıra yaxındır. Çünki bizdə xarici investisiyalar əsasən neft- qaz, enerji sektorunadır. Enerji sektorunun gəlirlilik səviyyəsi yüksək olduğu üçün bizdə əksinə, xarici investorlar maraqlıdırlar ki, yatırım qoysunlar. Bu günə qədər maraqlı olublar, bundan sonra da maraqları artacaq. Azərbaycanın kiçik həcmli yataqlarına da yatırım qoymağa çalışacaqlar. Azərbaycanın buradan ziyan görəcəyini düşünmürəm”.