Afrika ikiyə bölünməyə başladı, yeni okean yaranır

Afrika iki hissəyə bölünür. Yeni araşdırmaya görə, bu parçalanma yəqin ki, on milyonlarla il əvvəl başlayıb. Kiel Universitetinin alimləri maqnit məlumatlarını öyrənərək Afrika ilə Ərəbistan arasında qədim geoloji ayrılmanın baş verdiyini göstərən sübutlar tapıblar. Bir zamanlar bu iki quru sahəsi bir-birinə puzzle parçaları kimi bağlı olub, lakin zamanla baş verən proseslər onların ayrılmasına gətirib çıxarıb. Bu ayrılma isə Afrika boyunca şimal-şərqdən cənuba doğru, sanki gödəkçənin zəncirbəndi kimi irəliləyərək, vulkanizm və seysmik fəallıqla müşayiət olunur.

Lent.az xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, parçalanma tam başa çatdıqda (bu, ehtimal ki, beş-on milyon ildən sonra baş verəcək) Afrika iki böyük quru sahəsindən ibarət olacaq. Qərbdə Misir, Əlcəzair, Nigeriya, Qana və Namibiya kimi əksər Afrika ölkələrini özündə birləşdirən böyük ərazi formalaşacaq. Eyni zamanda, şərqdə daha kiçik bir quru sahəsi yaranacaq. Onun tərkibinə Somali, Keniya, Tanzaniya, Mozambik və Efiopiyanın böyük hissəsi daxil olacaq.

Plitə tektonikası nəzəriyyəsi bizə bildirir ki, materiklərin indiki konfiqurasiyası geoloji zaman ərzində kəskin şəkildə fərqli olub. Daily Mail izah edir ki, milyonlarla, bəlkə də milyardlarla il əvvəl daha böyük tektonik plitələr parçalanıb və uzaqlaşıb. Yeni okean qabığı və indiki okeanların yaranmasına səbəb olan, dəniz dibinin yayılması adlanan prosesi formalaşdırıb.

Tədqiqatçılar Afrikanın ən mühüm tektonik xüsusiyyətlərindən biri olan Şərqi Afrika çatına işarə edirlər: bu, Yer qabığının parçalanması nəticəsində yaranmış nəhəng çat sistemidir. Təxminən 4000 mil uzunluğa və orta hesabla 30–40 mil enə malik bu sistem İordaniyadan başlayaraq Cənub-Qərbi Asiyadan Şərqi Afrika boyunca Mozambikədək uzanır.

Hesab olunur ki, milyon illər sonra Afrika bölündükdə, dərin uçurum bu çat sistemi boyunca uzanacaq. Malavi və Turkana kimi Şərqi Afrikadakı böyük su hövzələrini ayıracaq.

Bu araşdırma üçün alimlər çat sisteminin zirvəsinə yaxın hissəyə - Qırmızı dənizin Ədən körfəzinə birləşdiyi Əfar regionuna diqqət yönəldiblər. Əfar regionu Yer üzündə nadir rast gəlinən bir məkandır: burada üç tektonik çat — Əsas Efiopiya çatı, Qırmızı dəniz çatı və Ədən körfəzi çatı bir nöqtədə birləşir və birlikdə “üçqat çat” adlanır.

Alimlər hesab edirlər ki, bu ərazidə biz plitələrin ayrılma prosesinin ən erkən mərhələlərini müşahidə edirik və uzun müddət bunun baş verdiyi yaxud artıq başa çatdığı düşünülürdü.

Mütəxəssislər Afrika qitəsinin necə dartıldığını və parçalandığını daha yaxşı anlamaq üçün 1968-1969-cu illərdə bort cihazları ilə toplanmış maqnit məlumatlarını təhlil ediblər.

Köhnə məlumat dəstlərini birləşdirərək və onların analizində müasir texnologiyalardan istifadə edərək, alimlər komandasına Yer qabığının maqnit sahəsi haqqında yeni təsəvvür əldə etmək mümkün olub.

Daha dəqiq desək, komanda sualtı dağlarda (geoloqların “okeanarası silsilələr” adlandırdığı orta okean hündürlüklərində) formalaşmış Yer qabığının maqnit profilini öyrənən skanerlərin məlumatlarından istifadə edib.

Yer kürəsinin maqnit qütbləri yerlərini dəyişəndə “bu hadisə bir neçə min və ya milyon ildən bir baş verir) Yer qabığında ağacın illik halqalarına və ya supermarket məhsulundakı ştrix-koda bənzər maqnit izi yaranır.

Təhlil göstərib ki, qədim dəniz dibi yayılma zolaqları Afrika ilə Ərəbistan arasında uzanır və bu da həmin regionun on milyonlarla il əvvəl parçalanmağa başladığını güman etməyə əsas verir.

Burada müşahidə olunan güclü maqnit siqnatürü, görünür ki, yavaş, lakin fasiləsiz şəkildə davam edən kontinental riftogenezdən (Yer qabığının yumşaq plastilin kimi dartılıb incəlməsi prosesindən) xəbər verir. Nəticədə qabıq qırıldıqda yeni okeanın yaranması baş verəcək.

Daily Mail vurğulayır ki, biz bu cür hadisə zamanı sanki torpağın gözümüzün önündə parçalandığını təsəvvür edə bilərik, amma əslində bu proses o qədər yavaş gedir ki, insanlar onu hiss etməyəcəklər.

Suonsi Universitetinin geokimyaçısı doktor Emma Uotts qeyd edir ki, Afrikanın parçalanması xüsusən də çatın şimal hissəsində, çox yavaş — ildə cəmi 5–16 millimetr — baş verir.