Azərbaycan hansı sahələrdə artıq dünyanın bir çox ölkələrini üstələyib?

Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Eldar Əzizov hesab edir ki, Azərbaycan öz inkişaf səviyyəsi ilə postsovet ölkələrini geridə qoyaraq, bu gün özünü Fransa ilə müqayisə edə bilər. Bu barədə Eldar Əzizov Heydər Əliyevin anadan olmasının 102-ci ildönümünə həsr olunmuş tədbirdə və Bakı Şəhər Prokurorluğunun yeni inzibati binasının açılışında çıxış edərkən bildirib.

“İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə işlər sürətli templə aparılır. Bu ərazilərlə yanaşı, paytaxtda və digər regionlarda da inkişaf davam edir, islahatlar həyata keçirilir. Digər postsovet ölkələrində durğunluq müşahidə olunsa da, bizdə inkişaf sürətlə gedir. Azərbaycanda həyat səviyyəsi yüksəkdir. Bu gün biz özümüzü Fransa ilə də müqayisə edə bilərik. Hazırda biz postsovet ölkələrindən xeyli irəlidəyik,” – Eldar Əzizov qeyd edib.

İlk baxışda paradoksal görünsə də, ümumilikdə o, haqlıdır. Həqiqətən də, 2020-ci ilin payızında 44 günlük müharibədə qələbə qazandıqdan sonra Azərbaycan Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun azad edilmiş ərazilərinin bərpasına fəal şəkildə sərmayə qoyur. 2024-cü ilin sonuna qədər bu məqsədlər üçün dövlət büdcəsindən təxminən 17,5 milyard manat (yaxud 10,3 milyard ABŞ dolları) ayrılıb.

2025-ci ildə daha 4 milyard manat (təxminən 2,3 milyard ABŞ dolları), 2025-2028-ci illər ərzində isə əlavə olaraq 14,6 milyard manat (təqribən 8,6 milyard ABŞ dolları) ayrılması planlaşdırılır. Bu, şübhəsiz ki, nəhəng məbləğlərdir. Bununla yanaşı, bu investisiyaların konkret nəticələrini artıq görürük. Belə ki, Füzuli Beynəlxalq Hava Limanı 26 oktyabr 2021-ci ildə açılıb. Bu, azad edilmiş ərazilərdə inşa edilən ilk hava limanıdır. O, ağır yük təyyarələri də daxil olmaqla bütün növ hava gəmilərini qəbul edə bilir və Beynəlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyası (IATA) və Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı (ICAO) tərəfindən tanınıb.

Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanının tikintisi 2021-ci ilin aprelində başlanıb və 2022-ci ildə ilk sınaq uçuşu həyata keçirilib. Hava limanı 3000 metr uzunluğunda və 60 metr enində uçuş-enmə zolağına malikdir ki, bu da 400 tonadək ağır yük təyyarələrinin qəbuluna imkan verir. Laçın Beynəlxalq Hava Limanının tikintisi isə yekunlaşma mərhələsindədir. Bu, Azərbaycanın ən yüksək dağlıq ərazidə yerləşən hava limanı olacaq.

Bundan başqa, Laçın və Füzuli şəhərlərində yeni yaşayış məhəllələri inşa edilib və buraya keçmiş məcburi köçkünlər qayıdıb. Azad edilmiş əraziləri ölkənin digər regionları ilə birləşdirən yollar, o cümlədən magistral yollar tikilib və bərpa olunub. “Yaşıl” energetika inkişaf etdirilir, günəş və hidroelektrik stansiyaları inşa olunur. Tibb müəssisələri, məktəblər, uşaq bağçaları və digər sosial obyektlər yaradılır.

Bütün bu işlər Azərbaycanın dövlət büdcəsi hesabına həyata keçirilir. Azərbaycan aparıcı dünya dövlətlərindən və ya beynəlxalq maliyyə institutlarından ciddi maliyyə yardımı almır. Bu, şübhəsiz ki, ölkəmizin iqtisadi gücünün və real müstəqilliyinin göstəricisidir. Eyni zamanda, Bakı infrastrukturun inkişafı, memarlıq və həyat keyfiyyəti baxımından Şərqi Avropanın meqapolislərinə yaxınlaşır.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Avropa, Asiya və Rusiya arasında regional nəqliyyat mərkəzidir. Ölkəmiz bir çox dünya əhəmiyyətli layihələrə təşəbbüs göstərib. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və ya Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti kimi layihələri misal göstərmək olar. Bu layihələr ABŞ və Avropa İttifaqının onların Ermənistan ərazisindən keçməsi tələbinə baxmayaraq, Azərbaycanın mövqeyindən irəli gələrək həyata keçirilib.

Göründüyü kimi, ölkəmiz öz mövqeyini müdafiə edib, Ermənistan isə özünü təcrid vəziyyətində qalıb. Bu, Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü hərbi-siyasi yolla bərpa etməsində mühüm rol oynayıb. Qeyd edək ki, Azərbaycan keçmiş SSRİ məkanında suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tam bərpa etmiş yeganə ölkədir. Ukrayna, Gürcüstan və Moldova bunu bacarmayıb, baxmayaraq ki, bu ölkələr Qərbin xeyli dəstəyini alıb.

Son 20 ildə Azərbaycanda yoxsulluq səviyyəsi 49%-dən 5%-dən aşağı düşüb. Bu, postsovet ölkələri arasında ən yaxşı göstəricilərdən biridir. 2025-ci il aprelin 1-nə olan məlumata görə, Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatları 73 milyard 766,7 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Bunun 85,1%-i (62 milyard 740,2 milyon dollar) Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun (ADNF), 14,9%-i (11 milyard 26,5 milyon dollar) isə Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) payına düşür. Bu rəqəm artmaqda davam edəcək.

Maliyyə Nazirliyinin dərc etdiyi “2025-2029-cu illər üçün orta müddətli büdcə çərçivəsi”nə əsasən, hazırda Azərbaycanın dövlət borcu ÜDM-in 22,2%-ni təşkil edir. 2026-2029-cu illərdə bu göstəricinin proqnozlaşdırılan ÜDM-in 20,1%-nə enəcəyi gözlənilir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Ermənistanın dövlət borcu təxminən 13,6 milyard ABŞ dollarıdır və bu, ÜDM-in təqribən 50%-nə yaxındır. Ermənistanın strateji valyuta ehtiyatları isə 4 milyard dollardan azdır.

Yəni, Ermənistanın dövlət borcu onun iqtisadi “təhlükəsizlik yastığı”ndan üç dəfədən çoxdur. Azərbaycanda isə strateji valyuta ehtiyatları dövlət borcunu dörd yarım dəfə üstələyir! Bəziləri Ermənistanla müqayisəni tənqid edə bilər. Bu halda qeyd edək ki, Latviyanın dövlət borcu 18,8 milyard avroya çatıb ki, bu da ÜDM-in 46,8%-ni təşkil edir. Avropa İttifaqında ən aşağı dövlət borcu səviyyəsi Estoniyada (ÜDM-in 23,6%-i), Bolqarıstanda (24,1%), Lüksemburqda (26,3%), Daniyada (31,1%), İsveçdə (33,5%) və Litvada (38,2%) qeydə alınıb. Göründüyü kimi, Azərbaycan dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti baxımından bu Avropa ölkələrini üstələyir.

Eyni zamanda, Yunanıstan Avropa İttifaqında ən yüksək borc yükünə malikdir – ÜDM-in 153,6%-i. Onu İtaliya (135,3%), Fransa (113%), Belçika (104,7%) və İspaniya (101,8%) izləyir. Beləliklə, Azərbaycan bu ölkələri iqtisadiyyatın dayanıqlığını və gələcək sabitliyini xarakterizə edən bu göstərici baxımından xeyli üstələyir.

Daha bir vacib məqamı vurğulayaq. SSRİ-nin dağılmasından sonra Latviya, Litva və Estoniya Avropa İttifaqına inteqrasiya və bazar iqtisadiyyatına üstünlük verərək 2004-cü ildə Aİ və NATO-ya üzv oldular. Lakin bu xarici uğurun arxasında iqtisadiyyat və demoqrafiya sahəsində getdikcə dərinləşən sistemli çətinliklər dayanır.

1990-cı illərin əvvəllərindən bəri Baltikyanı ölkələr əhalisinin 25%-ə qədərini itirib. Səbəblər arasında Qərbi Avropa ölkələrinə kütləvi miqrasiya, aşağı doğum səviyyəsi və əhalinin qocalması var. Məsələn, Estoniyanın əhalisi təxminən 1,3 milyon nəfərdir və bunun 20%-dən çoxu yaşlı insanlardır. Doğum səviyyəsi hər qadına cəmi 1,5 uşaq təşkil edir, halbuki əhalinin bərpası üçün bu rəqəm 2,1 olmalıdır. Miqrasiya sürəti azalsa da, gənclərin Finlandiyaya axını davam edir.

Latviya 1991-ci ildən bəri 800 mindən çox insan itirib və hazırda əhalisi 1,8 milyondur. Son 30 ildə Latviya dünyada əhalisi ən sürətlə azalan ölkələrdən birinə çevrilib. Gənclər Böyük Britaniya, Almaniya və İrlandiyaya köçür. Problem təkcə miqrasiya deyil, həm də ciddi miqrasiya siyasəti səbəbindən demoqrafik itkiləri kompensasiya edəcək miqrant axınının olmamasıdır.

Litvanın 1990-cı illərin əvvəllərində əhalisi təxminən 3,7 milyon idisə, 2024-cü ildə bu rəqəm 2,6 milyona düşüb. Repatriasiya və vətəndaşlıq səylərinə baxmayaraq, əhali azalmaqda davam edir. Avrostatın proqnozlarına görə, 2050-ci ilə qədər Litvada 2 milyondan az insan qala bilər. Xatırladaq ki, SSRİ-nin dağıldığı dövrdə Azərbaycanın əhalisi təxminən 7 milyon idi, hazırda isə bu rəqəm 11 milyona yaxındır. Bu, ölkəmizin iki müharibə, ərazilərinin 20%-nin 25 ildən çox işğalı kimi çətinliklərə baxmayaraq əldə etdiyi nailiyyətdir. Azərbaycan Baltikyanı ölkələr, Ukrayna, Gürcüstan və Moldova kimi Aİ və ABŞ-dan böyük yardım alan ölkələrin aldığı dəstəyi almayıb.

Buna baxmayaraq, Azərbaycan bir çox göstəricilər baxımından bu ölkələri üstələyir. Həmçinin, xidmətlərin keyfiyyəti və sürəti baxımından bir çox aparıcı Avropa ölkələrini qabaqlayır. Məsələn, İspaniyada sadə sənədlərin alınması həftələr, hətta aylar çəkir, halbuki Azərbaycanda ASAN xidmət bunu dəqiqələr və ya saatlar ərzində həll edir. Yekun olaraq, Eldar Əzizovun dedikləri əsaslıdır. Bunu yalnız Azərbaycandan kənarda uzun müddət yaşamamış şəxslər inkar edə bilər.