Bakıda imzalanan Araz dəhlizi razılaşmasının pərdəarxası

Azərbaycan İranın və Rusiyanın “Tramp dəhlizi”nə əngəl yaratmaq niyyətini önləmək istəyir?

Bakıda Azərbaycan, İran və Rusiya arasında üçtərəfli anlaşma memorandumu imzalanıb. Memorandumun imzalanması uzunmüddətli üçtərəfli əməkdaşlığın inkişafında və “Şimal-Cənub” marşrutunun qərb istiqamətinin effektivliyinin artırılmasında mühüm addım olacaq.

Yada salaq ki, Şimal-Cənub Dəhlizi üç əsas seqmentdən (Şərq, Trans-Xəzər və Qərb) ibarətdir və əsasən Şərq seqmenti aktiv istifadə edilir. Bu, Xəzər dənizi üzərindən Rusiya və İran limanları arasında daşımaları nəzərdə tutur. Xəzərin suyunun səviyyəsinin azalması, xüsusilə dənizin şimal hissəsində bu prosesin daha qabarıq müşahidə olunması, marşrutun effektivliyinə təsir göstərir.

“Şimal-Cənub” marşrutunun qərb istiqaməti seqmenti məsafə və infrastruktur baxımından ən optimal istiqamət sayılır. Azərbaycan bu sahədə infrastruktur üstünlüyü ilə seçilir və dəhlizin təkmilləşdirilməsi istiqamətində işlər davam edir. Hazırda yeganə tamamlanmamış hissə Rəşt-Astara dəmir yolu seqmentidir. Son məlumatlara görə, 162 kilometrlik xəttin 34 kilometrlik hissəsi üzrə torpaq ayrılması yekunlaşıb. Tikintinin 2026-cı ilin martına qədər başlanması və təxminən dörd il ərzində tamamlanaraq istifadəyə verilməsi planlaşdırılır. Hazırda bu istiqamət üzrə multimodal daşımalar da həyata keçirilir. Azərbaycandan keçən Sumqayıt-Yalama dəmir yolu xəttinin modernizasiyası bitib və bu il təhvil verilməsi gözlənilir. Ələt-Osmanlı-Astara dəmir yolunun bərpası isə 2028-ci ildə yekunlaşması nəzərdə tutulub. Bu da, buraxılış qabiliyyətinin artırılmasına və tranzit müddətinin azaldılmasına töhfəsini verəcək, Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizinin Qərb seqmentindən daha çox yükün ötürülməsinə zəmin yaradacaq.

Araz dəhlizi - yəni Zəngəzur dəhlizinə paralel olaraq İran ərazisindən keçən avtomobil marşrutunun istifadəyə verilməsi ilə Azərbaycanın tranzit imkanları daha da genişlənəcək. Zəngəzur dəhlizinə paralel olaraq İran ərazisindən keçən bu avtomobil marşrutu gələn il istifadəyə verilməlidir. Bu istiqamət üzrə də Şimal-Cənub marşrutu çərçivəsində multimodal daşımaların təşkili mümkündür. Dəhlizin tam reallaşmasından sonra regionlararası iqtisadi əlaqələr güclənəcək, inteqrasiya prosesi sürətlənəcək. Bakıda imzalanan Araz dəhlizi razılaşmasının pərdəarxasında nələr var? Azərbaycan İranın və Rusiyanın “Tramp dəhlizi”nə əngəl yaratmaq niyyətini önləməkmi istəyir, yoxsa Araz dəhlizi həm də Azərbaycanın ciddi marağındadır?

“Bakıda Azərbaycan, İran və Rusiya arasında imzalanan üçtərəfli anlaşma memorandumu bir çox baxımdan əhəmiyyət kəsb edir. Əvvəla, memorandumun imzalanması uzunmüddətli üçtərəfli əməkdaşlığın inkişafında və "Şimal-Cənub" marşrutunun qərb istiqamətinin effektivliyinin artırılmasında mühüm addım olacaq". Bu fikirləri “Yeni Müsavat”a Milli Məclisin deputatı Vüqar İskəndərov deyib.

Onun sözlərinə görə, Bakıda imzalanmış Araz dəhlizi razılaşması Cənubi Qafqazda və daha geniş coğrafiyada nəqliyyat-kommunikasiya xəritəsini yenidən formalaşdıran strateji addımlardan biri kimi qiymətləndirilməlidir: “Ümumiyyətlə, Azərbaycanın mövqeyi ondan ibarətdir ki, ölkə bütün istiqamətlər üzrə əməkdaşlığa açıqdır və tranzit infrastrukturunun çoxvektorlu şəkildə inkişafına üstünlük verir. Bu baxımdan Bakının məqsədi regional kommunikasiyaların dayanıqlı, davamlı və qarşılıqlı faydalı prinsiplər əsasında inkişafını təmin etməkdir”.

V.İskəndərov bildirib ki, bununla yanaşı, bölgədə nəqliyyat layihələri ətrafında gedən rəqabətin mövcud olduğu da danılmaz faktdır: “Azərbaycan bu rəqabətdə destruktiv deyil, konstruktiv və təşəbbüskar tərəf kimi çıxış edir. Həm iqtisadi, həm siyasi, həm də təhlükəsizlik baxımından öz marşrutlarını şaxələndirməyə və strateji asılılıqları minimuma endirməyə çalışır. Araz dəhlizi də məhz bu yanaşmanın məntiqi nəticəsidir. Ümumilikdə bu layihə Azərbaycanın ciddi və çoxşaxəli maraqlarına xidmət edir. Məsələn, Naxçıvanla birbaşa quru bağlantı alternativinin yaradılması, regionda illərdir mövcud olan kommunikasiya boşluğunu aradan qaldırır və ölkə daxilində əlaqənin davamlılığını təmin edir. Digər bir məqam Azərbaycan-Türkiyə əlaqələri ilə bağlıdır. Hesab edirəm ki, Araz dəhlizinin reallaşması ilə iki qardaş ölkə arasında strateji əməkdaşlıq daha yüksək mərhələyə yüksəlir, iki ölkə arasında logistik inteqrasiya güclənir. Həmçinin Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizinin gücü artır, Azərbaycanın beynəlxalq yük daşımalarının əsas qovşaqlarından biri kimi mövqeyi daha da möhkəmlənir”.

Ədalət Partiyasının sədri Mütəllim Rəhimlinin sözlərinə görə, Zəngəzur dəhlizi Şərq-Qərb axınını təmin etməklə böyük strateji əhəmiyyətə malikdir: “Dəhlizin yerləşdiyi ərazi o qədər əhəmiyyətli strateji mövqedə yerləşir ki, hətta Şimal-Cənub marşrutunun da bir hissəsini təşkil etməkdədir. Azərbaycan Respublikası üçün Zəngəzur dəhlizi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Ona görə ki, o təkcə ölkəmizin Qərbə və Şərqə nəqliyyat axınını təşkil etmir, həm də ölkəmizin əsas hissəsi ilə Naxçıvanı birləşdirir. Bundan başqa, Azərbaycanı tranzit qovşağına çevirir. Araz dəhlizi əslində Azərbaycan və İran ərazisində Zəngəzur dəhlizinə paralellik xüsusiyyətinə malikdir. Bu səbəbdən də Azərbaycan ərazisindən daşınan yüklərin və nəqliyyat axınının bir hissəsini öz üzərinə götürəcək. Belə çıxır ki, biz iqtisadi faydanı İranla bölüşəcəyik. Həm də təkcə iqtisadi dividentdən söhbət getmir, həmçinin onun yaratdığı siyasi üstünlüklər də bölünür. Araz dəhlizinin iqtisadi baxımdan faydalılığı böyük həcmdə Şimal-Cənub marşrutuna bağlıdır. Təbii ki, İran bu dəhlizin işləməsi üçün Şərq ölkələri ilə də ciddi əməkdaşlıq qurmalıdır. Ancaq Rusiya ilə əlaqələr burada böyük paya sahibdir.

Şimal-Cənub marşrutunun qərb istiqaməti seqmenti iqtisadi baxımdan daha əlverişlidir. Bu marşrut üzrə daşımalarda birbaşa quru yollarından istifadə edilir. Lakin şərq seqmentində isə Xəzər dənizi və daha sonra quru yollarından istifadə olunur. Bu isə həm zaman baxımından daha çox vaxt aparır, həm də məsafə baxımından uzundur. Çünki yüklərin gəmidən quru daşımalarına keçirilməsi və əks yüklənmə, müddəti və xərcləri artırir. Üstəlik, məsafənin uzunluğu da iqtisadi effektivliyi aşağı salır. Ona görə də Rusiya üçün də qərb istiqaməti seqmentindən istifadə etmək daha məqbuldur. Bütün bunlara əsasən, Araz dəhlizinin Zəngəzur dəhlizinə alternativ ola biləcəyini demək olmaz. Hazırda dəhlizlərdən istifadədə iqtisadi əlverişlilik, məsafə, zaman və təhlükəsizlik məsələsi önəm daşıyır. Ona görə də dəhlizlərdən istifadə məsələsi təbii olaraq tənzimlənir. Araz dəhlizinin mövcudluğu Azərbaycan üçün iqtisadi baxımdan arzuedilən olmasa da siyasi baxımdan faydalıdır. Çünki Zəngəzur dəhlizinin keçdiyi Ermənistan etibarlı partnyor deyil. Ona görə Azərbaycan marşrutlarının şaxələndirilməsini dəstəkləməlidir. Eyni zamanda Araz dəhlizi Azərbaycanın təkcə Arazboyu daşımalarına xidmət etməyəcək. Bu həm də bizim cənub ölkələri ilə nəqliyyat əlaqələrimizin qurulmasında bir mexanizmə çevriləcək. Azərbaycan cənub qonşumuzun yaratdığı infrastrukturdan bəhrələnərək cənuba doğru nüfuz edəcək. Həmçinin İranda yaşayan azərbaycanlılarla təmasları artıracaq". /Musavat.com/