Bir daha Himnimiz haqqında

Kamil Şahverdi

IV yazı

Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisinin və mətninin təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunu

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 23-cü maddəsinin III hissəsini rəhbər tutaraq qərara alır:

Musiqisi Üzeyir Hacıbəyliyə, sözləri Əhməd Cavada məxsus olan “Azərbaycan marşı” Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni kimi təsdiq edilsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 2 noyabr 2018-ci il.

1993-cü ildə Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndən sonra bir çoxlarında ümid yaranmışdı ki, Azərbaycan SSR-nin dövlət himnini yenidən bərpa etmək mümkün olacaq. Musiqi içtimaiyyətində bu barədə əməlli-başlı təbliğat aparılırdı. Bəziləri elə düşünürdü ki, Heydər Əliyev Sovetlər Birliyinin ən ali rəhbərlərindən olmuş böyük siyasətçi kimi sovet himninin bərpa olunmasında öz dəstəyini göstərəcək. Görünür onlar unutmuşdular ki, üç rəngli bayrağımız ilk dəfə 1990-cı il niyabrın 17-də Naxçıvan Muxrar Respublikasının Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə keçirilən sessiyada Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət bayrağı kimi təsdiq edilmişdir. Buna qədər milli hərəkatın kütləvi tədbirlərində istifadə olunsa da, rəsmi olaraq 1990-cı il noyabrın 17-də Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Naxçıvanda üç rəngli bayrağımız rəsmi status qazanmışdı.

Tanınmış bəstəkar, Xalq artisti Musa Mirzəyev 2000-ci illərin əvvəllərində mənə maraqlı bir əhvalat danışmışdı. 1994-cü ildə Bəstəkarlar İttifaqı İdarə Heyətinin birinci katibi (o zaman belə adlanırdı, sonralar Bəstəkarlar İttifaqının sədri oldu) Tofiq Quliyev bəstəkarlar adından Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevə müraciət edərək, bəstəkarların ölkə başçısı ilə görüşmək istədiyini Prezidentə çatdırır. Yaradıcı insanlara həmişə diqqət və qayğı ilə yanaşan Heydər Əliyev bəstəkarları narahat edən məsələ ilə maraqlananda, ona bildirilir ki, dövlət himni ilə bağlı fikirlırini

dövlət başçısına çatdırmaq istəyirlər. Heydər Əliyev bəstəkarların müraciətinə müsbət cavab verir və onları qəbul edir. Bəstəkarlar Tofiq Quliyev, Vasif Adıgözəlov, Musa Mirzəyev və musiqişünas, Bəsrəkarlar İttifaqımın katibi Ramiz Zöhrabov qəbulda iştirak edirlər. Heydər Əliyev bəstəkarları diqqətlə dinləyir və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni ilə bağlı onların mövqeyilə tanış olur. Görkəmli siyasətçi bəstəkarları dinlədikdən sonra bildirir ki, Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etmiş bir dövlətdir. Azərbaycan SSR artıq yoxdur. On beş respublikanı özündə birləşdirən SSRİ adlı dövlət dağılıb. Biz mövcud olmayan Azərbaycan SSR-nin himnini necə bərpa edə bilərik? Məgər bizim himnimiz sizin xoşunuza gəlmir? İndi biz müstəqilliyini qazanmış Azərbaycan Respublikasında yaşayırlq. Himnimiz də müstəqil dövlətimizə tam uyğundur. Həm musiqisi, həm sözləri çox təsirlidir. Bizim Azərbaycan SSR-nin himnini bərpa etməyimiz siyasi cəhətdən doğru olmaz. Birdə ki, buna heç ehtiyac da yoxdur. Mənim fikrimi bilmək istəyirsinizsə, hesab edirəm ki, bizim himnimiz çox yaxşıdır. Dəyişməyə də səbəb görmürəm...

Bununla da Heydər Əliyev sovet Azərbaycanı himninin bərpa olunması haqqında söz-söhbətlərə nöqtə qoyur. Ən maraqlısı odur ki, Prezident Heydər Əliyevin bəstəkarlarla bu görüşü haqqında rəsmi məlumat da yayılmamışdı. Çox güman ki, görkəmli siyasi xadim Heydər Əliyev bu mövzu ətrafında müzakirə yaratmamaq üçün bu haqda məlumatın yayılmasına belə imkan verməmişdi...

Azərbaycan SSR-nin, ümumiyyətlə sovetlər dönəmində himn haqqında maraqlı tarixi məlumatları diqqətinizə çatdırmağı vacib sayıram.

1917-ci ildə Rusiyada fevral inqilabından sonra himn kimi "Marselioza"nın melodiyasına Pyotr Lavrovun söz yazdığı inqilabi mahnı istifadə olunurdu. Bunu həm də "Rus Marseliozası" adlandırırdılar. 1917-ci ilin oktyabrında bolşeviklər hakimiyyəti ələ keçirəndən sonra, 1918-ci ilin əvvəlində RSFSR "İnternasional"ı rəsmi himn kimi təsdiq etdi. "İnternasional" 1910-cu ildə Kopenhaqendə keçirilən Sosialistlərin Beynəlxalq konqresində beynəlxalq sosialist hərəkatının himni kimi qənul olunmuşdu. "İnternasional"ın mətnini fransız şairi, anarxist, Birinci İntetnadionalın və Paris Kommunasının üzvü Ejen Potyeyə məxsusdur. O bunu 1871-ci ildə Paris Kommunası üsyanı vaxtı yazmışdı. Əvvəl "Marselyoza" musiqisi ilə oxunurdu. 1888-ci ildə Belçika bəstəkarı Pyer Deqeyter "İnternasional"a musiqi yazır. Tezliklə əsər müxtəlif dillərə tərcümə olunur və bir çox ölkələrdə, o cümlədən Rusiyada geniş yayılır. 1902-ci ildə Arkadi Kots onu rus dilinə tərcümə edir. Kotsun tərcüməsində İnternadional Rusiyada sosialistlərinin radikal qrupunun himni kimi qəbul olunur. 1918-ci ilin əvvəlində isə Leninin təşəbbüsü ilə RSFSR-nın dövlət himni kimi təsdiq edilir.

1920-ci ilin aprelində bolşeviklər Azərbaycanı işğal etdikdən sonra Azərbaycan SSR, daha sonra Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan Sovet Sosialist Respublukaları birləşdirilərək ZSFSR yaradıldı. Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının da himni internasional idi. 1922-ci ilin dekabrında RSFR, Ukrayna SSR, ZSFSR, Belorus SSR birləşdirilərək SSRİ yarandı. SSRİ-nin də himni "İnternasional" oldu. 1930-cu illərdə yaranmış Çin sovet respublikasının da himni "İnternasional" idi.

1936-cı ildə SSRİ Konstitusiyası qəbul edilərək ZSFSR ləğv edildi və Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan SSRİ tərkibində müttəfiq respublika elan olundu. "İnternasional" SSRİ himni kimi həm də müttəfiq respublikaların himni idi. İnternasionalın musiqisinin müəllifi Belçikalı bəstəkar Pyer Deqeyter 1928-ci ildə ömürlük olaraq SSRi Xalq Komissarları Sovetinin xüsusi təqaüdü ilə mükafatlandırıldı.

1943-cü ildə İkinci Dünya müharibəsinin ən qızğın vaxtında Stalinin göstərişi ilə SSRİ-nin himni dəyişdirildi. Bununla da SSRİ "İnternasional"dan və sosializm inqilabını dünyaya yaymaq ideyasından imtina etdi. Çünki bunu antihitler koalissiyasında birləşən qərb müttəfiqləri tələb edirdi. Buna səbəb müttəfiqlərin Avropada faşist Almaniyasına və onun tərəfdarlarına qarşı ikinci cəbhə açmaq istəyi idi. Ona görə də qərb müttəfiqlərinin, əsasən də ABŞ və Böyük Britaniyanın təkidi ilə Stalin 1943-cü il 15 mayda Kominterni (Kommunist İnternasionalı) buraxdı. Elə 1943-cü ilin may ayında da yeni himn üçün xüsusi dövlət komissiyası yaradıldı.

1943-cü ilin ikinci yarısında müharibədə vəziyyət antihitler koalissiyasının və SSRİ-nin xeyrinə dəyişməyə başladı. Buna görə də 1943-cü il 28 noyabr-1 dekabr tarixində "Böyük Üçlük" dövlətləri, ABŞ, Böyük Britaniya və SSRİ rəhbərləri faşist Almaniyasına və onun müttəfiqlərinə qarşı həlledici mübarizənin strateqiyasını və müharibədən sonrakı dövrdə dünya düzənin tənzimlənməsinin müzakirəsi üçün tarixi Tehran Konfransına toplaşdılar. Stalin Tehran Konfransı ərəfəsində müttəfiqlərin tələblərinə diqqətlə yanaşdığını göstərmək məqsədi ilə yeni himn üçün elan olunmuş müsabiqəni yekunlaşdırır.

Himnin dəyişdirilməsinə hazırlıq işləri hələ 1942-ci ilin birinci yarısından başlanmışdı. 1943-cü ilin may ayında yeni himnin hazırlanması üçün yaradılan xüsusi dövlət komissiyasının sədri SSRİ Xalq Komissarları Soveti sədrinin müavini, bundan əvvəl SSRİ Hərbi və Dəniz işləri Xalq komissarı olmuş marşal Klim Voroşilov, sədr müavini Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitədinin üzvü, SSRİ Müdafiə Xalq komissarının müavini, Qırmızı Ordunun Baş Siyasi İdarəsinin rəisi Alekdandr Şerbakov təyin olunur.

Şerbakov müsabiqədə partiya nəzarətini həyata keçirir və Stalinlə müsabiqə iştirakçıları arasında vasitəçi rolunu oynayırdı. Yeni himnin hazırlanması işi olduqca vacib hərbi əməliyyat kimi həyata keçirilirdi. Müharibənin ən qızğın vaxtında, Leninqradın blokadası davam etdiyi vaxtda, açlığın, səfalətin tüğyan etdiyi bir vaxtda dövlətin bütün resursları, o cümlədən informasiya resursları himn müsabiqəsinin keçirilməsinə cəlb edilmişdi. SSRİ-də nə bundan əvvəl, nə də bundan sonra belə geniş miqyasda müsabiqə keçirilməmişdi.

Ölkənin demək olar ki, ən məşhur, tanınmış bəstəkarı və şairləri himn yazmaq üçün cəlb olunmuşdu. Dövlət komissiyasına 170 bəstəkar 223 himn variantı təqdim etmişdi. Himnin mətnini yazmaq üçün cəlb olunmuş 42 şair komissiyaya xeyli sayda mətn nümuməsi təqdim etmişdi. Bəzi bəstəkarlar öz variantlarından başqa digər bir bəstəkarla həmmüəllif kimi yazdıqları himn nümunəsi də təqdim etmişdilər. Maraqlı məqam ondandır ki, bəstəkarlar öz istəkləri ilə həmmüəllif olmamışdılar. Onlara Stalinin cütləşdirdiyi cütlük kimi himn yazmaq tövsiyə olunmuşdu. Bu təklifdən isə boyun qaçırmaq mümkünsüz idi. Ümumiyyətlə himn müsabiqəsimdə iştirak edəcək bəstəkar və şairlərin siyahısını "dahi rəhbər" şəxsən özü təsdiqləmişdi. Baxmayaraq ki, himn kimi qəbul olunacaq əsəri o çoxdan seçmişdi. Daha doğrusu bəyəndiyi mahnını himn kimi müəyyən etmişdi, sözlərini özü səxsən nəzarət və düzəlişlər edərək yazdırırdı. Görüntü yaratmaq üçünsə böyük bir tamaşa qurmuşdu və bu tamaşada nəinki ölkədə, bütün dünyada tanınan bəstəkarlara rol ayırmışdı. Hər kəs də öz rolunu oynamağa məcbur idi. Xalqlar atasının, millətlərin dahi rəhbərinin qurduğu bu absurd tamaşada iştirak etməkdən yayınmaq vətənə xəyanət kimi dəyərləndirilə biləcəyi üçün adlı sanlı bəstəkarlar canlarını dişlərinə sıxıb Stalinin tövsiyyələrini yerinə yetirirdilər. Stalin isə himn olacaq əsəri çoxdan seçmişdi. Amma tam ciddiyyətlə, ölkənin bütün resurslarını səfərbər etməklə yeni himn müsabiqəsi keçirildiyi görüntüsünü yaradırdı.

(ardı var)