Buryatlar: Baykal gölünün sahiblərı

Sibirin dərinliklərində, əfsanəvi Baykal gölünün sahillərində yaşayan buryatlar, Avrasiya tarixinin ən maraqlı və köklü xalqlarından biridir. Onlar həm coğrafi mövqeyi, həm də zəngin mədəni mirası ilə Şərqi Sibirin siması hesab olunurlar. 

Buryatların kimliyi, onların mənşəyi və tarixdəki rolu bu gün də tarixçilər və etnoqraflar üçün böyük maraq kəsb edir. Tarixi araşdırmalar göstərir ki, müasir buryat xalqının formalaşmasında qədim monqol tayfaları ilə yanaşı, Baykalətrafı bölgədə yaşayan qədim türk qəbilələri də yaxından iştirak etmişlər. Xüsusilə Baykalın qərb sahillərində yaşayan buryat qruplarının dilində və mədəniyyətində qədim türk izlərinə tez-tez rast gəlinir. Uzun əsrlər boyu türkdilli xalqlarla iç-içə yaşayan, eyni coğrafiyanı paylaşan və qohumluq əlaqələri quran buryatlar, mahiyyət etibarilə bu iki böyük köçəri mədəniyyətin kəsişmə nöqtəsidir. Onlar qədim Hun imperiyasının və sonrakı türk xaqanlıqlarının irsini özündə daşıyan bir xalqdır.

Buryatların ana vətəni Rusiya Federasiyasının tərkibindəki Buryatiya Respublikasıdır. Lakin onlar eyni zamanda Monqolustanın şimalında və Çinin daxili bölgəsində də yaşayırlar. Bu coğrafiyanın ən mühüm elementi isə şübhəsiz ki, Baykal gölüdür. Buryatlar üçün Baykal sadəcə bir su mənbəyi deyil, o, müqəddəs bir varlıq, "Dəniz Ata"dır. Bu bölgənin sərt iqlimi, geniş çölləri və sıx meşələri buryatların xarakterini və həyat tərzini formalaşdırmışdır. Köçəri maldarlıqla məşğul olan bu insanlar təbiətin hər bir ünsürünə xüsusi ehtiramla yanaşırlar.

Buryatların mənəvi dünyası olduqca rəngarəngdir. Onlar həm qədim şamanizm ənənələrini qoruyub saxlamış, həm də zamanla buddizmin lamai qolunu qəbul etmişlər. Şamanizm buryatlar üçün ruhlarla əlaqə qurmaq, təbiətin tarazlığını qorumaq deməkdir. Dağlar, ağaclar, bulaqlar müqəddəs sayılır və onlara qurbanlar kəsilir. Digər tərəfdən, XVII əsrdən etibarən bölgədə yayılan buddizm, buryatların intellektual və fəlsəfi dünyagörüşünə böyük təsir göstərmişdir. Bu gün Buryatiya Rusiyada buddizmin əsas mərkəzi hesab olunur və buradakı İvolginsk kimi məbədlər minlərlə insanın ziyarətgahıdır. Bu iki inancın bir arada yaşaması buryat ruhunun dözümlülüyünü və dərinliyini göstərir.

Buryat mədəniyyəti köçəri ruhunun və oturaq fəlsəfənin vəhdətidir. Onların ən məşhur dastanı olan "Abay Geser" minlərlə misradan ibarətdir və xalqın qəhrəmanlıq keçmişini tərənnüm edir. Musiqidə "yoqor" adlı dairəvi rəqs birliyin və bərabərliyin rəmzidir. Buryat mətbəxi isə daha çox ət və süd məhsullarına əsaslanır ki, bunların arasında "buuza" adlanan buğda xəmir xörəyi xüsusi yer tutur.

Son olaraq, buryatlar öz tarixi kökləri, unikal dinləri və sarsılmaz təbiət sevgiləri ilə Avrasiyanın ən rəngarəng etnik qruplarından biridir. Türk və monqol dünyasının ortaq mirasını yaşadan bu xalq, gələcəyə öz qədim kimliyini qoruyaraq addımlayır.

Murad Köhnəqala