Deyəsən, gedənlər qayıtmayacaq Ən gözəl müharibə şeirləri

Kulis.az 9 May – Qələbə günü münasibəti ilə Azərbaycan ədəbiyyatında II Dünya müharibəsinə həsr olunmuş ən gözəl şeirlərdən bir neçəsini təqdim edir.

Səməd Vurğun

Ananın öyüdü

Geyib əsgər paltarını, silahlandı qəhrəman,

Onun polad sinəsinə sığışmadı ürəyi.

Dayan! – deyib, yaxın gəldi, öpdü onun alnından

Yay gününün xoş səhəri, bir da dağlar küləyi.

- Ana! Getdim salamat qal! – deyib öpdü qarını.

Ana igid balasına açdı öz qollarını,

Üz-gözündən öpə-öpə bağrına basdı onu,

Ana yurdun bu qəhrəman, bu namuslu oğlunu.

Dedi: “Oğlum, göz bəbəyim, sən ey ömür çiçəyim!

Tarixlərin şahididir mənim bu ağ birçəyim.

Görürəm ki, qəhrəmansan, sənə halaldır südüm.

Qulağında yaxşı qalsın, mənim sənə öyüdüm:

Biz sənsiz də dolanarıq, uğur olsun yoluna,

Qılıncını çalan zaman qüvvət gəlsin qoluna!

Sən düşmənin qabağında igid tərpən vüqarla,

Tüfəngini təmiz saxla, atını da tumarla!

Öz yerində olsun gərək igidin yar-yarağı,

Hər gün yeni bir zəfərlə gəlsin onun sorağı.

İgid balam! Hərçəndi ki, öz ananam mən sənin,

Çörəyilə böyümüsən bizim ana Vətənin.

Bizim ellər koroğlular, çapayevlər yurdudur,

Hər nəfəri güllə batmaz, top dağıtmaz ordudur.

...Payız vaxtı bağçamızın heyvaları dəyəndə,

Şaftalılar şirələnib budağını əyəndə.

Göndərərəm sovqatını – sənin də öz payını,

Sən də artır öz əlinlə zəfərlərin sayını.

Get, düşmənin qabağında igid tərpən vüqarla,

Tüfəngini təmiz saxla, atını da tumarla”.

Əsgər artıq yola düşdü, dağ tərpəndi yerindən;

Günəş yaydı şöləsini Vətənin göylərindən.

Ana baxdı öz oğluna, su da səpdi dalınca...

Şair qəlbi bu səhnədən ilhamını alınca,

- Yaşa, - dedi, - ey qəhrəman! Yaşa, - dedi, - ey Vətən!

Sonra şair dodaqları öpdü ana əlindən.

1941

Əhməd Cəmil

Can nənə bir nağıl de

- Ay nənə, bir nağıl da de!

- Ömrüm-günüm, yat daha,

Hamısını indi desəm, nağıl qalmaz sabaha.

- Can nənə, de birini də.

- Ağrın alım, sözə bax.

Evimizdə səndən savay, gör heç varmı bir oyaq?

Gecə keçib, ev soyuyub, hənir gəlmir ocaqdan;

Taxt üstündə məstan pişik, odur, yatıb bayaqdan.

Ört üstünü, dərdin mənə, bax, eşikdə yel əsir…

- Qar yağırmı?

- Elə yağır… sazaq qılınc tək kəsir…

Belə yağsa, qar sübhəcən yolu-izi örtəcək;

Kirpiklərin lap qovuşub, cırtdan bala, yat görək.

Nənə yığır düyünçəyə iynəsini, sapını,

Külək hərdən taqqıldadır pəncərəni, qapını.

Körpə çəkir təzə, güllü yorğanını üzünə,

Gözlərini yumur… amma yuxu getmir gözünə.

- Ay nənə, o kimdir elə pəncərəni bərk vurur?

- Heç kim deyil, yat, ay bala, yeldir, qarı sovurur...

Bir gizilti duyur uşaq vücudunda bu ara,

Həsrət qonan gözlərini zilləyərək divara,

Çarpayının baş ucunda öz əliylə asdığı

Şəklə baxır, fikrə gedir, qucaqlayıb yastığı…

- Bəs ay nənə, atam indi haradadır, görəsən?!

- Bıy başıma nələr, oğul, yatmayıbsan hələ sən?!

- Axı, nənə, heç demirsən atam haçan gələcək,

İndi onu səngərdə bəs üşütmürmü qar, külək?

- Ömrüm-günüm, körpə quzum, qurban olum adına,

Niyə köks ötürürsən o düşəndə yadına?

Atan yazır: hələ xoşdur bu tərəfdə havalar.

Deyir oğlum darıxmısan, görüşərik bu bahar.

Bağçalarda çiçək açar gülöyşə nar, yasəmən,

Qaranquşla bir zamanda qayıdaram kəndə mən…

Heç darıxma, dərdin alım, atan gələr, o zaman

Sənə çoxlu nağıl deyər əsgərlikdən, davadan!

Di yat, indi gecə keçir…

- Onda, nənə, ay nənə!

Qoy kəsməyək ağ toğlunu, qalsın atam gələnə.

- Yaxşı, bala, qoy bağlarda çiçək açsın nar, ərik,

Sağlıq olsun, ağ toğlunu atan üçün kəsərik.

Mən eyvana xalı sallam, anan evi bəzəyər,

El qaydası süfrə açar, qohum-qonşumuz gələr.

Sən atanı qucaqlar, üz-gözündən öpərsən,

Qoca baban saz kökləyib, nağıl deyər sübhəcən…

Körpə güldü… həsrət qonan gözlərindən uçdü qəm,

Öpdü onun xəyalını indi özgə bir aləm;

Qaranquşlar uçub gəldi, açdı çiçək, güldü yaz…

Qucaqladı atasını, sonra kimsə çaldı saz…

Körpə özü hiss etmədən, onu yuxu apardı,

Çöldə isə bütün gecə külək tufan qopardı...

Rəsul Rza

Bəxtiyar

Külək qarı səpələr, Bəxtiyar!

Ağ geyinib təpələr, Bəxtiyar!

Gecə qara, yol uzaq, qardaşım;

Göylər bulud, çöl-düz ağ, qardaşım.

Kaman çalan kimdir o, Bəxtiyar?

Küləkdi, ya simdir o, Bəxtiyar?

Hənirtini duydumu kəhərin?

Tüfənginə yapışdı əllərin.

Düşmən əli bir, təkcə sən, nə zərər?

Tənlik işarəsidir güllələr!

Gənclik, həyat şirindir, qardaşım;

Vətən qat-qat şirindir, qardaşım.

Ellərimin balası, Bəxtiyar!

Qəlbi vətən qalası, Bəxtiyar!

Qurtarırsa əsgərin gülləsi,

silahıdır qəlbinin kin səsi.

Məhv etdin on yağını, qəhrəman!

Qan sızırdı sənin də yarandan.

Boğazını zabitin gəmirdin.

İradə qüvvətinlə dəmirdin!

Qalib nəğmə səslənir, qardaşım!

Qalibiyyət nəğmədir, qardaşım!

Kaman çalsn kimdir o, Bəxtiyar?

Küləkdi ya simdir o, Bəxtiyar?

Adın bu nəğmələrdə - nəqarət!

Dostlar gedir cəbhəyə, rahat yat!

Bax, qızarır üfüqlər, qardaşım!

Bizimdir günəş, zəfər, qardaşım!

Sən qorudun vətəni, Bəxtiyar!

Vətən unutmaz səni, Bəxtiyar!

Bundan sonra fəxr ilə analar

Körpəsinə ad qoyar Bəxtiyar!

Süleyman Rüstəm

Ana və poçtalyon

Dörd ay vardı, ananın gözləri yol çəkirdi,

Başqa bir dərdi yoxdu, oğul dərdiydi dərdi.

Sorurdu: – “Balam hanı?” – Hər cəbhədən gələndən

Ondan xəbər gəlməyir, xəbər gəlir öləndən.

Yerəmi batdı oğlum, göyəmi çıxdı oğlum?

Bəlkə mən yanılmışam, əzəldən yoxdu oğlum?!

El bilir, uşaqlıqdan o naxələf olmayıb.

Ürəyimə damıb ki, oğlum tələf olmayıb…

Səbəb nədir ki, yazmır anaya bircə kağız,

Oğul, oğul, – deməkdən qabar oldu dil, ağız!

Qəlbindəki ilk yara təzəydi, builkiydi;

Onu bu hala salan nübarıydı, ilkiydi.

Qalxırdı yatağından dan yeri söküləndə…

Hər qapı açılanda, hər qapı döyüləndə,

Dikilirdi ananın gözləri bir nöqtəyə.

Sevinirdi: – “Oğlumdan bəlkə məktub var!” – deyə.

Dörd ay vardı, ananın gözləri yol çəkirdi,

Başqa bir dərdi yoxdu, oğul dərdiydi dərdi.

Tanımayan tapılmaz məhlədə poçtalyonu,

Hamı istərdi onu, hamı sevərdi onu.

Onu tanıyırdılar adamlar addımından,

Bir bayramda çantası dolu gəldiyi zaman.

Anaya şad xəbərlər gətirmişdi vaxtilə,

İndi kağız almayan ana gələrək dilə,

Söylədi poçtalyona bir neçə acı kəlmə:

“Məktub olmasa, bir də sən bu həyətə gəlmə!”

Poçtalyon söz demədi, dilsiz dayanıb durdu,

Elə bil dağ başında onu ildırım vurdu…

Ananın gözlərində sual gördü bir yığın,

Başını yerə dikib dayandı xeyli dalğın.

Sinəsini ötürüb sonra küçəyə çıxdı,

Fikirlər, düşüncələr həssas qəlbini sıxdı.

Deyirdi öz-özünə: “Ananın haqqı vardır,

Geniş dünya oğulsuz onun qəlbinə dardır…”

Dörd ay vardı, ananın gözləri yol çəkirdi,

Başqa bir dərdi yoxdu, oğul dərdiydi dərdi.

Günlər keçdi… poçtalyon bu həyətə girmədi,

Ana, gözüylə onu çox aradı, görmədi.

Bütün həyətdəkilər öyrənmişdilər ona,

Hamı dedi: “Görəsən nə oldu poçtalyona?!”

Bu qoca poçtalyon da anaya bir dərd oldu;

Yolunu gözləməkdən hər gün gözü dörd oldu.

Heç olmasa poçtalyon bu həyətə gələndə,

Məktub alan qonşular sevinəndə, güləndə,

Oğlunu xatırlayıb sevinirdi ana da –

Sevincindən hamının pay düşürdü ona da.

Ana düşündü: “Bəlkə qəlbini qırdım onun,

Kim bilir nə gəlibdir başına poçtalyonun…

Bəlkə onun da oğlu qanlı döyüşlərdədir,

Kim bilir, bəlkə o da mənimlə bir dərddədir…

Xəstədir, baxan yoxdur bəlkə də poçtalyona,

Evlərini bilsəydim, bir baş çəkərdim ona.

Bundan artıq nə gələr, nə gələr ki, əlimdən?!

Kaş ki o sözlər mənim çıxmayaydı dilimdən!

Məktub gətirməsə də, qoy gəlsin, görək onu,

Sevir bir ana kimi bu dərdli ürək, onu…”

Dərdli ananın artdı indi birə on dərdi,

Bir doğma oğul dərdi, bir də poçtalyon dərdi…

Bir gün küçə qapısı açıldı çox sürətlə,

Qonşular çıxdı evdən təəccüblə, heyrətlə.

Gördülər ki, poçtalyon əlində məktub gəlir,

Elə bil caynağında qartal ov tutub gəlir.

Aldılar bir qırpımda poçtalyonu dövrəyə,

- Məktub kimədir? Söylə, niyə dinmirsən, niyə?

Zilləyib gözlərini ananın gözlərinə,

Poçtalyon qanad taxdı öz şirin sözlərinə:

- Bundan neçə gün əvvəl məndən küsən, inciyən,

“Məktub olmasa, bir də bu evə gəlmə! – deyən

Mərhəmətli, möhtərəm anayadır bu kağız!

Hamı bir səslə dedi: “Gözlərin aydın, ay qız!”

Ana, gözləri yaşlı, ətir saçdı dilindən,

Tez öpdü poçtalyonun məktub verən əlindən…

Məmməd Araz

Müharibə olmasa

Əridib silahları

Biz marten sobasında,

Körpü yarada billik

Yerlə Mars arasında, --

Müharibə olmasa!

Yer min illik barını

Bircə gündə yetirər,

Alim ayı, ulduzu

Dartıb yerə gətirər, --

Müharibə olmasa!

General gözündə də

Bu hissi duyur adam:

“Tullayıb çinlərimi

Bir kənddə sədr olaram, --

Müharibə olmasa!”

Bəşərin qapısından

Vaxtsız ölüm gen düşər,

İnsanın saçlarına

Yüz yaşında dən düşər, --

Müharibə olmasa!

Sevənlər aləmində

Nə qəm, nə həsrət olar,

Bəşərin gülləsi -- söz,

Sözü -- məhəbbət olar --

Müharibə olmasa!

1956

İsa İsmayılzadə

Güllələr demədi

Getdilər. Getdilər fit çala-çala,

Getdilər atları çimizdirməyə –

Bizi aparmadılar,

Qulançar yığmağa, moruq dərməyə

Bizi aparmadılar.

Yalvarıb-yalvarıb, dil tökəndə biz

onlar üstümüzə od ələdilər,

qışqırıb-təpinib, hədələdilər:

«Hələ uşaqsınız… nə yaşınız var…»

Bir gün xəbər gəldi: dava başlanıb…

Onlar əsgərliyə çağırıldılar.

Nə tütək çaldılar, nə fit çaldılar,

fikirli oldular, ağır oldular…

Yola salanlara qoşulanda biz

yalvarıb-yalvarıb, dil tökdü onlar:

«Gəlməyin, qayıdın… geri qayıdın…

Qayıdın atları çimizdirməyə,

Qulançar yığmağa, moruq dərməyə».

Biz getdik atları çimizdirməyə,

qulançar yığmağa, moruq yeməyə:

düşüb arxamızca gəldi uşaqlar.

Dilimiz gəlmədi bir söz deməyə.

Onların yoxluğu düşdü araya,

Oyunlar, «məclislər» qaldı yarımçıq.

Toylar da seyrəldi, toyxanalar da,

aşıq da havanı çaldı yarımçıq –

Kəndimiz yamanca uralanmışdı,

hərdən korun-korun yanırdı ocaq.

Bir ağzıgöyçək də qaralanmışdı:

«Deyəsən, gedənlər qayıtmayacaq» -

Mərmilər, güllələr fit çala-çala

Hey böyür-başından ötdü onların.

Kətmən vura-vura, ot çala-çala

baxdıq yollara.

Getdilər, getdilər Berlinə sarı,

getdilər, getdilər ölümə sarı.

Güllələr demədi: geri qayıdın.

Lülələr demədi: geri qayıdın,

qəlpələr demədi: geri qayıdın,

hələ uşaqsınız, nə yaşınız var…

1971

“Kasıbdırsa, səhvi də bağışlanar” - Günahkar kimi düşən, qəhrəman kimi qalxan sürücü "Dallas"ın ulduzu vəfat etdi Zəngəzurlu mücahidin evində - Dilqəm Əhməd