Hindistan Pakistan gərginliyi: Su böhranı yeni müharibə təhlükəsi yaradırmı?

Nüvə gücləri olan Hindistan və Pakistan arasında gərginlik 2025-ci ilin aprel ayının sonlarında yenidən alovlandı və Hind çayında su ehtiyatları ilə bağlı uzun müddət davam edən mübahisənin yeni münaqişəyə səbəb olub-olmayacağı ilə bağlı suallar doğurdu. Bu, Hindistanın Cammu və Kəşmirdəki terror aktından sonra 1960-cı il Hind Su Müqaviləsinin (IWT) dayandırıldığını elan etməsindən sonra baş verir.

Xatırladaq ki, Dünya Bankının vasitəçiliyi ilə Hind Suları Müqaviləsi Hind çayının və onun qollarının sularının iki ölkə arasında bölüşdürülməsini tənzimləyir. Müqaviləyə əsasən, Hindistan üç şərq çayının (Ravi, Sutlej, Beas) sularına və Pakistan üç qərb çayının (Hind, Jelum, Çenab) sularına nəzarət etmək hüququ əldə etdi. İki ölkə arasında çoxsaylı münaqişələrə və böhranlara baxmayaraq, müqavilə transsərhəd su mübahisələrinin sülh yolu ilə həllinin bir neçə uğurlu nümunəsindən biri hesab edilən altı onillikdən çox müddət ərzində qüvvədə qaldı. Bununla belə, bu illər ərzində əsasən Hindistanın qərb çaylarında hidroelektrik layihələri tikməsi ilə bağlı fikir ayrılıqları olmuşdu ki, Pakistan da kənd təsərrüfatı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən su axınının azalmasından ehtiyat edərək, aşağı axın ölkəsi kimi bundan narahatlığını bildirir.

Hindistanın 2025-ci ilin aprelində müqaviləni dayandırması iki ölkənin münasibətləri tarixində görünməmiş bir addım oldu. Yeni Dehli bu addımın Pakistanın “sərhədyanı terrorizmə” verdiyi dəstəyə cavab olduğunu, su problemini birbaşa təhlükəsizlik və terrorizm məsələləri ilə əlaqələndirdiyini, bunun əvvəllər qarşısını aldığını söylədi. Buna cavab olaraq Pakistan sərt ifadələrlə çıxış edərək, Hindistanın Pakistan üçün nəzərdə tutulan suları bağlamaq və ya yönləndirmək cəhdini “müharibə aktı” adlandırdı.

Su hər iki ölkə üçün, xüsusən də kənd təsərrüfatı Hind çayına əsaslanan Pakistan üçün kritik bir mənbədir. Artan əhali, buzlaqlara təsir edən iqlim dəyişikliyi (Hind çayının mənbəyi) və zəif su idarəçiliyi ilə su təhlükəsizliyi getdikcə daha vacib məsələyə çevrilir. Bununla belə, ekspertlər su böhranının iki nüvə dövləti arasında genişmiqyaslı müharibəyə səbəb olub-olmayacağı ilə bağlı eyni proqnozları səsləndirmilər. Bəzi mütəxəssislərin sözlərinə görə, su müqaviləsinin dayandırılmasına baxmayaraq, Hindistanın Pakistana su təchizatını tamamilə kəsmək üçün təcili infrastrukturu yoxdur, xüsusən də müqavilənin böyük su anbarlarının tikintisini məhdudlaşdırdığı qərb çayları boyunca bu addımı atmaq imkanlarına malik deyil. Belə infrastrukturun qurulması əhəmiyyətli vaxt və investisiya tələb edir, eyni zamanda, seysmik cəhətdən aktiv bölgələrdə Hindistanın özü üçün risklər yarada bilər.

Bundan başqa, iki nüvə dövləti arasında tammiqyaslı hərbi münaqişə hər iki tərəf və bütövlükdə region üçün fəlakətli nəticələrə səbəb ola bilər və bu da ciddi çəkindirici rol oynayır. Eyni zamanda, iqlim dəyişikliyi ilə kəskinləşən su mübahisələri Pakistanda mövcud gərginliyi, iqtisadi qeyri-sabitliyi və sosial narazılığı gücləndirə bilər, potensial olaraq ümumi qeyri-sabitliyə töhfə verə bilər və lokal atışma və ya böhran riskini artıra bilər. Lakin böyük müharibənin yeganə və ya birbaşa səbəbi ola bilməz. Münaqişə çox güman ki, terrorizm, ərazi mübahisələri (xüsusilə Kəşmirlə bağlı) və ümumi geosiyasi gərginlik də daxil olmaqla, amillərin birləşməsindən qaynaqlana bilər.

Hindistanın Hind Suları Müqaviləsini dayandırması narahatedici bir hadisə olsa və ölkələr arasında münasibətlərdə gərginliyi artırsa da, çəkindirici faktor və texniki məhdudiyyətlər səbəbindən ənənəvi mənada açıq şəkildə “su müharibəsi” qısa müddətdə mümkün olmayan ssenari olaraq qalır. Bununla belə, su məsələləri, xüsusilə Hindistan və Pakistanın üzləşdiyi daha geniş mübahisələr və problemlər kontekstində əsas gərginlik mənbəyi və böhranlar üçün potensial katalizator olmaqda davam edəcək. Su ehtiyatlarının idarə edilməsi və bu sahədə gərginliyin azaldılması yollarının tapılması regional sabitlik üçün kritik olaraq qalır.

S.ELAY

XQ