İrana ikitərəfli zərbə: Dostu xəyanət etdi, plan pozuldu

İranın son zamanlarda beynəlxalq arenada ritorikasını kəskin şəkildə yumşaltdığı müşahidə olunur. Bəzi ekspertlərin fikrincə, buna səbəb ABŞ-da Tehrana qarşı mövqeyi ilə bilinən Donald Trampın təkrar hakimiyyətə gəlməsidir.

Belə ki, İran rəhbərliyi bu yolla Vaşinqtonla münasibətlərdə gərginliyin dərəcəsini azaltmağa çalışır. Çünki yanvar ayında Ağ Evdə yeni hökumət fəaliyyətə başladıqdan sonra gözlənilən ilk qərarlardan biri də Tehrana qarşı sanksiyaların artırılmasıdır.

İran həqiqətən Tramp hökumətinə görə ehtiyatla davranır? Rusiyanın Ukrayna cəbhəsində sıxışıb qalması və İrana yardım edə bilməməsi, eləcə də İsrailin Yaxın Şərqdəki uğurlu əməliyyatları Tehranı narahat edir?

Globalinfo.az-a danışan politoloq Rüstəm Tağızadə deyib ki, İranın ritorikasının dəyişməsi və ABŞ-la gərginliyi azaltmaq cəhdləri bir-biri ilə əlaqəli çoxsaylı amillərdən təsirlənir:

“Tramp 2021-ci ilin yanvarında vəzifədən gedərkən, onun administrasiyasının “maksimum təzyiq” kampaniyası, məsələn, 2015-ci il nüvə sazişindən çıxması, sanksiyalar, SEPAH generalı Qasım Süleymani kimi şəxsiyyətlərin öldürülməsi və s. amillər İranın iqtisadiyyatını və hərbi fəaliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə gərginləşdirdi. Bununla belə, hazırkı Prezident Co Bayden administrasiyasının dövründə baş verən son hadisələr göstərir ki, İran sanksiyaların aradan qaldırılması baxımından münasibətləri bərpa etmək üçün yanaşmasını yenidən tənzimləyə bilər. Tehran anlayır ki, daha aqressiv mövqe gələcək danışıqları tamamilə itirmək və ya daxili təzyiqləri artırmaq riskini daşıyır.

Rusiyanın Ukraynadakı müharibəyə diqqət yetirməsi, şübhəsiz, İrana strateji dəstək vermək imkanlarını məhdudlaşdırıb. Ənənəvi olaraq Moskva beynəlxalq forumlarda və münaqişələrdə, xüsusilə də Suriyada Tehranın müttəfiqi olub. Bununla belə, Ukrayna müharibəsi Rusiyanın hərbi və iqtisadi resurslarını genişləndirərək onu daha az etibarlı tərəfdaşa çevirib. İran Kremlə güvənməyin əks nəticə verə biləcəyindən qorxur. Rusiya xüsusilə beynəlxalq təcridini yumşaltmaq üçün Səudiyyə Ərəbistanı kimi dövlətlərlə getdikcə daha çox əlaqə saxlayır”.

Rüstəm Tağızadə

Politoloqun sözlərinə görə, İsrailin Suriya, Livan və başqa yerlərdə İrana bağlı qüvvələrə qarşı uğurlu kampaniyaları Tehranın regional təsirini zəiflətdi:

“Təl-Əvivin qabaqcıl hərbi imkanları və kəşfiyyat əməliyyatları İranın silah təchizatı və proksi şəbəkələrinin genişlənməsi planını pozub. “İbrahim razılaşmaları” vasitəsilə İsrail və ərəb dövlətləri arasında münasibətlərin normallaşması İrana qarşı regional ittifaqları da dəyişərək onu daha da təcrid edib.

İran iqtisadiyyatı uzun müddət davam edən sanksiyalar, yanlış idarəetmə və neft gəlirlərinin azalması səbəbindən ciddi gərginlik altındadır. 2022-ci ildən bu yana genişmiqyaslı etirazların nümunəsi kimi görünən məişət narazılığı, yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və təcridin azaldılması üçün Tehran rəhbərliyinə əlavə təzyiq göstərilir. Xarici əlaqələrdə daha barışdırıcı yanaşma, sanksiyaların azaldılması və rejimin daxildə sabitləşdirilməsi üçün hesablanmış səy ola bilər”.

R.Tağızadə bildirib ki, Şərqə doğru strateji istiqamətinin bir hissəsi kimi İranın Çinlə dərinləşən münasibətlərinin məhdudiyyətləri var:

“Çin İran neftini alıb diplomatik müdafiə təmin etməklə yanaşı, həm də regionda sabitliyi təşviq edir, İranı ABŞ və ya müttəfiqlərinə təxribatdan çəkindirməyə çağırır.

Fikrimcə, Rusiya kimi ənənəvi müttəfiqlərin zəifləməsi və Körfəzin ərəb dövlətləri ilə İsrail arasında artan uyğunlaşma İran üçün yeni problemlər yaradır. Bu, Tehranı aqressiv regional siyasətlərinə yenidən baxmağa sövq edə bilər”.

Turan Rzayev
Globalinfo.az