İsrail Azərbaycan ABŞ üçbucağı yeni dünya nizamında mühüm rol oynaya bilər AÇIQLAMA

İsrail, ABŞ və Azərbaycan arasında üçtərəfli strateji müttəfiqlik yaratmaq üçün danışıqlar aparılır. Bu barədə İsrail parlamentində (Knesset) Baş nazir Benyamin Netanyahunun kabinet üzvü və milli missiyalar naziri Orit Ştrak məlumat verib.

Üç ölkə arasında strateji müttəfiqlik mümkündürmü?

Mövzu ilə bağlı Redaktor.az-a danışan deputat Hikmət Babaoğlu bildirdi ki, hazırkı yeni dünya nizamının formalaşması konteksində bir çox ölkələr öz strateji gələcəyini və təhlükəsizlik arxitekturasını yenidən inşa etməkdədirlər.

"Xüsusilə iki mühüm coğrafiyada - Yaxın Şərq və Qafqazda təhlükəsizlik əməkdaşlıq strategiyasını yenidən inşa etməyin zəruri amilləri mövcuddur. Buna görə də Azərbaycan və İsrailin öz strateji təhlükəsizliklərini eyni mövqeydən qiymətləndirməsi təkcə strateji amil deyil, həm də Azərbaycan və İsrail xalqlarının ümumi maraqlar kontekstində qiymətləndirilməlidir.
Azərbaycanda yəhudi icması yaşayır. Əsrlər boyu bu icma Azərbaycan demoqrafik reallığının bir parçasıdır. Eyni zamanda, İsraildə Azərbaycandan köçən və öz sosial kimlik baxımından azərbaycanlı kimi hiss edən böyük bir diaspor nümayəndəsi var. Bütün bunlar qarşılıqlı əlaqələrin dərinləşməsini zəruri edir. Bir qədər tarixin daha dərinliklərinə nəzər salsaq, iki mühüm etnogenez hadisəsi ilə rastlaşırıq. Bunlardan biri Azərbaycan xalqının etnogenezisində iştirak edən ortaq türk tayfalarının, yəhudi xalqının etnogenezisində iştirak etməsidir. Bunlar Xəzər xaqanlığının əksəriyyətini təşkil edən və yəhudi inancını qəbul etmiş Xəzər türkləridir.
Digəri isə bunların törəmələri olan aşkenazi yəhudiləridir. Yəni, Xəzər xaqanlığının əhalisini təşkil edən türklərin həm yəhudi inancı etibarilə sonrakı tarixi mərhələdə yəhudi xalqının etnogenezisinin formalaşmasında iştirak etməsidir. Sonradan İslamı qəbul edən Xəzər xaqanlığının, Xəzər türklərinin həm də Azərbaycan xalqının etnogenezisində iştirak etməsidir. Bu təsir o qədər güclü olub ki, hazırkı mərhələdə milli psixologiya olaraq yəhudi və Azərbaycan xalqları arasında ortaq deyiləcək qədər milli xarakter bənzərliyi yaradıb".

Deputat qeyd etdi ki, Azərbaycan və yəhudi xalqının bir-birinə qarşılıqlı simpatiyasını təyin edən də şüuraltı yaddaşda olan ortaq elementdir.

"Şübhəsiz ki, bu gün hər hansısa bir ölkə ABŞ-nin dünya siyasətində oynadığı rolu dərindən dərk edir və başa düşür. Belə olan halda, mütləq ABŞ-İsrail-Azərbaycan arasında yeni təhlükəsizlik arxitekturasının yaradılması şərtləri formalaşmış olur. Düşünürəm ki, çox gecikmədən belə bir addımın atılması üçün müvafiq qərarlar qəbul edilməlidir. Çünki bu gün çox sürətlə radikal dəyişikliklər baş verməkdədir. Nə qədər daha tez qərar qəbul edib, daha tez addım atarıqsa, İsrail-Azərbaycan-ABŞ üçbucağı yeni dünya nizamında daha mühüm rol oynaya bilər", -  deyə H.Babaoğlu bildirdi.

Politoloq Sədrəddin Soltan isə bildirdi ki, strateji ortaqlıq inkişafa təkan verəcək.

"Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra İsrail ilə Azərbaycan Respublikası arasında əlaqələr inkişaf edən xətt üzrə davam edir. Son zamanlar İsrailin Azərbaycana Tamar qaz yatağında pay verməsi əlaqələrin inkişaf etməsinin göstəricilərindəndir. Bundan əlavə, bu günlərdə Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevin İsrailə səfəri və orada keçirdiyi görüşlər, eləcə də İsrailin müxtəlif səviyyəli rəsmi dövlət nümayəndələrinin Bakıya səfəri ölkələrarası münasibətlərin göstəricisidir. Odur ki, müharibə dövründə də İsrail dövlətinin Azərbaycanın haqlı mübarizəsini müdafiə etməsi, yəhudi dövlətinin müsəlman dövlətinə münasibətinin göstəricisidir. İsrailin Ermənistanla hərbi sahədə əməkdaşlıq etməməsi də yəhudi dövlətinin Azərbaycanla dostluğunun möhkəmliyini sübut edən faktorlardandır. Azərbaycan və yəhudi dövləti arasında Azərbaycan diasporu var, eləcə də Azərbaycanda yəhudi diasporu mövcuddur. Hər iki diaspor öz ölkələrində münasibətlərin yaxşılaşmasına xidmət edir. Bu baxımdan İsrail ilə Azərbaycan tərəfdaşdır. Oktyabr ayında İsrailə hücum zamanı Azərbaycanın tutduğu barışdırıcı mövqe də bu məsələdə vurğulanmalıdır. Azərbaycan Fələstin dövlətini də tanıyır".

Politoloq qeyd etdi ki, Azərbaycan Fələstin ilə İsrail arasında münaqişəli vəziyyətin danışıqlarla, dinc yolla həlli tərəfdarıdır.

"Azərbaycan bu məsələdə də İsrail və Fələstinlə münasibətləri normal formada saxlamaqda davam edir. Bakıda həm İsrailin, həm də Fələstinin diplomatik nümayəndələri fəaliyyət göstərir. Azərbaycanın neft və qazını ixrac etdiyi ölkələrdən biri də İsraildir. Azərbaycan İsraillə hərbi və digər sahələrdə əməkdaşlıq edir. İsrailin ən böyük və ən güclü strateji müttəfiqi Amerikadır. Tel-Əviv İsrail-ABŞ-Azərbaycan strateji tərəfdaşlığının yaradılması ideyası ilə çıxış edir. Bu, həm də Azərbaycanla ABŞ arasındakı müəyyən anlaşılmazlığın aradan qalxmasına yardım edə bilər. Çünki ABŞ 1992-ci ildə Azadlığı Mdüafiə Aktında 907 saylı düzəlişlə Azərbaycana sanksiya tətbiq edib. Düzdür, bu sanksiya Donald Trampın prezidentliyi dövründə donduruldu. Sonra Bayden hakimiyyətə gəldikdən sonra yenidən o sanksiya bərpa olundu. Münasibətlərin normallaşması, İsrailin bu məsələdə Azərbaycanın haqlı mövqeyini müdafiə etməsi, perspektivdə ABŞ-nin həmin sanksiyanı Azərbaycan üzərindən götürməsinə yardım edə bilər. Bu isə Azərbaycan-ABŞ-İsrail strateji müttəfiqliyinin yaranması üçün böyük fürsət yaradır. Strateji ortaqlıq həm Cənubi Qafqazın inkişafına, həm Türk Dövlətləri Təşkilatının inkişafına, həm də Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə Yaxın Şərq ölkələri arasında münasibətlərin inkişafına yardım etmiş olar", - deyə S.Soltan bildirdi.

Aytəkin TOFİQQIZI

Yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə "Azərbaycan Respublikasının dünya birliyinə inteqrasiyası, region ölkələri və digər dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi" mövzusunda dərc olunub.