Körfəz kampaniyası ANALİTİK

2025-ci il iyunun 13-nə keçən gecə Benyamin Netanyahunun başçılıq etdiyi İsrail hökuməti İrana qarşı gizli (danışıqlar adı altında), amma bir çox elementləri daha uzun müddətə hazırlanmış ən azı bir illik hərbi əməliyyata başladı. İlk bir neçə gündə İsrail sürpriz elementindən, dərin yerləşdirilmiş təxribat hücrələrindən və pilotsuz təyyarələrdən istifadə edərək İrana ciddi ziyan vurmağı bacardı. Buna baxmayaraq, İsrail internetində və simpatik ictimaiyyətdə hökm sürən qalib eyforiyasına baxmayaraq, Netanyahunun farslar üzərində qəti qələbəsi göz önündə deyil. Amma müəyyən məsafədən “Yüksələn Aslan” əməliyyatının arzuolunmaz nəticələri görünür, bütün dünya üçün təhlükəlidir. Həqiqətən nə görürük? İranın İsrail tərəfindən hərbi məğlubiyyəti yoxdur və şübhəsiz ki, gözlənilmir.

İran ordusu və təhlükəsizlik qüvvələrinin rəhbərliyində itkilər sürətlə artır, sonra isə xarici təchizatlar sayəsində hava hücumundan müdafiə sistemlərinin və uzaqmənzilli raketlərin arsenalının qismən bərpasına artıq başlanılıb. “Təcavüz qurbanına” kömək üçün müxtəlif kanallar vasitəsilə təchizat axını artacaq. Yeraltı nüvə obyektləri, İsrailin Tramp administrasiyası dövründə gizli şəkildə idxal etdiyi Amerika dərinlik ittihamlarından istifadə etməsinə baxmayaraq, sağ qalıb. Netanyahunun İran əhalisinə ("Biz sizin xalqınız tərəfdarıyıq, amma rejimə qarşıyıq") müraciətinə baxmayaraq, ölkədə daxili sabitliyin pozulmasından əsər-əlamət yoxdur. Küçə iğtişaşları və ya saray çevrilişi potensialı sıfıra yaxındır.

Netanyahunun münaqişə ssenarisi aydın şəkildə refleksiv idarəetmə üçün nəzərdə tutulmuşdu. Gözlənilirdi ki, xaricdən və daxildən hücumlar və şəxsi terrorla birbaşa təcavüzə cavab olaraq İran İsrailə müharibə elan edəcək, MAQATE nümayəndələrini ölkədən qovacaq, nüvə proqramı ilə bağlı hər hansı danışıqlardan imtina edəcək, Hörmüz boğazını bağlayacaq və ən əsası ABŞ hərbi bazalarına zərbələr endirəcək. İsrail-Amerika tandemi və onların Qərb müttəfiqlərinin əli sərbəstdir və qırmızı xətlər yoxdur. İranın hərbi məğlubiyyəti yalnız İsrail və ABŞ-ın genişmiqyaslı birgə hərəkətləri ilə mümkün olub. "Aslan və qartal"ın birgə həlledici hücumu ssenarinin əsas hissəsi idi və hələ də qalır. ABŞ prezidenti Donald Trampa müharibəyə girmək qərarına gəlmək üçün aşkar və inandırıcı bəhanə lazım idi - Amerika obyektlərinə hücum və şəxsi heyətin itkiləri.

Amerikalıların hazırda Yaxın Şərqdə CENTCOM-un komandanlığı altında ən azı 19 obyektdə 40 minə yaxın əsgəri var. Suriyada və İraqda kontingentlər xüsusilə həssasdır. Ən böyük iştirak Qətər və Bəhreyndə, əhəmiyyətlisi Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Küveytdədir. İsraildə iki Amerika bazası var. Müharibənin əsas mərhələsinə (Tehranda zorla rejimin dəyişdirilməsi) keçmək üçün “Yüksələn Aslan” operatorlarına təcili olaraq İranın əks-təcavüzü lazımdır: ABŞ və müttəfiqlərinə qarşı təhdidlər, terror hücumları və birbaşa hücumlar. Trampın müharibəyə müdaxilə etmək üçün hüquqi və mənəvi mandat alması üçün casus mümkün qədər mübariz olmalıdır.

İndiyədək Tehran kanonik beynəlxalq hüquq baxımından qüsursuz beynəlxalq xətt yürüdür. İran danışıqlara sadiqliyindən danışır, nüvə silahına sahib olmaq niyyətindən və onları əldə etmək cəhdlərindən imtina edir, MAQATE ilə işləməyə davam edir. Dinc hücumunu intensivləşdirən İran nüvə silahından əbədi imtinanı xüsusi zəmanət sazişi şəklində rəsmiləşdirməyə hazır olduğunu bəyan edib. Netanyahunun fars kampaniyasına beynəlxalq reaksiyalar qarışıqdır və çoxları hələ də gözləyir. Pakistan və Əlcəzair liderləri İrana birbaşa dəstək mövqeyindən çıxış edirlər. KXDR lideri Kim Çen In təcavüzün qurbanı kimi İrana dərhal əməli yardım göstərilməsindən danışır.

İndi ərəb dünyasının hansı istiqamətə meyllənəcəyini görmək vacibdir. Ehtimal olunur ki, kiçik İordaniya krallığı öz qabığında gizlənib. Lakin Misir rəhbərliyi və Səudiyyə Ərəbistanının sünni lideri İsrailin açıq-aşkar təcavüzü adlandırdıqları hadisəni “qətiyyətlə pisləyib”. Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salman İran prezidenti Məsud Pezeşkian ilə telefon danışığında iranlılara şəxsi başsağlığı və dəstəyini bildirib. Ərəb Liqasının qalan hissəsi tezliklə bu xətti izləyəcək. Rusiya və Çin hərbi əməliyyatları dayandırmağa və danışıqlara qayıtmağa çağırıblar. Eyni zamanda, Rusiya açıq şəkildə, o cümlədən BMT Təhlükəsizlik Şurasında İsrailin uzun müddətdir eşidilməyən hərəkətlərini sərt ifadələrlə pisləyib. Ola bilsin ki, pilotsuz təyyarələrlə təxribat əməliyyatlarında heyrətamiz oxşarlıq Moskvaya sərtlik qatıb: məlum olub ki, Kiyev diversantları iyunun 13-də İranda İsrail diversantlarının etdikləri kimi Rusiya Federasiyasında da hərəkət ediblər. Burada “qeyri-müəyyən şübhələr” tamamilə təbiidir.

İsrailin hərbi əməliyyatı indi yol ayrıcındadır. Tehranda rəhbərliyin zorla dəyişdirilməsinə yönəlmiş sürətli quru əməliyyatı olmadan, Netanyahu əsas vəzifələrindən heç birini həll etməyəcək. Amma ABŞ-ın birbaşa və tammiqyaslı iştirakı olmadan belə bir əməliyyat uğursuzluqla nəticələnəcək. Tramp iştirakdan imtina etsə, bu, sadəcə olaraq baş verməyəcək. Aydındır ki, İran beynəlxalq hüquq çərçivəsində qalaraq getdikcə artan beynəlxalq yardımlar alacaq və “müdafiəsiz” İranı məhv etməyə davam edən İsrail isə getdikcə qınaqla üzləşəcək. Rusiya İranla (17.01.25-ci il tarixli) Hərtərəfli Strateji Tərəfdaşlıq Müqaviləsinə uyğun olaraq, İranın nüvə proqramı ətrafında fikir ayrılıqlarının həlli üçün ABŞ və İran arasında danışıqlarda öz vasitəçiliyini artıq rəsmən təklif edib. Trampın reaksiyasına görə, sülh onun üçün təhlükəli hərbi macəradan daha üstündür, xüsusən də ABŞ-da artan daxili qarışıqlıq fonunda.

Görünür, Netanyahunun fars kampaniyası onun üçün nəticəsiz başa çatacaq. Bundan sonra baş nazirə və hökumətə siyasi opponentlər tərəfindən qanun layihəsi təqdim ediləcək. Uzunmüddətli nəticələr daha pis ola bilər. Netanyahu ilk dəfə olaraq genişmiqyaslı təxribatı kütləvi xarici hücumla birləşdirərək, İslam ölkələrində güc yolu ilə rejim dəyişikliyi etməyə hazır olduğunu nümayiş etdirdi. Bu yeni təhlükə, şübhəsiz ki, bütün ərəb və islam rejimləri tərəfindən nəzərə alınacaq. Onlar da təəccüblənəcəklər: doğrudanmı Tehran nüvə proqramında bu qədər səhvdir? Atom sipərinə olan xəstə ehtiras yayıla bilər.

ABŞ prezidenti İranla döyüşə çağırılır

ABŞ prezidenti Donald Tramp İsrail və İran arasında münaqişənin tez bir zamanda bitməsinin mümkünlüyünü açıqlayıb, eyni zamanda, hərbi əməliyyatların davam edəcəyini və Amerikanın onlara qarışacağını istisna etmir. İsrail ordusunun hərbi əməliyyatına müdaxilə etmədən Donald Tramp çətin seçim qarşısındadır: özünü qarşıdurmada iştirak etməməklə məhdudlaşdırmaq və ya İsrailin qələbəsi və İranın nüvə obyektlərinin tamamilə məhv edilməsi üçün lazımi yardımı göstərmək. İsrail mediasının məlumatına görə, ölkə hökuməti həlledici mərhələdə Donald Trampı İrana qarşı hərbi kampaniyaya qoşulmağa razı salmaq cəhdlərindən əl çəkmədən Vaşinqtonla təmaslarını davam etdirir.

ABŞ prezidenti Donald Tramp iyunun 15-17-də Kananaskisdə keçirilən G7 sammiti üçün Kanadaya uçmazdan əvvəl İsrail və İran arasındakı qarşıdurma ilə bağlı yeni açıqlama verib: "Ümid edirəm ki, razılaşma olacaq. Düşünürəm ki, razılaşmanın vaxtı çatıb". Bununla belə, o, hərbi əməliyyatların davam edəcəyini istisna etməyib və əlavə edib: "Ancaq bəzən mübahisəni sona çatdırmaq lazımdır. Görək nə olacaq". Həmin gün Ağ Evin rəhbəri “Truth Social” sosial şəbəkəsində “Tezliklə İsraillə İran arasında sülhün bərqərar olacağını” yazıb, həmçinin ABŞ-ın İsrailin hərbi əməliyyatı ilə “heç bir əlaqəsi olmadığını” qeyd edib. “Əgər İran bizə hər hansı formada hücum edərsə, Birləşmiş Ştatların ordusunun bütün qüdrəti indiyədək heç vaxt görünməmiş miqyasda onların üzərinə düşəcək”, o əlavə edib.

Ağ Ev rəhbərinin ifadələrinin qeyri-müəyyənliyini nəzərə alaraq, onun bəyanatları müxtəlif şərhlər alıb. ABŞ prezidentinin sazişə dair çağırışını ilk dəstəkləyənlərdən biri iyunun 15-də Donald Trampla telefon danışığı aparan Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan olub. “Anadolu” agentliyinin verdiyi məlumata görə, Türkiyə lideri Ağ Ev rəhbərini Yaxın Şərq münaqişəsinin gərginləşməsinin qarşısını almaq üçün çevik addım atmağa çağırıb və İranın nüvə probleminin həllinin yeganə yolunu diplomatiya adlandırıb. O, həmçinin Türkiyənin nizamlanma prosesinə qoşulmağa hazır olduğunu açıqlayıb.

İsrail-İran münaqişəsi necə bitəcək

İyunun 16-da İsrail və İran arasındakı münaqişə daha əvvəl Donald Trampla Yaxın Şərqdəki qarşıdurmanı müzakirə edən Rəcəb Tayyib Ərdoğanla Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında telefon danışığının mövzusu olub. Vladimir Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun dediyi kimi, Rusiya lazım gələrsə, münaqişənin həlli üçün vasitəçilik xidmətləri göstərməyə hazırdır. Cənab Peskov onu da qeyd edib ki, Rusiya münaqişənin təhlükəli eskalasiyasına səbəb olan hərəkətləri pisləyir.

Sülh razılaşması və gərginliyi azaltmaq üçün yollar axtaran Rusiya və Türkiyə liderləri arasında məsləhətləşmələrin mümkünlüyünü açıqlayan prezident Trampın deklarativ optimizmi fonunda nə İsrail, nə də İran hələlik buna hazır deyil. Reuters agentliyinin iyunun 16-da diplomatik mənbəyə istinadən verdiyi məlumata görə, İran rəsmiləri Qətər və Omandakı vasitəçilərə açıq şəkildə bildiriblər ki, İsrailin zərbələri davam etdiyi bir vaxtda Tehran İsraillə atəşkəs məsələsini müzakirə etmək niyyətində deyil. “İranlılar mediaya bildiriblər ki, onlar ciddi danışıqlara yalnız İran İsrailin zərbələrinə cavab verdikdən sonra hazır olacaqlar”, - mənbə Reuters agentliyinə bildirib. O, həmçinin İranın Oman və Qətərdən ABŞ-dan atəşkəs və nüvə danışıqlarını bərpa etməsini istəməsi ilə bağlı daha əvvəl mediada yayılan xəbərləri yanlış adlandırıb.

İran prezidenti Məsud Pezeşkian iyunun 16-da parlamentdə çıxışı zamanı ABŞ-ı tənqid atəşinə tutub və onları İsrail əməliyyatında şəriklər adlandırıb. "Amerika, beynəlxalq hüququn bütün normalarına zidd olaraq, İsrailə təcavüz etməyə və ölkəmizə hücum etməyə icazə verir. Biz müharibə istəməmişik və müharibəyə başlamamışıq. Ölkənin yüksək rütbəli hərbçilərini və alimlərini biz öldürməmişik, bunu bu terrorçular etmişlər", - deyə Məsud Pezeşkian "birləşməyə və təcavüzə qarşı qəti addımlar atmağa" çağırıb. O, həmçinin təsdiq edib ki, İran İsrailin zərbələrinə baxmayaraq, nüvə proqramlarının inkişafından əl çəkməyəcək. "Bizim nüvə enerjisindən istifadə etmək və cəmiyyətin xeyrinə araşdırma aparmaq hüququmuz var. Heç kimin bunu əlimizdən almağa haqqı yoxdur", - Məsud Pezeşkian deyib.

Bundan əvvəl İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi Tehranda xarici diplomatlarla görüşündə bildirmişdi ki, İran tərəfində ABŞ-ın İslam Respublikası ərazisinə zərbə endirməkdə İsrailə yardım etdiyinə dair sübutlar var. “İsrailin İrana qarşı təcavüzü ABŞ-ın razılığı və dəstəyi olmadan həyata keçirilə bilməzdi”, deyən Abbas Əraqçi qeyd edib ki, münaqişəyə görə məsuliyyət təkcə İsrailin deyil, həm də ABŞ-ın üzərinə düşür. Qarşıdurmanın sonrakı gedişatı prezident Trampın hansı addımlar atacağından asılı olacaq: o, İsrailə siyasi dəstək və İranın hücumlarını dəf etməyə kömək etmək kimi əvvəlki mövqeyində qalacaq, yoxsa ABŞ-ın bütün hərbi gücünü İsrail-İran münaqişəsi miqyasına atmaq qərarına gələcək. Ağ Evdə hələlik yekun qərarın verilmədiyini CBS News kanalının ABŞ Dövlət Departamentinin Vaşinqtonun İrana qarşı “İsrailin birtərəfli hərəkətləri”ndə iştirak etməməsi barədə məlumat yaymaq üçün Amerika səfirlikləri və konsulluqlarına təlimat göndərməsi ilə bağlı xəbəri də təsdiq edə bilər.

Direktivə əsasən, Amerika diplomatik missiyaları ABŞ-ın İsrail əməliyyatında iştirak etməməsi və “İranda nüvə probleminin diplomatik yolla həllinə sadiq qalması” barədə ev sahibliyi edən ölkələrin hakimiyyət orqanlarına məlumat verməlidir. Amerika diplomatlarına həmçinin tərəfdaşlara ABŞ hökumətinin “öz vətəndaşlarının, bazalarının və infrastrukturunun təhlükəsizliyini” birinci yerə qoyduğunu çatdırmaq tapşırılıb. Eyni zamanda, Vaşinqtonun ABŞ-ın İsrail-İran münaqişəsində daha fəal iştirakını istisna etmədiyinə dair sübutlar artır. “Military Watch” jurnalının yazdığına görə, ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus KC-135 və KC-46 havada yanacaq dolduran təyyarələr kütləvi şəkildə bazalarını tərk edir və onların getməsi onların İsraillə İran arasındakı münaqişədə istifadə olunacağı anlamına gələ bilər.

Jurnal yazır: “ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri Amerika materikindəki bazalardan Atlantik okeanı boyunca görünməmiş KC-135 və KC-46 hava yanacaq dolduran tankerlər yerləşdirib və bu, təyyarənin davam edən İsrail-İran müharibəsi üçün nəzərdə tutula biləcəyi ilə bağlı ciddi fərziyyələrə səbəb olub”. Military Watch-a görə, bazar ertəsi gecə 30 tanker artıq ABŞ-dan yola düşüb və onların sayı artmaqda davam edir. Bundan əlavə, Reuters-in xəbər verdiyi kimi, İsrail və İran arasında münaqişə fonunda ABŞ “əməliyyat ehtiyaclarına görə” bir təyyarədaşıyan gəmini Cənubi Çin dənizindən Yaxın Şərqə yerləşdirir.

Prezident Trampın Vaşinqtonun Yaxın Şərqdəki növbəti addımları barədə hələ qərar vermədiyini nəzərə alan “The Jerusalem Post” İsrail rəsmilərinə istinadən yazır ki, ölkə hökuməti Vaşinqtonla məxfi təmasları davam etdirir, onu İrana qarşı hərbi kampaniyaya qoşulmağa razı salmağa çalışır. “Ümid edirik ki, bu baş verəcək”, - nəşrin mənbələrindən biri bildirib. Öz növbəsində Amerikanın aparıcı KİV-ləri Trampın aktiv manipulyasiyasına qoşularaq, ABŞ prezidentini İsrailə İranın nüvə obyektlərinə həlledici zərbə endirməsinə kömək etməyə çağırıblar. “The Wall Street Journal” “İsrail İranın nüvə proqramına zərbə vurdu, lakin bu hələ nokaut deyil” sərlövhəli məqalədə qeyd edir ki, ABŞ bitərəf qalmağa gücü çatmaz, bu isə “daha uzun müharibə” demək olardı. Nəşr prezident Trampı "oyuna girməyə" çağıraraq, "İsraildə onları çatdırmaq üçün dərinlikdə yüklər və ağır bombardmançılar yoxdur ki, bu da İranın bərkidilmiş obyektlərinə daha çox ziyan vura bilər. ABŞ-ın hər ikisi var və İsrail bu nüvə obyektlərinin məhv edilməsində ABŞ-dan kömək almaq istəyir".

V.VƏLİYEV