Kredit faizləri artır, əhalinin borcu çoxalır çıxış yolu

Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) açıqladığı son məlumatlara görə, ölkədə kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi 13,65%-ə çatıb. Bu, cəlb olunmuş vəsaitlərin dəyərinin 12,74%-i ötmədiyi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 0,91 faiz bəndi çoxdur.

Bakıvaxtı.az musavat.com-a istinadən xəbər verir ki, faiz dərəcələrində artım həm milli valyutada (14,4%-dən 15,04%-ə qədər), həm də xarici valyutada (5,34%-dən 5,66%-ə) verilən kreditlər üzrə qeydə alınıb. Verilmiş bütün kreditlərin 76%-dən çoxu, yəni 28,4 milyard manatı paytaxtdadır.

Bakıda orta faiz dərəcəsi 12,29% təşkil edir. Ölkənin rayonlarında bu göstərici xeyli yüksəkdir. Ən yüksək göstərici Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonunda (19,74%), ən aşağı göstərici isə Naxçıvanda (14,84%) qeydə alınıb.

Deputat Vüqar Bayramovun hesablamalarına görə, əmanət faizlərinin artması borc götürülən vəsaitlərin bahalaşmasına səbəb olub: “Nəticədə borcalanların üzərinə düşən yük artır, borcların ödənilməməsi riski artır ki, bu da son nəticədə banklardakı pulun dəyərinə də təsir edir. Yüksək faiz dərəcələri iqtisadiyyatın real sektoruna ziyan vurur. Bahalı kreditlər götürən şirkətlərin istehsal xərclərinə mənfi təsir göstərir və bu, xərclərin artmasına və istehsalın inkişafında çətinliyə məruz qoyur”.

İqtisadçı ekspert Allahverdi Aydın söyləyib ki, Azərbaycanda faiz dərəcələrinin artması eyni anda bir neçə fundamental problemlə bağlıdır: “Vəziyyətə ilk növbədə bank sistemində rəqabətin məhdud olması təsir edir. Kredit bazarının böyük hissəsi bir neçə iri bankın əlində cəmləşib. Tam rəqabətin olmaması dərəcələrin aşağı salınması motivasiyasını azaldır və banklara bahalı kreditlərdən pul qazanmaq üçün rahat şərait yaradır. Digər eyni dərəcədə inandırıcı səbəb inflyasiyanın yüksək səviyyəsidir. Banklar real olaraq gəlirliliyini qorumaq üçün pulun faiz dərəcələrində ucuzlaşma riskini nəzərə almalıdırlar. Xarici valyutada olan kreditlər uzunmüddətli sabitlik baxımından daha az riskli olaraq qalır. Ona görə də aşağı faiz təklif edirlər. Xüsusilə qeyri-müəyyənlik dövründə manat kreditləri daha həssas hesab olunur və bu, onların qiymətində də özünü göstərir. Daxili inflyasiya, bank sektorunda qeyri-kafi rəqabət və milli valyutanın sabitliyi ilə bağlı narahatlıqların birləşməsi kredit xərclərinin artması istiqamətində davamlı tendensiya yaradır”.

İqtisadçı Rəşad Həsənov isə qeyd edib ki, manatla verilən kreditlərin faizlərinin yüksəlməsinin bir neçə əsas səbəbi var: “Birincisi, faktiki olaraq bu istiqamətdə xərclər artıb. Çünki bank sektoru cəlb etdiyi vəsaitlərin faizlərini yüksəldib. Depozit faizləri bir il əvvəllə müqayisədə, xüsusən də sistem əhəmiyyətli banklarda 5-6 faiz yüksəlib. Əgər cəlb olunan vəsaitin xərci artırsa, bu, dolayı yolla verilən kreditin də xərcinin artmasına səbəb olur. İkinci faktor isə tələbdir. 2024-cü ilin əvvəlindən etibarən bank sektorunda ciddi şəkildə kreditlərə tələb formalaşıb. Ötən iki il ərzində kreditlər 20 milyarddan 28 milyarda çatıb. Təkcə ötən il bu istiqamətdə 20 faiz böyümə qeydə alınıb. 2025-ci ildə də müvafiq tələbin artım dinamikası müşahidə olunmaqdadır. Üçüncü səbəb isə Mərkəzi Bankın təmərküzləşmə ilə mübarizə tədbirləri çərçivəsində tətbiq etdiyi çərçivələrin sistem əhəmiyyətli banklara münasibətdə sərtləşdirilməsidir. Bu da bankların xərcini artırır və onların faiz dərəcəsinin artmasına gətirib çıxarır. Diqqət etsəniz, ipoteka faizləri ötən ildən kəskin şəkildə bahalaşıb. Əslində orta faiz dərəcəsini aşağı salan əsas amillərdən biri güzəştli şərtlərlə verilən ipoteka kreditləridir. Bu kreditlərin faizlərinin artması da orta kredit faizlərinin artmasına səbəb kimi göstərilə bilər”.