Kreml cinayətindən yayınmaq istəyir

Vitali Kulik: “Rusiya cinayət məsuliyyətini boynuna almalıdır”

İvan Us: “Rusiyada imperiya təfəkkürü hökm sürür”

Ötən həftə "Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə məxsus “Embraer 190” tipli sərnişin təyyarəsinin Aktau hava limanı yaxınlığında qəzaya uğraması ilə bağlı Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının (BMAT) 1944-cü il Beynəlxalq Mülki Aviasiya haqqında Çikaqo Konvensiyasının 13 saylı Əlavəsinin tələblərinə uyğun aparılan araşdırmanın ilkin hesabatı açıqlanıb.

25 dekabr 2024-ci il tarixində Azərbaycanın Bakı şəhərindən Rusiyanın Qroznı şəhərinə J2-8243 reysi üzrə müntəzəm uçuş həyata keçirən “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə (“AZAL”) məxsus və dövlət reyestrində 4K-AZ65 nömrəsi ilə qeydiyyata alınmış Embraer 190-100 IGW tipli sərnişin hava gəmisi Qazaxıstan Respublikası ərazisində Aktau hava limanı yaxınlığında qəzaya uğrayıb. Qəza nəticəsində iki uçuş heyəti üzvü (kapitan və ikinci pilot), böyük təyyarə bələdçisi və 35 sərnişin həlak olub. İnsan itkisi və xəsarət alanlar olmasına baxmayaraq, pilotların, bələdçilərin yüksək peşəkarlığı, şücaəti və cəsurluğu sayəsində təyyarə qəza enişi həyata keçirib və 29 nəfərin həyatını xilas etmək mümkün olub. Qazaxıstanda gözlənilən qəza enişi barədə məlumat daxil olduqdan dərhal sonra zəruri qəza-xilasetmə tədbirləri həyata keçirilmiş, sağ qalanlar təxliyə edilərək tibbi yardım göstərilib.

Azərbaycan və Qazaxıstanın tərəfdar olduğu 1944-cü il Çikaqo Konvensiyasının 13 saylı Əlavəsinə əsasən, hadisənin baş verdiyi dövlət kimi Qazaxıstan araşdırmaya başlayıb. Bu araşdırmanın məqsədi uçuşların və aviasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi olub, təqsirli şəxslərin müəyyən edilməsi ilə bağlı deyildir. Araşdırmanın nəticələri beynəlxalq aviasiya normalarına uyğun olaraq qəzanın obyektiv səbəblərini müəyyənləşdirmək və gələcəkdə oxşar hadisələrin qarşısını almaq üçün BMAT və maraqlı tərəflərə tövsiyələr verməkdir. Azərbaycan hava gəmisinin istismarçısı, habelə mülkiyyətçisi olan ölkə statusu ilə araşdırmada iştirak edib.

Azərbaycan nümayəndələri araşdırmanın bütün mərhələlərində, o cümlədən hadisə yerinə baxışın həyata keçirilməsi və faktların qeydiyyatı məqsədilə foto və video görüntülərin təmin edilməsi, hava gəmisinin qara qutularında (CVFDR avadanlıqlarında) olan məlumatların Braziliyanın Aviasiya Qəzalarının Araşdırılması və Qarşısının Alınması Mərkəzində (CENIPA) oxunması prosesində iştirak ediblər, əlavə məlumat və sübutların toplanmasını da həyata keçiriblər.

BMAT tələblərinə əsasən, qəzanı araşdıran dövlət 30 gün ərzində ilkin faktiki məlumatları əks etdirən hesabatı BMAT və maraqlı tərəflərə təqdim etməlidir. Qazaxıstanda yaradılmış araşdırma komissiyası bu hesabatın hazırlanmasına Azərbaycan nümayəndələrini də cəlb edib.

İlkin hesabata görə, hava gəmisinin mühərriklərinin hər ikisi qəza anına qədər hər hansı texniki problem olmadan çalışıblar. Hava gəmisinin füzelyajında çoxsaylı dəlib keçən və kor zədələrin olması faktı aşkar olunub və foto, habelə video qeydiyyata alınıb. Həmin zədələrin hava gəmisinin füzelyajının arxa hissəsində, xüsusilə şaquli və üfiqi stabilizatorlarında çox sayda, habelə sol qanadda və sol mühərrikdə aşkar olunub.

Hava gəmisinin füzelyajında aşkar olunan zədələrin kənar obyektlərin təsiri nəticəsində formalaşması barəsində məlumat təqdim edilib. İlkin hesabatda hava gəmisinin quşlarla toqquşmasına işarə edən hər hansı fakt barəsində məlumat təqdim edilməyib.

Hava gəmisi qalıqlarının kor zədələrində olan hava gəmisinə məxsus olmayan kənar obyektlər aşkarlanaraq götürülüb və həmin kənar obyektlərin foto şəkilləri ilkin hesabat mətnində ictimaiyyətə təqdim edilib. Gələcəkdə aşkar olunmuş kənar obyektlərin dəqiq mənsubiyyətinin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə əlavə ekspertizaların keçirilməsi planlaşdırılıb. Oksigen balonunun partlaması ilə bağlı faktı ehtiva edən hər hansı bir məlumat qeyd olunmayıb.

BMAT-ın Çikaqo Konvensiyasına əsasən ilkin hesabat hazırlandıqdan sonra qəzanın səbəbləri ilə bağlı qəza tarixindən 1 il ərzində yekun hesabat hazırlanıb. Həmin yekun hesabatın hazırlanması ilə bağlı Qazaxıstan Respublikası və araşdırmada iştirak edən digər dövlətlər tərəfindən artıq işlər başlanılıb.

Hesabatdan tam aydın görünür ki, təyyarə Rusiya ərəzisində vurulub, rəsmi Moskva isə müxtəlif bəhanələrlə törətdiyi cinayətdən yayınmağa cəhdlər göstərir.

Mövzu ilə bağlı Vətəndaş Cəmiyyəti Problemlərinin Araşdırma Mərkəzinin direktoru (Kiyev, Ukrayna) Vitali Kulik "Xalq Cəbhəsi"nə deyib: “Mən burada tarixin təkrarlandığını görürəm. Söhbət 2014-cü il iyulun 17-də Malayziyanın "Malaysia Airlines" aviaşirkətinin "Boeing 777" sərnişin təyyarəsinin Ukraynanın Donetsk vilayətinin səmasında rus separatçıları tərəfindən "Buk" zenit-raket kompleksi vasitəsilə vurulmasından gedir.

Moskva bu terror aktına görə məsuliyyəti öz üzərinə götürməkdən inadla imtina edib.

Əvvəlcə Rusiya təbliğatı ukraynalı döyüşçülər haqqında saxta xəbərlər yayır, “sübutları” manipulyasiya edir, beynəlxalq araşdırmanın məlumatlarının saxtalaşdırıldığını iddia edir və sübutları dəyərsizləşdirməyə çalışırdı. Rusiya Qərb ictimaiyyəti və bu fəlakətdə həlak olan müxtəlif vətəndaşlığı olan ölkələrin gözündə öz məsuliyyətinə şübhə oyatmaq üçün hər şeyi etdi.

Bu davranışın əsas səbəbi Rusiyanın sərnişinlərin qətlinə görə heç bir məsuliyyət daşımaq, nəyisə kompensasiya etmək, hətta iştirakını qismən etiraf etmək niyyətində olmamasıdır. Putin administrasiyasına görə, günahı etiraf etmək və məsuliyyəti qəbul etmək öz zəifliyini etiraf etməkdir. Buna görə də ən yaxşı strategiya müdafiə olunmaqdır - günahın aşkar sübutlarının və açıq-saçıq təbliğat yalanlarının tam inkarıdır.

Eyni şeyi Aktau yaxınlığındakı “Embraer 190” qəzasında da görürük - çox oxşardır. “Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus təyyarə Rusiyanın “Pantsir-S” yer-hava raketi ilə vurulub, Qroznıya yaxınlaşarkən onun rabitə sistemləri elektron döyüş sistemləri tərəfindən iflic olub. Raketin parçaları sərnişinlərə və ekipaj üzvlərinə dəyib və təyyarənin yaxınlığında partlayıb. Rusiyanın qeyri-insani davranışının zirvəsi vurulan təyyarəni dənizə düşmək ümidi ilə Qazaxıstana göndərmək idi”.

V.Kulik onu da qeyd edib ki, indi ruslar “Embraer 190” ilə bağlı araşdırmaların nəticələrinə və qənaətlərinə inamı sarsıtmağa hər cür cəhd edirlər. Onlar Moskvanın vurduğu Malayziya "Boeing 777" nin hekayəsindəki təbliğat və hüquqi hiylələrdən istifadə edirlər. Onlar hər şeyi inkar edir və günahı başqalarının üzərinə yıxmağa çalışırlar, siyasi təzyiq və açıq yalandan istifadə edirlər: “Moskva hesab edir ki, onun Bakı üçün “arqumentləri” var ki, Azərbaycan rəhbərliyi vurulan təyyarəyə görə Rusiyanın məsuliyyət daşıması hekayəsini irəli sürməsin. Amma mənə elə gəlir ki, dinc əhalinin qətlinə görə günahı etiraf etmək və cəzalandırmaqdan başqa heç bir “arqument” ola bilməz. Gec-tez bu terror aktlarına görə Rusiya rəhbərliyi cinayət məsuliyyətini boynuna almalıdır və cavab verməlidir”.

Milli Strateji Araşdırmalar İnstitutunun Xarici Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin baş məsləhətçisi, iqtisad elmləri namizədi İvan Us (Ukrayna) isə ilk növbədə 2024-cü il dekabrın 25-də Bakı-Qroznı marşrutu üzrə J2-8243 reysini həyata keçirən “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin (AZAL) “Embraer 190” təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində həlak olanların yaxınlarına, sərnişinlərin həyatını xilas edərək qəhrəmanlıqla həlak olan pilotların yaxınlarına ayrı-ayrılıqda başsağlığı verdiyini deyib: “Məhz bu şücaət sayəsində indi o taleyüklü gündə baş verənlərin daha aydın dərk edilməsi və daha aydın mənzərəsi var. Axı məlum olur ki, Qroznıda hava hücumundan müdafiəyə cavabdeh olanların peşəkarlığının olmaması mülki təyyarənin vurulmasına səbəb olub. Təbii ki, həmin gün Rusiyanın Çeçenistan Respublikasının ərazisinə pilotsuz təyyarə hücumu olub. Ancaq təyyarənin vurulmasının (beynəlxalq ekspertizadan sonra müəyyən edildiyi kimi Pantsir-S kompleksi tərəfindən) bu dronların tutulması planlarının elanından əvvəl baş verdiyinə dair bir çox əlamət var.

Baş verənləri dərk edən Rusiyadakı müvafiq xidmətlər bu aşkar cinayəti gizlətmək istəyiblər. Birincisi, dronların tutulması planı elan edildi (mülki təyyarəyə hücumu “geriyə” əsaslandırmaq üçün). Rusiya tərəfinin sonrakı hərəkətləri cinayətin izlərini gizlətmək cəhdindən xəbər verir. Məhz, təyyarəni Xəzər dənizinin o biri tərəfinə yönəltmək (təyyarənin Aktauya çatmamaq ehtimalı yüksəkdir) planı nəzərdə tuturam.

Bu cinayətlərin etirafı məntiqi olaraq Çeçenistan Respublikasında kadr siyasətinə əhəmiyyətli dərəcədə yenidən baxılmasını tələb edəcək ki, bu da Moskva-Qroznı xəttində münaqişələr yaradacaq və Kreml açıq-aşkar bundan qaçmaq istəyir.

İndiki şəraitdə Kreml yerli elitanın tam loyallığını tələb edir və bu elitalarla münasibətləri çətinləşdirməyə hazır deyil.

Onu da unutmaq olmaz ki, Rusiyada imperiya təfəkkürü hökm sürür. Axı Kiyevi 2022-ci ilin fevralında bir neçə günə (maksimum iki ay) ələ keçirmək planları reallaşdırmaq istədi. Və sonra, 2022-ci ilin sonuna qədər Rusiya bütün keçmiş SSRİ-ni yaradılmasının yüzilliyi tarixinə - 30 dekabr 1922-ci ilə qədər bərpa etmək istədi. Ona görə də Rusiya SSRİ-nin tərkibində olan bütün ölkələri öz əraziləri kimi qəbul edir. İmperiya təfəkkürünün məntiqinə əsaslansaq, bu ölkələrlə bərabər şərtlərlə dialoq aparmaq, onlardan üzr istəmək, günahını etiraf etmək daha düzgün deyil.

Və daha bir məqam var. İndi geosiyasi baxımdan Rusiya Suriyada ilk növbədə Türkiyəyə uduzub. Ölkələrindəki “şahinlər”in gözündə isə təyyarənin vurulmasına görə məsuliyyəti boynuna alıb Azərbaycandan üzr istəmək növbəti məğlubiyyəti kimi görünəcək. Və bu, növbəti “Priqojinin üsyanı”ndan çox da uzaqda deyil...”

Cavid