Məhkumların orqanlarını bağışlaması niyə QADAĞANDIR?

Bu ilin ilk 6 ayı ərzində 174 transplantasiya əməliyyatı icra edilib. Orqan Donorluğu və Transplantasiyası üzrə Koordinasiya Mərkəzinin məlumatına görə, əməliyyatlardan 47-si böyrək 30-u qaraciyər 16-sı sümük iliyi 81-i isə buynuz qişa transplantasiyasıdır.  Xidmətlərdən 21-i uşaqlara, 153-ü böyüklərə aiddir.
Azərbaycanda orqan satışı qadağandır, yəni orqanın qazanc məqsədi ilə verilməsi cinayət hesab olunur. Lakin könüllü olaraq canlı donor olmaq mümkündür. Əgər şəxs 18 yaşına çatıbsa, tam sağlamdırsa və öz razılığı ilə prosesi istəyirsə, müəyyən orqanlarını donor şəklində verə bilər.
Donor ruhi xəstədirsə, yaşı 18-dən azdırsa, fiziki məhdudiyyətlidirsə, məhkum və ya hərbi əsirdisə, resepiyent ilə arasında tabelik münasibətləri varsa, maddi və ya qeyri-maddi qazanc əldə edilirsə, bu şəxslər donor ola bilməz.
Maraqlıdır ki, məhkumların öz iradəsi ilə buna qərar verməsi niyə qadağan olunur?
Mövzu ilə bağlı Bizim.Media-ya danışan hüquqşünas Aytac Qurbanova deyib ki, konkret şərtlər ödənməklə canlı donorluğu qanun tanıyır:
“Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, heç bir şəxs nə donor, nə də vasitəçi qismində orqan satışında iştirak edə bilməz. Bu, açıq şəkildə qadağan olunmuş və istisnaya yol verilməyən tələbdir. Bununla yanaşı, canlı donorluq hüququ qanunda tanınır, lakin yalnız ciddi və ağır şərtlərlə. Əgər şəxs 18 yaşına çatıb, sağlamdır və tam sərbəst razılığı ilə müəyyən orqanını (ən çox böyrəyini) donor olaraq vermək istəyirsə, bu mümkündür. Burada əsas ödənişsiz, könüllü və tibbi risklərin tam qiymətləndirilməsi şərtilə icazə verilməsidir. Donor və resepiyent arasında maddi və ya mənəvi asılılıq olmamalıdır.
Onun sözlərinə görə, məhkumların donor ola bilməməsi onlarla bağlı hüquqi məhdudiyyətlərdən irəli gəlir:
“Qanunvericiliyə əsasən, barəsində həbs qətimkan tədbiri seçilmiş və ya cəzaçəkmə müəssisəsində cəza çəkən şəxslər donor ola bilməzlər. Bu yanaşmanın kökündə əsas narahatlıq dayanır: belə şəxs real mənada tam sərbəst qərar verə bilərmi? Həbs şəraiti insanı azad iradə ilə seçimdən məhrum edə, daxili və xarici təzyiqlərə məruz qoya bilər. Hüquq bu sahədə ən kiçik şübhəyə belə yol vermir, çünki söhbət insanın Allah tərəfindən verilmiş orqanından imtina qərarından gedir. Belə ağır qərar yalnız psixoloji və fiziki cəhətdən tam azad, rahat və müdaxiləsiz mühitdə verilə bilər”.
Hüquqşünasın qeyd edib ki, dünya təcrübəsində də bu məsələyə ehtiyatla yanaşlılır:
“Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası və BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə əsas prinsipləri zorla və ya məhdud iradə şəraitində alınan razılığın etibarsız olduğunu açıq şəkildə təsbit edir. Bir sıra ölkələrdə (məsələn, ABŞ, Almaniya, Fransa) məhbusların donor olması təzyiq riskinə görə tam qadağan edilib. Digər ölkələrdə isə müəyyən hallarda icazə verilir, amma yalnız müstəqil tibbi komissiyanın və insan hüquqları institutlarının ciddi nəzarəti altında.
Bu o deməkdir ki, Azərbaycan qanunvericiliyi beynəlxalq standartlardan geri qalmır, əksinə, daha sərt qoruyucu mexanizm tətbiq edir. Məqsəd insan orqanı ilə bağlı hər hansı məcburiyyətin, sövdələşmənin və ya riskli presedentlərin qarşısını almaqdır. Orqan donorluğu insan həyatını xilas edən fövqəladə əhəmiyyətli addımdır. Amma məhbusun donor olması məsələsində hüququn sərt mövqeyi əsaslıdır: azad olmayan şəxs azad qərar verə bilməz. Bu, həm hüquqi, həm də etik baxımdan düzgün yanaşmadır. Dünya təcrübəsi də göstərir ki, bu sahədə ən kiçik boşluq böyük sui-istifadələrə gətirib çıxara bilər”.
Günay Şahmar, Bizim.Media