“Mən Hötenin qəlbindəki son pıçıltı idim...” Qoca şairin gənc muzası

Bu gün ədəbiyyat tarixində "Hötenin sonuncu muzası" kimi qalan Ulrike fon Levettsovun anım günüdür.
Kulis.az bu münasibətlə Höte və Ulrike fon Levettsovun münasibətindən bəhs edən yazını təqdim edir.

Yohann Volfqanq fon Hötenin həyatında çoxlu qadınlar olub. Onların əksəriyyəti gənclik romantizmini təmsil edirdilər.

Lakin bu qadınlardan biri - Ulrike fon Levettsov Hötenin yaradıcılığında xüsusi bir mərhələnin, insan ruhunun qocalığa qarşı son üsyanının təcəssümünə çevrilmişdir.

1821-ci ildə Höte 72 yaşında olarkən sağlamlığı ilə bağlı Mariyenbad (indiki Mariánské Lázně, Çexiya) kurortuna yollanır. O, burada aristokrat çevrələrdə tanınan fon Levettsov ailəsi ilə tanış olur.

Ailənin gənc qızı Ulrike o vaxt 17 yaşındadır. O, təhsilli, sakit təbiətli, nəzakətli və saf gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Höte əvvəlcə ailə ilə dostcasına münasibət qurur, daha sonra Ulrikeyə xüsusi maraq göstərməyə başlayır.

O dövrdə Mariyenbad Avropa zadəganlarının toplaşma yeri idi və musiqi, ədəbiyyat, incəsənət söhbətləri ilə dolu bir məkandı.

Höte burada öz yaşına baxmayaraq gənclər arasında sevilmiş, zəkası və yumoru ilə hörmət qazanmışdı. O gənclərdən biri də Ulrike idi.

Ulrike onun təbiiliyinə, danışıq tərzinə valeh olsa da, bu heyranlıq heç vaxt dərin hisslərə çevrilmədi.

Höte 1822 və 1823-cü illərdə yenidən Mariyenbada qayıdır və artıq münasibət bir qədər fərqli istiqamət alır: Höte bu dəfə Ulrikeyə açıqdan-açığa sevgi bəsləyir.

Ulrikenin hər bir hərəkəti, hər baxışı qoca şairdə gənclik xatirələrini oyadır.

Höte o dövrdə dostlarına yazdığı məktublarda hisslərini gizlətmir. Məsələn, o, dostu Karl Fridrix Zelterə yazdığı məktubda belə deyir:

“Mən yenidən gənclik nəfəsini duyuram, amma, təəssüf ki, daha gəncliyə qayıda bilmərəm”.

Bu sevgidə səmimiyyət olsa da, reallıqla toqquşurdu. Höte 74 yaşında idi, Ulrike isə hələ gənc qızdı.

1823-cü ilin avqustunda Höte cəsarətini toplayaraq dostu və himayədarı Veymar hersoqu Karl Auqustdan xahiş edir ki, Ulrikenin anası Amali fon Levettsova onun adından evlilik təklifi etsin.

Hersoq bu müraciəti şəxsən çatdırır. Lakin Amali yaş fərqinin və cəmiyyətin reaksiyasının yaratdığı riskləri nəzərə alaraq təklifi nəzakətlə rədd edir.

Ulrike də bu təklifi qəbul etmir. Onun Höte haqqında dedikləri sonralar belə xatırlanır:

“Mən ona həm hörmət edir, həm də sevirdim, amma qadın kimi yox. Onun yanında olmaq sanki böyük bir kitabın səhifələrində gəzmək idi”.

Bu cavab Höteni dərindən sarsıdır. Mariyenbaddan ayrılarkən o, uzun müddət heç kimlə danışmır, dostlarına yazdığı məktublarda ruhunun bomboş olduğunu qeyd edir.

Rədd cavabından sonra Höte bir neçə həftə ərzində “Mariyenbadd elegiyası” adlı şeirini yazır. Bu əsər onun daxili iztirablarının, insanın yaşla, zamanla və itirilən gəncliklə barışmaq cəhdinin poetik xronikasıdır.

Əsərdə Höte artıq təkcə bir qadına deyil, itirilmiş zamana müraciət edir. Tənqidçilər bu əsəri “insanın özü ilə son dialoqu” adlandırırlar.

Aradan illər keçdi. Ulrike fon Levettsov heç vaxt ailə qurmadı. Onun haqqında müxtəlif fikirlər dolaşırdı.

Bəziləri onun Höteni sevdiyini, amma ictimai təzyiqə görə geri çəkildiyini, bəziləri isə sadəcə hörmət bəslədiyini iddia edirdilər.

O, həyatının böyük hissəsini Çexiyanın Trebivlitse şəhərində keçirdi və 1899-cu ildə, 95 yaşında həmin şəhərdə dünyasını dəyişdi.

Ulrike son illərində jurnalistlərə və ədəbiyyat tədqiqatçılarına çox az müsahibə verirdi, amma verdiyi cavabların birində belə demişdi:

“Mən Hötenin qəlbindəki son pıçıltı idim”.

Höte bioqrafları, xüsusilə Nikolas Boyl, Rüdiger Safranski və Emil Stayger bu münasibəti “estetik sevgi” kimi qiymətləndirirlər. Onlara görə Hötenin Ulrikeyə olan hissləri cismani istəkdən çox, yenidən mənəvi doğuluşun arzusu idi.

Bəzi tədqiqatçılar hesab edir ki, Hötenin “Mariyenbadd elegiyası” əsəri onun “Faust” əsərinin ikinci hissəsindəki yaşlı Faust obrazına bir növ daxili paralel kimi çıxış edir.

Yəni həyatın son mərhələsində belə insanın ideal və ehtiras axtarışı dayanmır.

Ulrike isə bu sevginin xatirəsini ömrü boyu daşıdı. Onların arasında baş verən bu hekayə sənət tarixində həm gəncliyin faniliyi, həm də ruhun ölməzliyi barədə ən gözəl nümunələrdən biri kimi qalır.