NATO nun Haaqa sammitində Rusiyaya qarşı yeni cəbhənin əsası qoyulub

İyunun 24-25-də Haaqada keçirilən NATO liderlərinin illik toplantısı alyansın tarixində bütün ölçülərə görə ən gözlənilməz və qeyri-adi idi. Dünya liderliyinə artan ambisiyaların adi nümayişi əvəzinə sammit iştirakçıları onun ev sahibi NATO-nun baş katibi Mark Rutte ilə birlikdə bu dəfə daha praqmatik, lakin eyni zamanda çox çətin bir vəzifəni həll etdilər. Bu vəzifə bir plansız jest və ya sərt bəyanatla Qərb müttəfiqlərini şoka salmağa və görüşün gedişatını hər an pozmağa qadir olan prezident Trampla qalmaqalın və ya münaqişənin qarşısını almaq idi.

Ağ Evə qayıdan Donald Trampın NATO-nun Haaqadakı "paradına komandanlıq etmək" üçün gəldiyini təsdiq edən ABŞ dövlət katibi Marko Rubionun açıqlaması olub.

"Mən bunu Trampın sammiti adlandırardım, çünki bu, 2018-ci ilə və onun ilk administrasiyasına gedib çıxır. "O, NATO-ya meydan oxudu, bir sıra emosiyalar, bir sıra tədbirlər həyata keçirdi ki, bu da avropalı tərəfdaşlarımızı müdafiəyə daha çox pul xərcləməyə məcbur etdi", - Marko Rubio Politico-ya müsahibəsində deyib.

"Böyük problemlərdən" biri Marko Rubio İspaniyanın Vaşinqtonun təzyiqlərinə baxmayaraq müdafiə xərclərini artırmaqdan imtina etməsi adlandırıb. Amerikanın NATO-nun müdafiə xərclərini 2032-ci ilə qədər ÜDM-in 5%-ə çatdırmaq təklifini dəstəkləməyən İspaniyanın Baş naziri Pedro Sançez alyans liderlərinin Haaqada çəkdirdiyi qrup şəkli zamanı nümayişkaranə şəkildə hamıdan fərqlənib. Bundan əvvəl baş nazir Sançes baş katib Rutteyə rəsmi məktubla Madridin xərcləri artırmamaq qərarı barədə məlumat vermişdi.

Bu vəziyyətdə Mark Rutte bütün səylərini ilk dəqiqədən prezident Trampa rəftar etməyə və onun sammitdə rahat olmasına əmin olmağa yönəltdi. O, jurnalistlərə sevinclə bildirib ki, Hollandiya kralı və kraliçasının adından sammit iştirakçıları üçün təşkil olunan qala-ziyafətdə Tramp “çox yaxşı əhval-ruhiyyədədir”.
Qəbulun özündə Baş katib həmçinin Ağ Ev rəhbərini alyansa üzv ölkələr üçün müdafiə xərclərini artırmaqda israr etdiyi üçün bacardığı qədər tərifləyib. Mark Rutte "NATO-nun hərbi xərcləri son on ildə bir trilyon dollar artıb və bu, sizin sayənizdə, prezident Tramp. Bizi irəliyə apardığınız üçün. İndi bu, daha bir trilyon dollar artacaq" dedi. Bundan əvvəl o, sammitdə bu məsələ ilə bağlı müzakirənin planlaşdırılmadığını açıqlamışdı, çünki hərbi xərclərin hazırkı ÜDM-in 2%-dən 2035-ci ilə qədər 5%-ə qədər artırılması qərarı ilə yekun bəyanat bazar ertəsi günü tam razılaşdırılıb.

Öz növbəsində, Donald Tramp çərşənbə axşamı Truth sosial şəbəkəsində baş katib Ruttenin mesajını dərc edib və orada onu İranda heç kimin cəsarət edə bilmədiyi “qətiyyətli” hərəkətlərinə görə təbrik edib və ABŞ prezidentini “əziz Donald” adlandırıb.

NATO liderlərinin görüşünün əsas iş proqramının bir üç saatlıq plenar iclasdan ibarət olduğunu nəzərə alsaq, 32 sammit iştirakçısının hər birinə çıxış üçün cəmi beş dəqiqə yarım vaxt ayrılıb.

Alyans ölkələrinin hərbi xərclərin milli ÜDM-in 5%-nə qədər artırılması ilə bağlı əldə etdiyi razılaşmanı şərh edən ABŞ-ın NATO-dakı daimi nümayəndəsi Metyu Uitaker qürurla bəyan edib ki, prezident Tramp Avropada qeyri-nüvə təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə məsuliyyəti qitənin özünə keçirə bilib. Metyu Uitaker Fox News-a deyib: "Eisenhower-dən bəri ABŞ prezidentləri Avropaya deyirlər ki, o, öz təhlükəsizliyini öz üzərinə götürməlidir və prezident Tramp bunu etdi". "

“Bu, yəqin ki, hazırkı administrasiyanın və əslində istənilən ABŞ administrasiyasının ən böyük xarici siyasət qələbələrindən biridir”, cənab Uitaker əlavə edib.

Prezident Trampın daha bir qələbəsi ondan ibarətdir ki, onun təşəbbüsü ilə bir sıra Avropalı NATO üzvləri tərəfindən dəstəklənən prezident Zelenskinin iş sessiyasında iştirakına icazə verilmədi. Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı ənənəvi məsələ əvvəlcə gündəmdən çıxarılıb.

Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanın izah etdiyi kimi, ABŞ, Türkiyə, Slovakiya və Macarıstanın təkidi ilə Vladimir Zelenskiyə NATO sammitində iştirakdan imtina edilib. "Prezident Zelenskinin NATO sammitində heç bir rəsmi şəkildə iştirak etməməsi əvvəlki fəslin başa çatdığını göstərən əsas əlamətdir. ABŞ, Türkiyə, Slovakiya və biz açıq şəkildə bildirdik ki, NATO məsələsində cənab Zelenski ilə bir masa arxasında oturmaq istəmirik", - Viktor Orban Facebook sosial şəbəkəsində yayımlanan videomüraciətində bildirib.

NATO-nun Haaqa sammitinin yekun akkordu çərşənbə günü axşam saatlarında Donald Tramp və Vladimir Zelenski arasında keçirilən qapalı görüş olub.

Ukrayna prezidenti ilə təmasdan yayınan və sammitdə iştirak etməməkdə israrlı olan Amerika lideri buna baxmayaraq, rəsmi sammit proqramı başa çatdıqdan sonra son anda onunla üz-üzə görüşməyi zəruri hesab edib.

Jurnalistlərin nə haqqında danışmaq niyyətində olduğunu soruşduqda, Prezident Tramp bir gün əvvəl nə demək istədiyini açıqlamadan Zelenskinin “bəzi çətinliklərini” müzakirə edəcəyini söylədi.

40 dəqiqədən çox davam edən söhbətdən sonra prezident Zelenski onu “uzun və mənalı” adlandırıb. "Biz atəşkəsə və həqiqi sülhə necə nail olacağımızı müzakirə etdik. Xalqımızı necə qoruyacağımız barədə danışdıq", - deyən Zelenski "söhbətdən məmnun olduğunu və Trampa minnətdar olduğunu" əlavə edib.
Prezident Trampın özü isə deyib: "Çətin günlərimiz oldu, amma o, çox gözəl idi, ondan gözəl ola bilməzdi. Onu görməyə çox şadam, gözəl görüş idi. Bu, müharibəni bitirmək üçün gözəl vaxtdır", - o, NATO-nun Haaqa sammitindən sonra açıq şəkildə yaxşı əhval-ruhiyyədə əlavə etdi.

Beləliklə NATO-nun Haaqa sammiti göstərdi ki, quruma üzv ölkələr hərbi büdcələrini artırmaqla Rusiyaya qarşı yeni cəbhə açıblar. Çünki NATO-nun hərbi büdcəsinin artırılması Rusiyanın təcavüzünü qarşısının alınmasında önəmli rol oynayacaq və Kreml çətin ki,bu silahlanma yarışına tab gətirə bilsin. Məsələnin bu tərəfinə diqqəti cəlb edən politoloq Rasim Musabəyovun sözlərinə görə, istənilən halda Rusiyanin Ukraynaya təcavüzü ona yaxşı heç nə vəd etmir. Musabəyov xatırladıb ki, SSRİAlmaniya üzərində qələbə çalmışdı, ancaq sonra Qərblə sürətlə silahlanma yarışına tab gətirə bilmədi və nəticədə o dağıldı.

Rasım Musabəyov: "Rusiya Ukrayna ilə müharibədə istədiyinə nail olsa belə bu ona yaxşı heç nə vəd etmirş Çünki Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü NATO-nu yenidən sürətlə silahlanmaya və hərbi xərclərini artırmağa məcbur edib. Rusiyanın buna uzun müddət tab gətirə biləcəyi isə hər halda inandırıcı görünmür. Hələ Ukrayna ilə müharibə də davam edir və bunun ağır nəticələrini Rusiya uzun illər öz üzərində hiss edəcək. Bu müharibədə Rusiyanın zəifləməsi isə de fakto Kremlin əsas müttəfiqi olan Çinin də maraqlarına xidmət edir. Belə ki, müharibə Rusiyanı Çindən asılı vəziyyətə salıb. Pekin faktiki olaraq Rusiyaya qarşı ərazi iddialarını rellaşdırmaq üçün əlverişli məqam gözləyir",-deyib.

Bir sözlə NATO-nun Haaqa sammiti göstərdi ki, cəbhədəki bəzi uğurlar Rusiyaya yaxşı heç nə vəd etmir və Ukraynaya təcavüz etməklə diktator Putin ölkəsini yeni bir əfqan tələsinə salıb. Xatırladaq ki, Əfqanıstanı işğal edən SSRİ 10 ildən sonra oranı biabırcasına tərk etməyə məcbur oldu və nəticədə imperiya dağıldı. Necə deyirlər tarix təkrarlanır və özünü SSRİ-nin varısı hesab edən Rusiyanın da eyni aqibəti yaşayacağı istisna edilmir.

Əziz Mustafa