“Ölkə tam xaos içindədir”, amma... Suriyalıların gələcək ümidi

Suriya xalqı Bəşər Əsədin devrilməsinə niyə sevinir və hakimiyyəti ələ keçirən müxaliflər haqqında nə düşünürlər?

Dekabrın 8-də suriyalı silahlı müxalifətin döyüşçülərinin ölkənin paytaxtı Dəməşqə daxil olması ilə Suriya Prezidenti Bəşər Əsədin təxminən dörddə bir əsrlik hakimiyyəti sona çatdı. Rusiyanın “Lenta.ru” saytı ölkədə və xaricdə yaşayan suriyalılarla gənc Əsədin dövrü ilə bağlı xatırladıqları və yeni hökumət dövründə nələrə ümid etdikləri barədə danışıb. Saytın əməkdaşları bildirir ki, müsahib tapmaq çətin olub: suriyalıların əksəriyyəti özləri və yaxınları üçün qorxudan danışmaqdan imtina ediblər. Yüzə yaxın respondentdən yalnız bir neçəsi Suriyada Bəşər Əsəd dövründə həyat barədə danışmağa razı olub. Onların hamısı ölkə əhalisinin əksəriyyətini təşkil edən ərəblər, sünni müsəlmanlardır. AYNA reportajı istinadla təqdim edir:

“Vəziyyət ağırdır”

Fatimə, 27 yaş, qida istehsalı texnoloqu: “Əsəd rejimi çox ədalətsiz və korrupsioner idi. Yaşadığımız bütün çətinliklərdən sonra nəhayət azad olduğumuz üçün şadıq. Suriyalı gənclərin gələcəyi qeyri-müəyyən idi. İş yox idi, maaş dolanışıq üçün yetərli deyildi və bu məni Suriyanı tərk etməyə sövq etdi. Atam ordu zabiti idi və indi o da bütün Suriya əsgərləri kimi evdə oturub yeni hökumətin qərarlarını gözləyir. Düşünürəm ki, indi bizdə söz azadlığı olacaq. Gənclər güclü və sivil Suriya qurmaq üçün qayıdacaq, turistlər yenidən peyda olacaq. Çünki bizim ölkədə çoxlu tarixi və arxeoloji abidələr var. “Sezar aktı” unudulacaq, xarici şirkətlər geri dönəcək.

Əmim həbsdə idi, ona işgəncələr verirdilər, qolu sındırılır, dostu və həmkarı tez-tez döyülməkdən yaddaşını itirirdi. Təəssüf ki, hazırda ölkədə ordu və polisin virtual olmaması, xüsusən də İsrailin Suriyaya zərbələr endirməkdə davam etməsi səbəbindən tam xaos hökm sürür. Deməli vəziyyət çətindir. İndi mağazalar yavaş-yavaş açılır və işçilər tezliklə işə qayıdacaqlar. Bir az qorxu və təşviş olduğunu gizlətmirəm, amma ümid edirik ki, vəziyyət düzələcək.

"İnsan ağlının təsəvvür edə bilmədiyi kabuslar"

Əli, 26 yaşlı inşaat mühəndisi: “Mən Suriyanın mərkəzindəki Hama şəhərindən gəlmişəm. Bəşər Əsədin atası Hafiz Əsəd 1982-ci ildə Həma qırğını həyata keçirib. Hökumət əleyhinə üsyanı yatırarkən 40 mindən çox insanı öldürdü, şəhəri yerlə-yeksan etdi, adamları qızlara təcavüz etdi, yeganə kilsəni və 50-dən çox məscidi dağıtdı. Mənim qohumlarım bu günə qədər orada yaşayırlar və Həmadakı hər ailənin o dəhşətli qırğında ölən və ya itkin düşənlər var. Bu gün hamı şəhərin baş meydanında 50 ildən çox Əsəd diktaturasından sonra bu tiranın süqutunu qeyd edir.

Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsi suriyalıların 1948-ci ildə Fransa işğalından müstəqillik qazandıqdan sonra əldə etdikləri ən böyük qələbədir. İndi biz dekabrın 8-i Suriyanın işğalçı dəstənin əlindən ikinci dəfə azad edildiyi gün adlandırırıq. Məhz işğalçılar, çünki bu, heç də siyasi rejimə bənzəmirdi. Məşhur Sednaya həbsxanasından başlayaraq, əslində ölüm düşərgələri olan Suriya həbsxanalarını bütün dünya gördü.

Sednaya həbsxanasında kim saxlanılırdı?

Orada təkcə Bəşər dövründə deyil, atası Hafizin dövründə də baş verənlər insan şüurunun təsəvvür edə bilməyəcəyi kabuslardır. Orada müxtəlif işgəncə üsulları tətbiq olunurdu: cinsiyyət orqanlarının üzərinə nazik məftillə ağırlıq asaraq yavaş-yavaş kəsməkdən tutmuş müxtəlif əşyalarla zorlamaya qədər... Həbsxanalarda qadın məhbusların ailələrinin, ərlərinin gözü qarşısında zorlanmasından danışmağa belə ehtiyac yoxdur. Bir çox qadın hamilə qalıb, həbsxanalarda uşaq dünyaya gətirib. Hətta qadınlar kimdən uşaq doğduqlarını da bilmirlər. Məlumdur ki, həbsxana işçiləri növbə ilə qızları zorlayır, gözlərini çıxarır, qulaqlarını və dillərini kəsir, diri-diri yandırırdılar. Bütün bu qəddarlığın haradan qaynaqlandığını bilmirəm.

Cinayətkarlar ölkəni tərk edib qaçıb. Ölkəmizin iqtisadiyyatını, ordusunu, sosial sferasını məhv ediblər. Amma suriyalılar çox çalışıb hər şeyi düzəldəcəklər. Suriyanın daha da yaxşılaşacağına şübhəm yoxdur. Yalnız Allaha şükür etmək olar ki, illərin qətliam və iztirabları, əsl humanitar fəlakət ucbatından 10 milyondan çox suriyalının məcburi köçkünə çevrilməsi artıq arxada qalıb.

Mən Suriyanı İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı Almaniyaya bənzədirəm. İndi keçid hökuməti qurulub ki, onların inkişaf etdirəcəyinə ümidliyəm. Keçid hökuməti Suriya Ərəb Respublikasını faktiki olaraq hakimiyyətin miras yolu ilə ötürüldüyü krallığa çevirən Əsəd ailəsindən heç kimin qarşıdan gələn seçkilərdə qalib gəlməsinə imkan verməyəcək.

İndi hər şey normala qayıdır, məktəblər və universitetlər işə başlayacaq. Müvəqqəti hökumətin başçısı Məhəmməd əl-Bəşirin sözlərinə görə, nəqliyyat da işləyir, bazarlar və mağazalar açılmağa başlayıb və normal vəziyyətə qayıdılır. Kadr çatışmazlığına baxmayaraq, polis və təhlükəsizlik qüvvələri də işlərini bərpa edirlər. Hazırda banklar və dövlət qurumları normal rejimdə işləyir.

Düzünü desəm, gizlətmirəm ki, bir çox suriyalılar kimi, 2015-ci ildə Rusiyanın o zaman həqiqətən devrilə bilən Əsədi dəstəkləməsi məni qıcıqlandırdı. Amma mən əminəm ki, Rusiyada terrorla mübarizəsi barədə bütün dünyaya yalan danışan bu cinayətkar haqqında həqiqəti bilmirdilər. Bəli, terrorçular olub, amma bütün xəbərlər təsdiq edir ki, o, terrorçuları məhv etmək bəhanəsi ilə öz xalqına zülm etməklə yanaşı, bir çox yaraqlının həbsxanalardan azad edilməsinə göstəriş verib, döyüş görüntüsü yaratmaq üçün onları silahlandırıb. Lakin bu, silahlı terrorçu olmayan və yalnız azadlıq istəyən, lakin terrorla qarşılaşan milyonlarla insanın varlığını azaltmır.

Sednaya həbsxanasında baş verən dəhşətlər dünya ictimaiyyətinə məlumdur. Əsəd rejiminin Suriya xalqına bunu etdiyini söyləməkdən təəssüflənirəm. Əksər məhbuslar öz fikirlərini sərbəst ifadə etmək istəyirdilər. Suriyalılar yoxsulluq və aclıqdan əziyyət çəkdiyi bir vaxtda devrilən rejim dövləti talayıb. Bütün bunları Suriyada yaşayanda özüm də yaşadım. Azacıq da olsa ləyaqət və insanpərvərliyi özündə saxlayan hər bir insan bu tirandan qurtulduğuna sevinməyə bilməz.

Əhalinin əksəriyyəti yoxsulluq həddinin altında yaşayır, yoxsulluq səbəbindən ərzaq almaqda çətinlik çəkirlər. Baxmayaraq ki, Suriya ilkin olaraq inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı ilə zəngin resursa malik ölkədir.

Bütün suriyalılar, baxışlarından asılı olmayaraq, ölkəni düşdüyü zülmətdən çıxarmağa çalışır. Biz Suriyaya azadlıq, ədalət və vətəndaş cəmiyyətini geri qaytarmaq istəyirik. Biz Əsəd rejiminin və İŞİD kimi ekstremist qrupların hər cür terrorundan əziyyət çəkən xalqıq. Biz artıq heç nədən qorxmuruq və ümid edirik ki, beynəlxalq aləmdə görkəmli yer tutan qabaqcıl və inkişaf etmiş ölkələrə bənzər bir Suriya qura bilərik. Bizim heç kimdən əskikliyimiz yoxdur. Min illik mədəniyyətimiz var, alimlərimiz dünyanın ən nüfuzlu universitetlərində çalışırlar.

Ölkədə dini diktaturanın bərqərar olacağı ilə bağlı bəzi qorxular var. Lakin mən hesab edirəm ki, Suriya xalqının bundan qaçmaq üçün kifayət qədər şüuru və azadlıq istəyi var. Suriyanın daxilində və xaricində danışdığım hər bir suriyalı indi repressiya dövrünün başa çatmasına sevinir.

Ailəm və Suriyadakı yoldaşlarım mənə deyirlər ki, dəyişikliklər hələ də ləng gedir, lakin bu, təbiidir. Çünki hər şeyin normallaşması üçün vaxt lazımdır. Universitetlərin, dövlət və özəl qurumların, hava limanlarının işi müvəqqəti olaraq dayandırılıb. Lakin 2025-ci ilin əvvəlində onların fəaliyyətini bərpa edəcəyinə inanırıq.

Keçmiş polislər Əsədin devrilməsindən sonra işlərini tərk ediblər, lakin yeni rejim onları işə qayıtmağa çağırır. Yeni hökumət həmçinin bütün hərbi və polis personalı üçün ümumi amnistiya elan edib. Hazırda yeni hökumətin Müdafiə Nazirliyinə bağlı silahlı qüvvələr küçələrdə patrul edir. Valideynlər mənə deyirlər ki, onlar dinc əhalini narahat etmədən öz işlərini yaxşı görürlər.