Pensiyaların doğru hesablanması QAYDALARI Hara şikayət edilməlidir?

Azərbaycanda pensiya necə hesablanır?

Azərbaycanda pensiyaların doğru hesablanması məsələsi həmişə aktual mövzu olaraq qalır. Bəzən insanlar bu məsələdə şikayətçi olurlar.  

Lent.az-ın güvənilən mənbələrə, yerli qanunvericiliyə və ekspert fikirlərinə əsasən hazırladığı bu araşdırmada pensiyaların doğru hesablanması qaydaları ilə tanış olacaqsınız.

İlkin olaraq qeyd edək ki, Azərbaycanda əmək pensiyaları "Əmək pensiyaları haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən hesablanır. Pensiya məbləğinin müəyyən edilməsi üçün bir sıra amillər var. Lakin əvvəlcə onu müəyyənləşdirək ki, yaşa görə təqaüd verilməsinin əsas səbəbləri nədir?

Yaşa görə təqaüd hansı səbəblərə görə verilir?

1. İş qabiliyyətinin azalması

Yaşlandıqca insanların fiziki və əqli iş qabiliyyəti zəifləyir. Xüsusilə ağır fiziki işlərdə çalışanlar üçün bu daha da önəmlidir. Dövlət, yaşlı insanların iqtisadi rifahını qorumaq üçün onlara yaşa görə pensiya təyin edir.

2. Sosial təminat və rifah

Yaşa görə təqaüd dövlətin və cəmiyyətin öz vətəndaşlarına göstərdiyi sosial müdafiə formalarından biridir. İnsanlar uzun illər işləyib vergi və sosial sığorta ödənişləri etdikdən sonra, pensiya yaşına çatdıqda dövlət onların maddi ehtiyaclarını qarşılamağa kömək edir.

3. İş yerlərinin gənc nəsil üçün açılması

İş həyatında olan yaşlı insanların pensiyaya çıxması, gənc nəsil üçün daha çox iş imkanının yaranmasına səbəb olur. Bu da iqtisadiyyatın dövriyyəsinə və məşğulluğun balansına müsbət təsir edir.

4. Ödənişlərin və sığorta haqlarının geri qaytarılması

İnsanlar əmək fəaliyyətləri boyunca sosial sığorta fonduna ödənişlər edirlər. Yaşa görə təqaüd, onların ödənişlərinin geri qaytarılması prinsipinə əsaslanır. Yəni insanlar işlədikləri müddətdə ödədikləri sosial sığorta haqlarının qarşılığını pensiya formasında alırlar.

5. Sosial bərabərliyin təmin edilməsi

Cəmiyyətdə hamının eyni şərtlər daxilində layiqli həyat sürməsini təmin etmək üçün dövlət yaşlı vətəndaşlara müəyyən maddi dəstək verir. Xüsusilə işləmək imkanı olmayan yaşlı insanlar üçün bu, mühüm sosial müdafiə vasitəsidir.

6. İqtisadi sabitliyin qorunması

Əgər yaşlı insanlara pensiya verilməsə, onların maddi sıxıntı yaşaması və dolanışıq üçün ailə üzvlərindən asılı olması ehtimalı artır. Bu isə cəmiyyətdə iqtisadi çətinliklər və sosial problemlər yarada bilər.

7. Dövlətin sosial müdafiə siyasəti

Əksər ölkələrdə dövlət sosial təminat sistemi çərçivəsində vətəndaşlara pensiya verilməsini qanunla tənzimləyir. Bu, dövlətin vətəndaşlarına qarşı məsuliyyətini yerinə yetirməsi deməkdir.

Qısacası, yaşa görə pensiya həm insanların uzun illər çalışmasının bir qarşılığı, həm də onların qocalıq dövründə maddi və sosial təminatını qoruyan bir sistemdir.

Pensiya məbləği hansı faktorlardan asılıdır?

Azərbaycanda əmək pensiyaları "Əmək pensiyaları haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən hesablanır. Pensiya məbləğinin müəyyən edilməsi üçün aşağıdakı əsas amillər nəzərə alınır:

Fərdi hesabda toplanmış pensiya kapitalı: Bu, sığortaolunanın əmək fəaliyyəti dövründə ödədiyi sosial sığorta haqları əsasında formalaşır.

Gözlənilən pensiya ödənişi müddəti: Hazırda bu müddət 144 ay (12 il) olaraq qəbul edilir.

Pensiya məbləği necə hesablanır?

Toplanmış pensiya kapitalı gözlənilən pensiya ödənişi müddətinin ay sayına bölünür. Məsələn, fərdi hesabda 36.000 manat pensiya kapitalı toplanıbsa, aylıq pensiya məbləği 36.000 manat / 144 ay = 250 manat təşkil edəcək.

2006-cı il yanvarın 1-dək olan dövr üçün:

Bu dövrə aid ümumi iş stajının hər ili üçün müəyyən məbləğdə (məsələn, 306 manat) pensiya kapitalı hesablanır. Bu məbləğ fərdi hesabın sığorta hissəsinə əlavə edilir.

Avtomatlaşdırılmış pensiya təyinatı:

2019-cu il yanvarın 1-dən etibarən pensiya hüququ yaranan şəxslərə əmək pensiyaları avtomatlaşdırılmış qaydada, heç bir müraciət və sənəd təqdim etmədən təyin edilir. Əgər pensiya avtomatik təyin edilməzsə, vətəndaşlar "DOST" mərkəzlərinə və ya Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun struktur bölmələrinə müraciət edə bilərlər.

Əlavə məlumat üçün:

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin rəsmi saytına müraciət edə bilərsiniz.

2025-ci il üçün Azərbaycanda pensiya yaşı neçədir?

Azərbaycanda kişilər üçün rəsmi pensiya yaşı 65-dir. Qadınlar üçün isə bu yaş həddi 2017-ci ildən başlayaraq hər il 6 ay artırılır və 2027-ci ildə 65 yaşa çatacaq. Hazırda, 2025-ci il fevral ayı üçün qadınların pensiya yaşı 64-dür.

"Effektiv pensiya yaşı" ifadəsi, qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş müxtəlif güzəştlər və erkən pensiyaya çıxma imkanları nəticəsində, faktiki olaraq insanların orta pensiyaya çıxma yaşını ifadə edir. Bu güzəştlər sayəsində bəzi vətəndaşlar rəsmi pensiya yaşına çatmadan da pensiya hüququ əldə edə bilirlər. Bu səbəbdən, bəzi mənbələrdə effektiv pensiya yaşının 62 olduğu qeyd edilir.

Lakin, rəsmi qanunvericiliyə əsasən, kişilər üçün pensiya yaşı 65, qadınlar üçün isə hazırda 64 yaşdır. Effektiv pensiya yaşı isə fərqli güzəştlər və şərtlərdən asılı olaraq dəyişə bilər.

Pensiya kapitalı necə toplanır?

“Əmək pensiyaları haqqında” Qanunun 7-ci maddəsinə əsasən, pensiya yaşına çatmış şəxsin fərdi hesabın sığorta hissəsində qeydə alınmış pensiya kapitalı əmək pensiyasının minimum məbləğindən az olmayan pensiya təminatına imkan verdikdə sığorta stajından asılı olmayaraq, bu pensiya təminatına imkan vermədikdə isə azı 25 il sığorta stajı olduqda (2017-ci il iyulun 1-dək yaşa görə əmək pensiyası təyin edilmiş şəxslər istisna olmaqla) yaşa görə əmək pensiyası hüququ vardır.

Yaşa görə əmək pensiyası buna hüququ olan şəxsin müraciəti əsasında ömürlük təyin edilir.

Əmək pensiyası yaş həddinə çatmış, lakin yaşa görə əmək pensiyası hüququ yaranmayan şəxslərə “Sosial müavinətlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanuna əsasən əmək qabiliyyəti olmayan şəxslər işləmədikdə yaşa görə sosial müavinət (2023-ci ilin yanvarın 1-dən 220 manat) almaq hüququ vardır.

DOST mərkəzinə pensiya üçün necə müraciət etməli?

Vətəndaş Fondun regional filialına və ya DOST mərkəzlərinə şəxsən və ya etibarnamə üzrə nümayəndə vasitəsilə yazılı, o cümlədən elektron qaydada müraciət edə bilər.

Əmək pensiyası almaq üçün hansı sənədlər lazımdır?

1. Əmək pensiyası təyin edilən şəxsin şəxsiyyət vəsiqəsinin surəti (əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə münasibətdə isə Azərbaycan Respublikasının ərazisində daimi yaşayış hüququ verən icazə vəsiqəsinin surəti);

2. Sosial sığorta stajına aid sənədlər.