Prezident İlham Əliyev Cənubi Qafqazda dönməz dəyişiklikləri möhkəmləndirir

Bu həftə Ağ Ev keçmiş Sovet İttifaqında ən uzun sürən münaqişələrdən birinin dinamikasını dəyişə biləcək önəmli diplomatik epizodun episentrində olacaq. ABŞ prezidenti Donald Tramp Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla ayrı-ayrılıqda görüşəcək. Məlumatlara görə, danışıqlar hər iki tərəfin birgə bəyanatı ilə yekunlaşacaq - bu da həm regiona, həm də ABŞ-nin öz xarici siyasət strategiyasına təsir edəcək siyasi siqnaldır.

İlk baxışdan format standart görünə bilər: hər bir liderlə fərdi danışıqlar, sonra ictimai yekunların təqdimatı.

Lakin son hadisələr kontekstində - Əbü-Dabiyə nümayəndə heyətlərinin səfərindən tutmuş Ermənistana artan təzyiqlərə qədər - aydın olur ki, Ağ Ev uzunmüddətli, metodik oyun oynayır, məqsəd isə Avrasiyanın kritik bölgəsini stabilləşdirməkdir; burada Qərbin, Rusiyanın, Türkiyənin və İranın maraqları xüsusilə kəsişir.

Azərbaycan əsas prinsiplərə riayət etmək şərti ilə nizamlanmanın yekun mərhələsinə hazır olduğunu nümayiş etdirdi: ərazi bütövlüyü, sərhədlərə suveren nəzarət və üçüncü tərəflərin müdaxiləsi olmadan nəqliyyat əlaqələrinin açılması.

Son illər Azərbaycanın xarici siyasəti inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında çeviklik, ardıcıllıq və geosiyasi uzaqgörənliyin nadir birləşməsini nümayiş etdirib. Bir çox dövlətlər qısamüddətli faydalar axtararkən, Bakı ABŞ-nin xüsusi yer tutduğu çoxsəviyyəli tərəfdaşlıq sistemi qurur. Vaşinqton da öz növbəsində Azərbaycana getdikcə daha çox postsovet periferiyasının elementi kimi yox, Avrasiya tranziti, enerji ixracı və regional sabitlik üçün mərkəz kimi baxır.

Donald Tramp administrasiyası anti-müdaxilə və praqmatizm dalğası ilə hakimiyyətə qayıdaraq prioritetləri əvvəlkilərdən fərqli şəkildə qurur. Azərbaycan bu yeni nizamda tərəfdaş kimi çıxış edir - məsələləri şüarlarla deyil, dəqiq və ölçülmüş addımlarla həll edə bilən ölkə kimi. Strateji tərəfdaşlığın əsas sahələri enerji, təhlükəsizlik və rəqəmsal iqtisadiyyat olaraq qalır. Fars körfəzində enerji riskləri və Yaxın Şərqdəki qeyri-sabitlik fonunda Xəzər regionundan tədarükün diversifikasiyası ABŞ üçün seçim yox, zərurət məsələsinə çevrilir.

Enerji dəhlizlərinin, ilk növbədə, Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) vasitəsilə inkişafı sübut etdi ki, Azərbaycan təkcə xammal tədarükçüsü deyil, həm də Avropa enerji bazarının sabitliyinin strateji operatoru olmağa qadirdir. Prezident Trampın dövründə bu layihələr aydın diplomatik dəstək alıb. Beləliklə, Azərbaycan öz suverenliyini gücləndirməklə və Avropanın sabitliyi pozan mənbələrdən asılılığını azaltmaqla yanaşı, Qərb enerji arxitekturasının ayrılmaz hissəsinə çevrilir.

Bununla belə, səfərin əsas mövzusu Cənubi Qafqazdakı vəziyyətdir. Azərbaycanın 2020-ci il 44 günlük müharibədə qələbəsi və Dağlıq Qarabağda konstitusion qaydanın bərpası yeni reallıq yaratdı, dünya birliyi bunu nəzərə almamaq imkanına malik deyil. Bakı bu reallığın qarantı kimi çıxış edir, İrəvana ultimatum deyil, hüquqi əsaslı və siyasi olaraq təsdiqlənə bilən sabit sülh yolu təklif edir.

Bu kontekstdə Vaşinqtondakı görüş sadəcə texniki formalitet deyil, siqnala çevrilir: ABŞ danışıqlar prosesinin gedişi üçün mənəvi və siyasi məsuliyyəti öz üzərinə götürür. Rusiyanın Ermənistanın xarici siyasətinə təsirinin azalması və Moskva ilə İrəvan arasında münasibətlərin getdikcə nəzərəçarpacaq dərəcədə soyuması nəzərə alınarsa, Amerikanın təşəbbüsü yeni əhəmiyyət qazanır.

Əgər Vaşinqtonda kimsə hələ də Transqafqaz dinamikasını qlobal siyasətin periferiyası kimi qəbul etməyə meyllidirsə, bugünkü diplomatik mənzərə bizi bu köhnəlmiş münasibətlərə yenidən baxmağa məcbur edir. ABŞ paytaxtında Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinə həsr olunmuş görüş təsadüfi aktivlik, xoşməramlılıq jesti deyil, daha əhatəli və düşünülmüş strategiyada diqqətlə hazırlanmış epizoddur. Əgər biz təkcə faktları deyil, həm də səbəb-nəticə əlaqələrini başa düşmək istəyiriksə, ən vacib şeydən başlamalıyıq: bu proses uzun müddətdir davam edir. İndi o, elə bir mərhələyə qədəm qoyur ki, hər bir səhv ölümcül, hər bir diplomatik dəqiqlik isə taleyüklü ola bilər.

Donald Tramp sələflərindən fərqli olaraq, bədnam və səmərəsiz ATƏT-in Minsk Qrupu kimi bürokratik mexanizmlərə deyil, birbaşa siyasi kapitala arxalanır.

Vaşinqtondakı görüşün əsas məqsədi yeni geosiyasi və diplomatik konfiqurasiyanı düzəltməkdir: Ermənistan və Azərbaycan arasında münaqişə matrisi statik, donmuş paradiqma xüsusiyyətlərini itirir. Münaqişə dinamik transformasiya mərhələsinə qədəm qoyur, güc qarşıdurması sahəsindən hüquqi institutlaşma sferasına keçir. Bu, dayanıqlı sülhün dərhal başlaması demək deyil, orta müddətli perspektivdə öz potensial imkanlarını formalaşdırır.

Azərbaycanın mövqeyi ardıcıl və normativ olaraq təsdiqlənmiş olaraq qalır: Bakı diplomatik evfemizmlər, müvəqqəti kompromislər və ya tərəqqi illüziyası yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuş deklarativ formalarda maraqlı deyil. Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri daxilində ərazi bütövlüyünün aydın şəkildə ifadə edilmiş, hüquqi cəhətdən məcburi və qeyri-müəyyən şəkildə tanınmasında israrlıdır. Rezervasyon olmadan. Gizli şərtlər olmadan.

Bakı üçün əsas prinsiplər - sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası, kommunikasiya blokadasının aradan qaldırılması və tarixi saxtakarlıqların rədd edilməsi - dayanıqlı normativ çərçivə yaradır və Azərbaycan tərəfi bundan geri çəkilməyəcək.

Vaşinqton görüşü epizod deyil, nəticədir. Bu, kompromis deyil, uzun müddət gecikmiş reallığın kristallaşmasıdır. Ermənistan bütün daxili gərginliyinə baxmayaraq, sülhün qaçılmazlığını daha çox başa düşür. Azərbaycan bir addım qabaqdadır, konkret mexanizmlər təklif edir. ABŞ isə prezident Trampın simasında bu cür platformaların getdikcə azaldığı bir dövrdə diplomatik zəfər platforması əldə edir.

Əgər Vaşinqtonda bu əsas mövqelər üzrə razılıq əldə olunarsa, bu, yeni eranın - suverenliyin tanınması, ərazi iddialarından imtina və regionun təhlükəsizliyi üçün birgə məsuliyyət əsasında ədalətli və hüquqi müstəvidə əsaslı sülhün mümkün olacağı eranın başlanğıcı olacaq.

Elçin Alıoğlu
Trend