Qaranlıq enerji dəyişir: Kainat Böyük çöküş lə sona çata bilər

Yeni astronomik müşahidələr alimlərə qaranlıq enerjinin təbiətini anlamaq və fundamental suala cavab tapmaq üçün açar verir: kainat sürətlənərək genişlənməyə davam edəcək, yoxsa sonda bu proses dayanacaq. 

Qaynarinfo "Interesting Engineering"ə istinadən xəbər verir ki, təxminən üç onillik ərzində elmi ictimaiyyət kainatın getdikcə daha sürətlə genişləndiyini və soyuq, tənha sonluğa məhkum olduğunu düşünür. Lakin yeni araşdırma bu mənzərəni şübhə altına alır və kosmik "spidometrin” başlanğıcdan yanlış oxunmuş ola biləcəyini irəli sürür.

Xüsusilə Cənubi Koreyalı astronomlar əbədi genişlənmə nəzəriyyəsinə meydan oxuyan bir hipotez irəli sürüblər: kainat "Böyük çöküş” (Big Crunch) kimi tanınan qravitasiya kollapsına məhkum ola bilər. Seulda yerləşən Yonsei Universitetində aparılan tədqiqat iddia edir ki, kainatın genişlənməsi artıq sürətlənmir. Hətta bu prosesin yavaşıma mərhələsinə keçmiş ola biləcəyi bildirilir.

"Tədqiqatımız göstərir ki, kainat artıq yavaşıyan genişlənmə fazasına daxil olub və qaranlıq enerji əvvəl düşünüləndən xeyli sürətlə təkamül edir", deyə araşdırmanın rəhbəri, professor Yonq-Vuk Li bildirib.

Onun sözlərinə görə, bu nəticələrin təsdiqlənməsi 27 il əvvəl qaranlıq enerjinin kəşfindən bəri kosmoloji paradiqmada köklü dəyişiklik demək olardı.

Qeyd edilir ki, 1998-ci ildən bəri astronomlar kosmik məsafələri ölçmək üçün Ia tipli fövqəlnovalardan istifadə edirlər. Bu partlayışların daxili parlaqlığının eyni olduğu güman edilir və buna görə də onlar "standart şamlar” adlandırılır. Daha tutqun "şam” daha böyük məsafə demək idi. Həddindən artıq tutqunluq isə qaranlıq enerjinin təsiri ilə kainatın sürətlənən genişlənməsinin sübutu kimi qəbul olunurdu.

Lakin professor Linin komandası bu metodikada "nasazlıq” aşkar edib. 300 qalaktika-sahibini təhlil edən tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, fövqəlnovaların parlaqlığı ulduz-sələflərin yaşı ilə əlaqəlidir. Yaşlı ulduz populyasiyaları daha parlaq partlayışlar yaradır, gənc ulduzlar isə sistemli şəkildə daha tutqun olur.

Bu isə o deməkdir ki, əvvəllər kainatın sürətli genişlənməsi ilə izah edilən tutqunluq, əslində ulduzların yaşı ilə bağlı ola bilər. Başqa sözlə, "standart şamlar” zamanla dəyişir.

"Məhz 300 qalaktikadan ibarət geniş nümunə əsasında bu effekti son dərəcə yüksək statistik əhəmiyyətlə – 99,999 faiz səviyyəsində təsdiqlədik", deyə tədqiqat müəllifləri bildiriblər.

Standart kosmoloji model qaranlıq enerjinin sabit və dəyişməz olduğunu qəbul edirdi. Yeni məlumatlar isə bunu təkzib edir. "Yaş sürüşməsi” nəzərə alındıqdan sonra sabit qaranlıq enerjiyə əsaslanan klassik model artıq işlək deyil. Düzəliş edilmiş məlumatlar qaranlıq enerjinin sabit təzyiq olmadığını, zamanla zəiflədiyini göstərir.

Bu yanaşma relikt şüalanmanın – Böyük partlayışın "sonrakı işığı”nın – və baryon akustik osillasiyalarının müstəqil ölçmələri ilə də yaxşı uzlaşır. Bunlar məkanda "donmuş” səs dalğaları kimi xarakterizə olunur.

Bu məlumatların birləşməsi faktiki olaraq "kosmoloji sabit” anlayışını istisna edir və kainatı hərəkətə gətirən qüvvənin tədricən tükəndiyini göstərir.

"Yaş amilini nəzərə alan analizimiz göstərir ki, kainat artıq bu gün yavaşıma mərhələsindədir. Bu nəticə BAO və CMB əsasında aparılan müstəqil proqnozlarla təəccüblü dərəcədə yaxşı uyğunlaşır”, deyə Li vurğulayıb.

Nəticələri qəti şəkildə təsdiqləmək üçün Yonsei komandası "təkamülsüz test” adlandırılan yanaşma aparır və yalnız eyni yaşlı qalaktikalardan olan fövqəlnovaları analiz edir. Bildirilir ki, yekun cavabı böyük ehtimalla Çilidə yerləşən Vera Rubin rəsədxanası verəcək. Dünyanın ən güclü rəqəmsal kamerası ilə təchiz olunan bu rəsədxana qarşıdakı beş il ərzində fövqəlnovalı təxminən 20 min yeni qalaktika aşkar etməlidir. Məhz bu məlumatlar müasir elmin ən böyük sirlərindən birinin – kainatın gələcəyinin taleyini həll edə bilər.

Xatırladaq ki, kainatdakı ən qəribə obyektlərdən biri qara dəliklərdir. Bəzi mütəxəssislərin fikrincə, biz holografik kainatda yaşayırıq və burada hər şey kainatımızın sərhədində ikiölçülü (üstəgəl zaman) kainatın üçölçülü (üstəgəl zaman) təsviri kimi kodlaşdırılıb. Hətta belə bir ehtimal da var ki, bizim kainat daha böyük bir kainatın qara dəliyinin içində yerləşir.

Aydın