Qəribə üz ifadələri, çılğın rəqslə parlamentdə çıxış Tarixi ifadə forması Haka VİDEO

Haka Yeni Zelandiyanın yerli əhalisi olan maori xalqına məxsus ənənəvi rəqs və ifadə formasıdır. Bu rəqs təkcə bədən hərəkətlərindən ibarət deyil, eyni zamanda o, emosiyanın, kollektiv enerjinin və mənəvi gücün birləşdiyi bir mədəniyyət kodudur. Hakanın hər bir hərəkəti, hər bir səsi və üz ifadəsi qədim maori dünyagörüşünü, savaş ənənələrini və icma ruhunu yaşadır.

Tarixən haka savaşdan əvvəl döyüşçülərin özünü motivasiya etməsi, rəqibə güc nümayiş etdirməsi və birlik hissini artırmaq üçün icra edilirdi. Maori mədəniyyətində "müharibə çağırışı" və ya "müharibə qışqırığı" kimi tanınan haka ənənəvi olaraq müharibəyə getməzdən əvvəl kişilər tərəfindən ifa olunurdu. Təcavüzkar üz ifadələri rəqibləri qorxutmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu, qışqırığın özü isə öz əhval-ruhiyyələrini qaldırmaq və qalib gəlmək üçün Tanrıdan kömək istəmək idi.

Bununla yanaşı, maorilər hakadan təkcə döyüşdə deyil, həm də qonaqları qarşılarkən, toy və dəfn mərasimlərində, icma toplantılarında və mühüm hadisələrdə istifadə ediblər. Yəni haka həm güc, həm də dərin mədəni hörmət ritualları ilə bağlıdır. Müasir haka hətta qadınlar tərəfindən də ifa olunur.

Hakada ifaçılar bir çox başqa bədən hərəkətləri və ifadələrindən istifadə edirlər, bunlara gözləri şişirmək (pukana), dilini çıxarmaq (whetero), ayaqları tapdalamaq (Waewae takahia) və əlləri ilə bədənə şillə vurmaq daxildir.

Dünyada ən çox tanınan haka “Ka Mate”dir. Bu rəqs XIX əsrdə maori lideri Te Rauparaha tərəfindən hazırlanıb. Bu, həyatın ölüm üzərində qələbəsini qeyd edən təntənəli hakadır. Bu gün “Ka Mate” daha çox Yeni Zelandiyanın məşhur “All Blacks” komandası tərəfindən oyunlardan əvvəl icra olunduğu üçün qlobal səviyyədə məşhurdur.

Hakadan maraqlı və əyləncəli şəkildə istifadə edən bir film də var. “Qəzəblilərin taleyi” filmində Dwayne Johnson qızının futbol komandası ilə birlikdə haka edərək öz ailə mənşəyinə hörmət göstərir. Bu səhnə həm gülməli görünür, həm də olduqca təsirli alınır.

2024-cü ildə Yeni Zelandiyada deputatların parlament iclasını pozaraq, maori xalqının ənənəvi haka rəqsini təqdim etməsi bütün dünyada maraqla qarşılanıb. Belə ki, Te Pati Maori partiyasının deputatları 1840-cı ildə britaniyalılar və maori başçıları arasında imzalanan Vaitangi Müqaviləsinin dəyişdirilməsi ilə bağlı qanun layihəsinə Haka rəqsi ilə etiraz ediblər. Parlamentdəki Haka rəqsi bütün dünyanın marağına səbəb olmuşdu.

Ötən ay yeni seçilmiş deputat Oriini Kaipara da parlamentdə çıxış etmək əvəzinə, maori ritual rəqsi oynamağa qərar verib. Haka rəqsi üzündən iclas yarımçıq dayandırılır. 

Bu gün haka təkcə maorilərə məxsus deyil, bütün Yeni Zelandiya cəmiyyətinin milli kimlik simvoluna çevrilib. İdman yarışlarında, dövlət tədbirlərində, diplomatik görüşlərdə də hakaya rast gəlmək olur. Bir çox məktəblər və universitetlər bu rəqsi şagirdlərinə mədəni irsin bir hissəsi kimi öyrədir.

Həmidə İbrahimova