Sabiq səfirlərdən çağırış: ABŞ ermənilərə və azərbaycanlılara real kömək etməlidir

Avqustun 8-də Ağ evdə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın imzaladığı Birgə Sülh Bəyannaməsi Qafqazda və Mərkəzi Asiyada sabitliyin, sülhün və rifahın təşviqi istiqamətində mühüm addımdır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Atlantic Council” beyin mərkəzi yazıb.
Təhlilin müəllifləri ABŞ-nın Azərbaycandakı keçmiş səfirləri Robert Sekuta və Riçard Morninqstar qeyd ediblər:
İmzalanmanın asanlaşdırılmasında ABŞ-nın iştirakı əsas rol oynayıb və Vaşinqtonun davamlı iştirakı sazişin uğurla ratifikasiyası və həyata keçirilməsi üçün zəruri olacaq.
Bu məsələdə mühüm geosiyasi təsirlər də var. Görüş və bəyannamə Rusiya, İran və digər regional oyunçulara mühüm siqnallar verib. Birləşmiş Ştatlar indi Cənubi Qafqazda mühüm rol oynaya bilər: o, regionun iqtisadi inkişafına kömək edir, təklif olunan tranzit dəhlizinə nəzarət edir və üçüncü tərəflərin hər hansı bədxah təsirinə qarşı mübarizə aparır.
Əhəmiyyətlisi odur ki, Türkiyə indi bölgəyə istənilən arzuolunmaz müdaxiləyə qarşı bufer və çəkindirici rolunda çıxış edə bilər.
Ötən həftənin hadisələri ABŞ-nın Azərbaycanda səfirləri kimi fəaliyyət göstərdiyimiz zaman tələb etdiyimiz siyasət dəyişikliyini nümayiş etdirir - Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münaqişənin yalnız “idarə oluna biləcəyi” yanaşmasından onun həll edilə biləcəyi və həll edilməli olduğu yanaşmaya keçid.
Bununla belə, birgə bəyannamə yekun sülh sazişi deyil. Bu, özlüyündə Sovet İttifaqının son günlərində iki keçmiş sovet respublikası arasında açıq müharibəyə çevrilmiş münaqişəyə tam son qoymur.
Vaşinqtonun birgə bəyannaməsinin açılış bəndində qeyd olunur ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp və Ermənistan və Azərbaycan liderləri “iki ölkə arasında “Sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında” sazişin paraflanmasında iştirak və “sazişin imzalanması və yekun ratifikasiyasına nail olmaq üçün gələcək fəaliyyətin” zəruriliyini etiraf edib, iki ölkə arasında sülhün qorunmasının və iki ölkə arasında sülhün möhkəmləndirilməsinin vacibliyini vurğulayıb.
Bəyannamədə bir çox müsbət və konstruktiv müddəalar var ki, onlar uğurla həyata keçirilərsə, regionda davamlı sülh yaradacaq. Birləşmiş Ştatlar bütün lazımi addımların atılmasını təmin etmək üçün aparıcı rol oynamağa davam etməlidir.
Vaşinqton görüşü, həmçinin çoxdan gözlənilən sülhə doğru daha bir addımı nəzərdə tuturdu: materik Azərbaycanı onun Naxçıvan anklavı ilə birləşdirmək üçün Ermənistanın cənubundakı Sünik bölgəsi ilə avtomobil, dəmir yolu və bəlkə də neft və qaz kəmərləri əlaqələrinin yaradılması zərurəti.
Bəyannamə “dövlətlərin suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və yurisdiksiyasına hörmət əsasında iki ölkə arasında kommunikasiyaların açılmasının vacibliyini təsdiq edir”.
Daha sonra deyilir: “Bu səylər Ermənistan Respublikasının beynəlxalq və daxili əlaqələrinin qarşılıqlı faydası üçün Azərbaycan Respublikasının materik hissəsi ilə onun Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında Ermənistan Respublikasının ərazisindən keçməklə maneəsiz əlaqəni əhatə etməlidir”.
Bəyannamədə daha sonra qeyd olunur:
“Ermənistan Respublikasında Trampın Beynəlxalq Sülh və Rifah Layihəsi (TRIPP) çərçivə yaratmaq üçün Amerika Birləşmiş Ştatları və birgə müəyyən edilmiş üçüncü tərəflərlə işləyəcək. Biz bu məqsədə mümkün qədər tez nail olmaq üçün yaxşı niyyətlə səy göstərməyə sadiq olduğumuzu bir daha təsdiq edirik”.
Bu məqam əsas amili vurğulayır:
Bəyannamənin işləməsi və istənilən sülhməramlı nəticəni verməsi üçün Vaşinqton səyinə sadiq qalmalı, fəal və aşkar şəkildə iştirak etməlidir.
Sənəd ABŞ özəl sektorunun Ermənistanın Sünik bölgəsinin 27 millik hissəsində yeni yolların, eləcə də yeni müasir dəmir yolu xəttinin və ola bilsin ki, yeni neft və qaz kəmərlərinin tikintisi və saxlanmasında iştirakını nəzərdə tutur.
İdeya ondan ibarətdir ki, bu əlaqələr təkcə Azərbaycan və Ermənistan ərazilərini birləşdirməyəcək, həm də Türkiyə və Avropadan Mərkəzi Asiyaya, bəlkə də Çin və Cənubi Asiyaya çıxışı təmin edəcək.
Ancaq yalnız istəklər və şifahi ifadələr kifayət deyil. Bundan sonra Ağ ev Dövlət Departamentindən, Ticarət Nazirliyindən, Beynəlxalq İnkişaf Maliyyə Korporasiyasından, Ticarətin İnkişafı Agentliyindən və bəlkə də başqalarından nümayəndələr təyin etməli, səlahiyyət verməli və göndərməlidir ki, Ermənistan və Azərbaycan hökumətləri, onların şirkətləri və Amerika firmaları ilə işləmək üçün. Yalnız belə koordinasiyalı yanaşma ilə Birləşmiş Ştatlar bu nəqliyyat əlaqələrini və onlarla birlikdə gələn sülh, təhlükəsizlik və rifah faydalarını reallaşdırmağa kömək edə bilər.
Bundan əlavə, Dövlət Departamenti və digər qurumlar Türkiyə, Gürcüstan və Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə yeni nəqliyyat əlaqələrinin tam kommersiya və geosiyasi potensialına çatmasını təmin etmək üçün, o cümlədən Çinin regional ambisiyalarına qarşı mübarizə aparmalıdır. Hər ikimiz Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Cənubi Qafqaza enerji boru kəmərlərini gətirmək üçün bizim, səfirliklərimizin və Vaşinqtondakı ofislərimizin gördüyü işləri yaxşı bilirik. Bu təcrübə regionun inkişafının növbəti mərhələsi üçün nümunə ola bilər.
ABŞ ermənilərə və azərbaycanlılara real, davamlı sülhə nail olmaq üçün digər zəruri addımların atılmasına kömək etməlidir. Bu işə təxminən 40 illik düşmənçilikdən sonra azərbaycanlılar və ermənilərlə şəxsi əlaqələr və qarşılıqlı anlaşma yaratmaq üçün fəal şəkildə məşğul olmaq daxildir. Birləşmiş Ştatlar bütün dünyada qərəzli təsəvvürlərə uğurla meydan oxuyan, keçmiş düşmənlər arasında daha geniş anlaşmanı təmin edən və davamlı sülh yaradan proqramlar yaratmış və həyata keçirmişdir. Birləşmiş Ştatlar bunu yenidən edə bilər və etməlidir.
Etiraf etmək lazımdır ki, bu təşəbbüslərdə çalışan insanların çoxu ixtisar edilib və onların təcrübələrinin çoxu Dövlət Departamentində, USAID-də və başqa yerlərdə son ixtisarlarda itirilib. Bununla belə, bu ekspertlərdən bəzilərini geri qaytarmaq və Ağ evin bölgədəki məqsədlərinə nail olmaq üçün onları cəlb etmək mümkün ola bilər. Sülh quruculuğu sahəsində sübut edilmiş təcrübəyə malik QHT-lər, universitetlər və beyin mərkəzləri də bu səylərə töhfə verə bilərlər.
Avqustun 8-də keçirilən görüşlər və bəyannamə Ermənistanla Azərbaycan arasında davamlı sülhə doğru mühüm və zəruri addımlar idi. Amma bu addımlar nə qədər zəruri və təqdirəlayiq olsa da, tarix onları bundan sonra baş verəcəklərinə görə mühakimə edəcək. Regiona davamlı sülh, sabitlik və firavanlıq gətirmək üçün daha çox iş görülməlidir və ABŞ-nın davamlı fəallığı bu məqsədə çatmaq üçün vacibdir.
Y. QACAR