SSRİ BKİsini ABŞ MKİsinə satan casus Xəyanətinə görə onu diridiri yandırıblar

Xarici dövlətin agentlərinə və onlarla əməkdaşlıq edənlərə qarşı mübarizə dünyanın istənilən kəşfiyyat xidməti üçün əsas vəzifələrdən biridir. Çünki gizli məlumatlara çıxışı olan casus dövlətin sütunlarına, müdafiə qabiliyyətinə ciddi ziyan vura bilər.

Soyuq müharibə illərində SSRİ Silahlı Qüvvələrinin Baş Kəşfiyyat İdarəsinin (BKİ) tarixində ilk dəfə ABŞ-yə “işləyən” casus Pyotr Popov olub. Popov ABŞ-nin Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (MKİ) ilə əməkdaşlıq edib və bəzi mənbələrə görə, beş il ərzində xaricdəki 650-yə yaxın sovet kəşfiyyatçı və agentinin adını Amerika kəşfiyyat orqanlarına verib. Lakin o, sonda ifşa olunub və aqibəti çox pis olub. Onu xəyanətinə görə diri-diri yandırıblar.

MKİ ilə ilk tanışlıq

II dünya müharibəsi zamanı alman dilini bildiyi üçün kəşfiyyat orqanlarına işə qəbul olan P. Popov müharibə bitdikdən sonra ordu generalı, DTK sədri İvan Serov tərəfindən yüksək vəzifələrə təyinat alıb. Minnətdarlıq əlaməti olaraq, Pyotr tez-tez komandirinin şəxsi tapşırıqlarını yerinə yetirib.

Generalın şəxsi kolleksiyasını zənginləşdirmək üçün qızıl əşyalar, rəsmlər, çini, mebel və antik əşyaların seçilməsi və Moskvaya daşınmasında şəxsən iştirak edib. Müxtəlif səfirliklərdə işlədikdən sonra o, Avstriyaya göndərilib. Vyanaya gələndən az sonra Popov MKİ-nin təcrübəli zabiti, 42 yaşlı Corc Uilyams Keysvalterin diqqətindən kənarda qalmayıb.

Popovun ABŞ agentləri tərəfindən əməkdaşlığa cəlb edilməsi ilə bağlı üç versiya mövcuddur. İlk versiyaya əsasən, o, Vyanadakı ABŞ vitse-konsulunun avtomobilinə əməkdaşlıq təklifi ilə kağızda qeyd qoyub. İkincisi, o, Vyanada iki MKİ agenti tərəfindən qaçırılıb və təhdid edilərək əməkdaşlığa cəlb edilib.
Sonuncu versiya isə ondan ibarətdir ki, ona qarşı Qrethen Ritsler adlı qadından istifadə edilib.

Bu plan isə Kaysvalter tərəfindən 1953-cü ildə həyata keçirilib. Qadın Avstriya kommunisti adı ilə P. Popovla tanış olur və tezliklə onu şirnikləndirərək əməkdaşlığa cəlb edib. Bütün hallarda 1954-cü ildən Popov “Qreysspeys” təxəllüsü ilə agent kimi MKİ ilə fəal əməkdaşlığa başlayıb.

Yüzlərlə həmkarını satan agent

1945-ci ilin fevralında “Artek” uşaq düşərgəsində ABŞ səfirinə qiymətli ağacdan hazırlanmış Amerika Birləşmiş Ştatlarının gerbi verilib. Diplomatın otağında asılan gerbin əsl qiyməti onun daxilinə yerləşdirilmiş “Zlatoust” dinləmə cihazı olub. NKVD-nin “Etiraf” məxfi adı altında keçirdiyi, Amerika səfirlərinin gizli müşavirələrinin müntəzəm dinlənilməsi əməliyyatı Popovun çuğulluğu nəticəsində 10 il sonra yekunlaşıb.

Popov Baş Kəşfiyyat İdarəsinin (BKİ) rəsmi işçiləri və həyata keçirəcəkləri əməliyyatların mahiyyəti barədə amerikalılara məlumat verib, digər ölkələrə xüsusi təyinatla göndərilən qeyri-qanuni agentlərin adlarını ötürüb.

Casus BKİ-nin strukturunu və şəxsi heyətini, əsas iş üsullarını və idarənin prioritet fəaliyyət istiqamətlərini ətraflı təsvir edib, Sakit okeanda nüvə sualtı bazaları, 1951-ci ildə mövcud olan daxili qaydaları, zirehli və motoatıcı diviziyaların təşkili sxemlərini, eləcə də birləşmiş silahlı ordu haqqında məlumat verib. Bundan əlavə, amerikalılar 1954-cü ildə Tomskda aparılan nüvə silahı sınaqları barədə hesabat məlumatı alıblar. Popov hətta gizli şəkildə amerikalıların Avstriyada yaratdığı agentlər məktəbinə rəhbərlik edib. O, sovet kəşfiyyat orqanlarının sıralarına sızmaq üçün casusları şəxsən öyrədib.

“Bumeranq” əməliyyatı

Sovet kəşfiyyatçısı Kaysvalterin agentlərindən biri, ABŞ Dəniz Kəşfiyyat İdarəsinin 36 yaşlı keçmiş əməkdaşı, rus dili üzrə əla mütəxəssis Rassel Avqust Lanjellinin Moskvaya gəldiyi zaman özünü “yandırıb”.

İlk aylarda əks-kəşfiyyatçılar ABŞ səfirliyinin birinci katibi barədə heç nə əldə etməyiblər. Lakin 1958-ci il mayın 28-də amerikalı Lenin (indiki Vorobyovı) dağlarına gedib, orada ailəsi ilə birlikdə gəzintiyə çıxıb. Attaşe və ailəsinin getməsini gözlədikdən sonra təhlükəsizlik əməkdaşları onların gəzdiyi yerlərə baxış keçirib və gizli saxlanc yeri aşkarlayıblar. Orada casus təlimatları, gizli yazılar üçün qurğular və böyük məbləğdə vəsait olub. Artıq onun kəşfiyyatla işlədiyi şübhə doğurmayıb.

Bundan az sonra sovet kəşfiyyatı attaşenin Moskvaya xüsusi olaraq bu görüş üçün gələn və “Ostankino” mehmanxanasında qalan Popovla əlaqəsini qeydə alıb. Onlar qarşı-qarşıya gələrək bir-birinə zərf veriblər. Bu isə kəşfiyyatçıların diqqətindən yayınmayıb. Eyni zamanda səfirlik işçisinin üzərində olan zərin sovet kəşfiyyatçısında olması satqını ortaya çıxarıb. Çünki bu zərlər ABŞ-nin səfirlik işçiləri üçün xüsusi hazırlanıb və diplomatik korpusda xadimə işləyən xanım tərəfindən bütün işçilərin paltarının üzərinə tökülüb.

Görk olsun deyə diri-diri yandırılıb

Ümumilikdə Popovun ABŞ-yə adlarının verdiyi casus və kəşfiyyatçıların sayı 650-ni ötüb. Əks-kəşfiyyatçıların əlinə şifrələr və kodlar, MKİ-nin təlimatları, habelə Popovun son casusluq əməliyyatları haqqında məlumatlar keçib. Popov edamdan qaçmaq üçün sovet kəşfiyyatı ilə əməkdaşlığa başlayıb. Lakin bir müddət sonra MKİ agentləri vəziyyətin dəyişdiyinə əmin olublar.

İstintaqla fəal əməkdaşlığa baxmayaraq, Popov 7 yanvar 1960-cı ildə SSRİ Ali Məhkəməsinin hərbi kollegiyası tərəfindən əmlakı müsadirə edilməklə ölüm cəzasına məhkum edilib. Popov SSRİ tarixində dövlətə xəyanətə görə edam edilən ilk BKİ zabiti olub.

Rusiyanı tərk edib başqa ölkədən sığınacaq alan rusiyalı casus Viktor Suvorovun sözlərinə görə, P. Popov satqınlıq etmək istəyən bütün kəşfiyyatçılara və təhlükəsizlik işçilərinə görk olsun deyə krematoriyada diri-diri yandırılıb. /Musavat.com/