Yeni dərs ilinin başlanğıcı: uşaqların adaptasiya problemləri və valideynlərin rolu ARAŞDIRMA

Sentyabr ayı təkcə təbiətin payıza keçidi ilə deyil, həm də yeni dərs ilinin başlanması ilə seçilir. Bu dövr həm uşaqlar, həm valideynlər, həm də müəllimlər üçün mühüm mərhələdir. Xüsusilə məktəbə ilk dəfə qədəm qoyan və ya uzun tətil dövründən sonra dərslərə qayıdan uşaqların adaptasiyası müəyyən çətinliklər yarada bilər.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Yeni dərs ili başlayanda uşaqlar müxtəlif istiqamətlərdə çətinliklərlə üzləşə bilirlər. Bu çətinlikləri əsasən psixoloji, sosial və akademik olaraq üç qrupa bölmək olar.

Psixoloji problemlər
Həyəcan və qorxu – Məktəbə yeni başlayan və ya sinif dəyişən uşaqlar özlərini yad mühitdə hiss edirlər. Bu isə gərginlik, ağlama, məktəbə getmək istəməmək kimi reaksiyalara səbəb ola bilər.
Ayrılma narahatlığı – Xüsusilə ibtidai sinif şagirdlərində valideyndən uzaq qalmaq çətinlik törədir. Bu zaman uşaq məktəbdə özünü tək, güvənsiz və narahat hiss edə bilər.
Özünəinamın zəifliyi – Yeni sinifdə və ya yeni fənlərlə qarşılaşanda uşaq “bacarmaram”, “məğlub olaram” kimi düşüncələrə qapıla bilər.

Sosial problemlər
Yeni dostluqlar qurmaq – Bəzi uşaqlar ünsiyyətcil olduqları üçün tez uyğunlaşırlar, digərləri isə dostluq münasibətləri qurmaqda çətinlik çəkir.
Qrupda yerini tapmaq – Sinif kollektivində hər bir uşağın öz mövqeyi formalaşır. Uşaq ya lider, ya müşahidəçi, ya da passiv mövqedə ola bilər. Uyğun mövqe tapa bilməmək təcrid olunma hissi yarada bilər.
Müəllimlə münasibətlər – Uşağın müəllimlə ünsiyyətində soyuqluq və ya qorxu hissi də adaptasiya prosesini ləngidə bilər.

Akademik problemlər

Öyrənmə tempinə qayıtmaq – Yay tətilindən sonra uşaqlar dərslərə konsentrasiya olmaqda çətinlik çəkirlər. Dərslərə maraq azala bilər.
Fənlərin çətinliyi – Xüsusilə yuxarı siniflərdə yeni fənlər uşaqlar üçün əlavə yüklənmə yaradır.
Vaxt idarəetməsi – Ev tapşırıqlarını vaxtında yerinə yetirmək, dərsləri planlı oxumaq ilk həftələrdə çox çətin olur.

Davranış problemləri

Münaqişələr – Uşaqlar yeni qaydalara öyrəşmədikdə aqressiv reaksiya verə bilirlər.
İnadkarlıq – Məktəbə getmək istəməmək, dərs zamanı diqqəti yayındırmaq və ya müəllimə itaət etməmək də adaptasiya çətinliklərindən qaynaqlanır.

Həddindən artıq sakitlik – Bəzən uşaq tam əks reaksiya göstərərək passiv, susqun, dərslərə qatılmaq istəməyən vəziyyətə düşür.

Adaptasiya dövrü uşağın xarakterindən, ailə mühitindən, müəllimlərin yanaşmasından və sinif kollektivindən asılı olaraq fərqli ola bilər. Əsas məsələ bu problemlərin təbii və müvəqqəti olduğunu başa düşməkdir. Düzgün dəstək göstərildikdə uşaqlar qısa müddətdə məktəb mühitinə uyğunlaşa bilirlər.

Yeni dərs ilində valideynlərin rolu

Uşaqların məktəb həyatına adaptasiyası yalnız müəllim və məktəb mühiti ilə məhdudlaşmır. Bu prosesdə ən böyük məsuliyyət valideynlərin üzərinə düşür. Onların yanaşması uşağın həm psixoloji, həm də akademik uğuruna birbaşa təsir göstərir.

Emosional dəstək
Qorxuları dinləmək: Uşaq məktəbə getməkdən qorxursa, onu danlamaq yox, səbəbini öyrənmək lazımdır.
Müsbət yanaşma: Valideyn məktəb haqqında həmişə müsbət danışmalı, “sən bacaracaqsan”, “sən çox ağıllısan” kimi ifadələrlə uşağın özünəinamını gücləndirməlidir.
Hissləri qəbul etmək: Uşağın ağlaması, narahatlığı normal sayılmalı və təbii bir mərhələ kimi qarşılanmalıdır.

Rejimin qurulması
Yuxu rejimi: Uşaqlar dərs günlərində vaxtında yatmalı və oyanmalıdır. Yuxu çatışmazlığı diqqət dağınıqlığına səbəb olur.
Dərs və istirahət balansı: Uşağın yalnız dərslərə fokuslanması deyil, həm də oyun, idman və istirahət üçün vaxtı olmalıdır.
Yemək rejimi: Sağlam qidalanma uşağın həm zehni, həm də fiziki enerjisini artırır.

Məktəblə əməkdaşlıq
Müəllimlə ünsiyyət: Valideynlər müəllimlərlə sıx əlaqədə olaraq uşağın məktəbdəki davranışı və nailiyyətləri barədə məlumat almalıdır.
Məktəb tədbirlərində iştirak: Valideynin məktəb tədbirlərinə qatılması uşağın motivasiyasını artırır.
Müşahidə və dəstək: Uşağın dərs hazırlığında çətinlikləri varsa, müəllimlə birlikdə həll yolları tapmaq vacibdir.

Akademik dəstək

Marağı artırmaq: Valideyn dərsləri maraqlı təqdim etməli, suallar verməli, öyrənilənləri gündəlik həyatla əlaqələndirməlidir.
Kömək etmək, amma yerinə yetirməmək: Ev tapşırıqlarında valideyn yalnız istiqamət göstərməlidir, uşağın əvəzinə işləri görmək olmaz.
Oxuma vərdişləri: Valideyn uşağa kitab oxumaq nümunəsi göstərməli və onun mütaliə marağını dəstəkləməlidir.

Sosial bacarıqların dəstəklənməsi

Ünsiyyət bacarıqları: Uşağın dostları ilə münasibətlərini müzakirə etmək, konfliktlərin həllində onu yönləndirmək önəmlidir.
Məsuliyyət hissi: Valideyn uşağa öz çantasını toplamaq, dərs vəsaitlərinə sahib çıxmaq kimi məsuliyyətlər verməlidir.

Müstəqillik: Valideyn hər detalı idarə etməməli, uşağa öz qərarlarını vermək imkanı tanımalıdır.

Valideynlərin rolu sadəcə məktəbə uşaq aparmaqla bitmir. Onların sevgi dolu dəstəyi, diqqəti və anlayışı uşağın adaptasiya dövrünü asanlaşdırır. Əslində məktəb həyatına uyğunlaşmada valideyn–müəllim–uşaq üçbucağı ən möhkəm dayağı təşkil edir.

Bu mərhələdə valideynlərin rolu əvəzsizdir. Onların göstərdiyi emosional dəstək, gündəlik rejimin düzgün qurulması, məktəblə sıx əməkdaşlıq, akademik və sosial bacarıqlara yönəlmiş yanaşma uşaqların adaptasiya prosesini xeyli asanlaşdırır. Uşağın məktəb həyatına maraqla qoşulması, özünəinamının güclənməsi və təhsildən həzz alması məhz valideynlərin düzgün münasibətindən asılıdır.

Əslində məktəb həyatına uyğunlaşma sadəcə bir şagirdin problemi deyil – bu, uşaq–valideyn–müəllim üçlüyünün ortaq məsuliyyətidir. Uşaqların məktəbə uğurla adaptasiyası üçün valideynlərin sevgi, anlayış və dəstəyi, müəllimlərin peşəkarlığı və məktəb mühitinin əlverişliliyi bir-birini tamamlamalıdır.

Nəticə etibarilə, doğru yanaşma ilə adaptasiya dövrü qısa zamanda uğura çevrilir: uşaqlar məktəbi yalnız öyrənmə yeri deyil, həm də inkişaf, dostluq və yaradıcılıq məkanı kimi qəbul etməyə başlayırlar. Bu isə onların gələcəkdə həm təhsil, həm də sosial həyatda daha möhkəm və balanslı şəxsiyyət kimi formalaşmasına zəmin yaradır.

Ayşən Vəli