Yeni ilə yeni qiymətlərlə: artım həll yolu deyil, lakin...

Yerli ekspertlər səbəbsiz və zərərli hesab edirlər - kommunal xidmətlər üçün qiymətlər niyə artır?

Azərbaycanda yeni il kommunal xidmət tariflərinin artırılması ilə başladı. Cəmiyyətdə bu qərara münasibət müxtəlifdir: bunu arzuolunan adlandırmaq olmaz, lakin ekspert cameəsinin bəzi nümayəndələri arasında anlayışla qarşılanır, digərləri arasında isə kritik qiymət alır.

Yeni qiymət reallıqları demək olar ki, bütün kommunal xidmətlər seqmentinə təsir etdi. Yanvarın 2-dən ölkədə qaz, elektrik enerjisi, mərkəzləşdirilmiş istilik təchizatı, eləcə də su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinə qoşulma tarifləri artıb. Təkrar uzun dəyişikliklər dəstinə girməyəcəyik, lakin aydınlıq üçün qeyd edirik ki, məsələn, sayğacları olmayan abunəçilər üçün mərkəzləşdirilmiş istilik xidmətlərinin qiyməti iki dəfə artıb – 1 kvadrat metr üçün 15-dən 30-qəpiyə qədər. Sayğaclarla təchiz edilmiş ev təsərrüfatları 1 Qkal (40-50 kv.m) üçün 14,6 manat ödəyəcək.

1200 kubmetrə qədər limit daxilində qazın bir kubmetrinin tarifləri 5 qəpik artaraq 12,5 qəpik olub. Limitdən artıq (1200-2500 kubmetr) olduqda 22 qəpik, 2500 kubmetrdən çox istifadə etdikdə kubmetrin qiyməti 30 qəpiyə qalxacaq. Elektrik enerjisi istehsalı üçün qaz isə 12 faiz artaraq 18,5 qəpik olub. Kənd təsərrüfatı və sənaye sahələri üçün təbii yanacağın bir kubmetrinin qiyməti 9 faiz artıb - hazırda 24 qəpikdir.

Ayda 200 kVt/saatadək istehlak üçün bir kilovat elektrik enerjisinin dəyəri 5 faiz artaraq 8,4 qəpik təşkil edib. Aylıq istehlak 200-300 kilovatsaat olan enerji abonentləri əvvəlkindən 11 faiz çox - 10 qəpik, 300 kilovat-saatdan artıq elektrik enerjisi isə 15 qəpik - 15,4 faiz baha ödəyəcək. Bundan əlavə, Tarif Şurası məişət və tikinti obyektlərinin su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinə qoşulması üçün yeni tənzimlənən tarifləri təsdiqləyib.

Tarif Şurasının mövqeyinə görə, artım ona görə sərfəlidir ki, məsələn, istilik təchizatı məsələsində bu, təsərrüfat subyektinin dövlət büdcəsindən asılılığını azaldacaq, istilik təchizatının həcmini genişləndirəcək və beləliklə, xidmət keyfiyyətini yüksəldəcək. Burada onlar əmindirlər ki, təbii yanacağın qiymətləri istehsal xərclərindən aşağıdır və buna görə də iqtisadi zərərin qarşısını almaq üçün onların korreksiyası tələb olunur. Bundan əlavə, gəlirliliyə və kapital qoyuluşlarının daxil olmasına nail olmaq lazımdır. Amma hamı bu izahatla razılaşmır.

Tariflərdə artımın minimum əməkhaqqı, pensiya, sosial müavinət və təqaüdlərin artırılmasını özündə əks etdirən vəd edilən sosial paketi üstələməsi ictimaiyyətin diqqətinə çatdırılıb. Müxalifət nümayəndələrinin fikrincə, tənzimlənən qiymətlərin müntəzəm artırılması hökumətin ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin artırılmasına yönəlmiş tədbirlərini kompensasiya etmir. Hökumətyönlü ekspertlər və KİV-lər isə fərqli fikirdədirlər – onlar tariflərin artırılmasının əhalinin rifahına əhəmiyyətsiz təsir göstərəcəyini iddia edirlər.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli AYNA-ya şərhində deyib ki, indiki artımın iqtisadi əsaslandırılması xüsusilə dövlət inhisarlarının şəffaflığı və səmərəliliyi kontekstində suallar yaradır: “Tariflərin artırılması nöqsanlı idarəetmənin məntiqi nəticəsidir və bu, şirkətlərin xərclərinin əsassız artmasına gətirib çıxarır. Tənzimlənən qiymətləri qaldırmaqla zərərlə işləyən inhisarlar gəlirliliyə nail olmağa çalışırlar. Bütün bunlar son nəticədə əhalinin üzərinə yük qoyur”.

“Dövlət inhisarlarının xidmətlərindən istifadə edənlərə elektrik enerjisi, su və qazın verilişində yaranan fasilələrlə bağlı yaranan narahatlığa görə kompensasiya ödənilmir. Dövlət aktual problemlərin həlli üçün strateji plan hazırlamalıdır, çünki tariflərin artırılması onların həlli üçün düzgün yol deyil”, - deyə o bildirib.

Yüksək texnologiyalar üzrə ekspert Osman Gündüz də o fikirdədir ki, artan xərclərin əsaslandırılması aydın deyil: “Çünki məsələn, elektrik enerjisinin istehsalı üçün yerli yanacaqlardan istehsal olunur. Anti-inhisar qurumu yaranmış vəziyyətə müdaxilə edərək, şirkətlərin inhisarçılıq mövqeyindən sui-istifadə etmə ehtimalını araşdırmalıdır”.

Yerli analitiklər tariflərin tənzimlənməsinə inflyasiya gözləntiləri kontekstindən yanaşır, eyni zamanda monetar orqanların və hökumətin istehlak qiymətlərini saxlamaq siyasətinin təsirlərini qeyd edirlər. Məsələn, iqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirovun fikrincə, kommunal xidmətlərin artımı yaxın və orta perspektivdə inflyasiya proseslərinə təsir edəcək. Lakin uzunmüddətli vəziyyət hökumətin və ölkənin əsas bankının iqtisadi siyasətindən asılı olacaq.

Əslində, inflyasiyanın 4±2 faiz səviyyəsində saxlanılması Azərbaycanın 2022-2026-cı illər üçün sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının əsas məqsədi kimi çox haqlı olaraq qəbul edilir. Amma bu, təbii ki, elan edilmiş səviyyənin davamlı sabitliyi demək deyil. Tənzimləyicinin gözləntilərinə əsasən, yeni ildə qiymət dinamikası 5,8 faiz səviyyəsində olacaq, lakin bu, əsas bankın qiymət artımının aşağı tempinə istəklərini istisna etmir.

Yerli ekspertlərin qənaətincə, avtomobil yanacağı və bir sıra kommunal xidmətlər üçün tariflərin sondan əvvəlki artımı qiymət artımının ümumi təsiri olmadan keçmədi. Bununla bağlı Mərkəzi Bank əvvəllər tənzimlənən qiymətlərin artımının 1,5 faiz səviyyəsində inflyasiya proqnozuna birbaşa və dolayısı ilə artan təsirini qeyd edib. Müstəqil analitiklər isə əksini qeyd edərək, tənzimlənən qiymət artımının istehlak bazarına ciddi təsir göstərdiyini bildirirlər. /ayna.az/