Yeni köhnə silahlanma yarışı

NATO ölkələri müdafiə xərclərini artırırlar

Ukrayna ətrafında vəziyyət təkcə Rusiya ilə NATO arasında deyil, həm də alyansla Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) arasında qarşıdurma münasibətlərini intensivləşdirir. Moskva və Minsk 2025-ci ilin sentyabrında “Zapad-2025” strateji hərbi təlimləri keçirəcək. Eyni zamanda, - KTMT-nin Birləşmiş Qərargah rəisi Andrey Serdyukov bildirib ki, NATO öz qoşunlarını KTMT sərhədlərinə yenidən toplayacaq.

KTMT-nin Birləşmiş Qərargahının məlumatına görə, bu təşkilatın 2025-ci ildə əsas hərbi manevrləri qərb istiqamətində cəmləşəcək. Yanvarın 30-da Serdyukov bəyan edib ki, sentyabrda Belarus Kollektiv Çevik Reaksiya Qüvvələri (KTMT qoşunlarının bir hissəsi-red.) ilə birgə “Qarşılıqlı fəaliyyət-2025” təlimi keçirməyi planlaşdırır. Eyni zamanda, Serdyukov qeyd edib ki, bu manevrlərin konsepsiyasının Belarus və Rusiya silahlı qüvvələrinin “Qərb-2025” birgə strateji təliminin məqsədləri ilə sıx əlaqələndirilməsi planlaşdırılır. Onun fikrincə, “Belarus və Rusiya sərhədlərinin bilavasitə yaxınlığında NATO koalisiyasının və milli qoşunlarının əhəmiyyətli mövcudluğu qalır. Onların hərbi fəallığı, birgə təlimlərinin intensivliyi və miqyası artır”. KTMT bu cür hərbi təhdidlərə adekvat cavab verməlidir.

Bununla belə, görünür, vəziyyət tezliklə daha da gərginləşəcək. Cümə axşamı Helsinkidə keçirilən sammitdə Şimali Avropa ölkələrinin müdafiə nazirliklərinin rəhbərləri anti-Rusiya tonunda çıxış ediblər. Dəfələrlə Rusiyanı ölkəsinin əsas düşməni adlandıran Finlandiyanın müdafiə naziri Antti Hakkanen deyib: “Biz Şimal regionunda müdafiə qabiliyyətini və təhlükəsizliyi təmin edəcəyik, NATO və Aİ-ni gücləndirmək üçün əməkdaşlığımızı dərinləşdirəcəyik və Ukraynaya dəstəyi davam etdirməyi birgə planlaşdıracağıq”. 

KİV-in məlumatına görə, NATO-nun baş katibi Mark Rutte ötən çərşənbə günü Pentaqon rəhbəri Pit Heqsetlə telefon danışığından sonra müdafiə xərclərini artırmaq üçün ABŞ ilə əməkdaşlığa hazır olduğunu bildirib. Rutte sosial mediada “Pit Heqsetlə gözəl ilk söhbət” sözlərini yazaraq əlavə edib ki, “Güclü bir ittifaq üçün müdafiə xərclərini və müdafiə istehsalını daha da artırmaq üçün sizinlə işləməyi səbirsizliklə gözləyirəm”. NATO rəhbəri daha əvvəl bildirmişdi ki, NATO Rusiyanın qarşısını almaq üçün bu cür addımlar atır.

ABŞ dövlət katibi Mark Rubio da ötən gün Avropa İttifaqının Xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Kaja Kallas ilə telefon danışığında Aİ və NATO-nun Rusiyaya qarşı hərəkətlərini dəstəklədiyini açıqlayıb. O, Aİ-nin Moskvaya ən güclü təzyiq göstərmək öhdəliyi ilə razılaşıb. Eyni zamanda, ABŞ Dövlət Departamenti Marko Rubionun Aİ-nin Rusiyaya qarşı sanksiyaları uzatmaq qərarını alqışladığını bildirib. Media “transatlantik təhlükəsizliyin gücləndirilməsinin zəruriliyini vurğulayan və Avropanı müdafiə xərclərini artırmağa çağıran" Rubionun sözlərinə istinad edib. Bundan başqa, media “transatlantik təhlükəsizliyin gücləndirilməsinin vacibliyini vurğulayan, Avropanı müdafiə xərclərini artırmağa çağıran” Rubionun sözlərinə istinad edir.

Xatırladaq ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp alyans tərəfdaşlarının ümumi daxili məhsulun (ÜDM) ən azı 5 faizini müdafiəyə sərf etmələrini təmin etməyə çalışacağını bildirmişdi. Hazırda onlar ÜDM-in orta hesabla təxminən 2 faizini bu məqsədlərə xərcləyirlər. Bu faktı alyansın baş katibi Mark Rutte də təsdiqləyib. Bu yaxınlarda “Financial Times” qəzeti öz mənbələrinə istinadən xəbər verib ki, “Avropalı NATO üzvləri alyansın 24-26 iyun 2025-ci il tarixlərində Haaqada keçiriləcək növbəti sammitində ölkələrin ÜDM-in 3 faizinə qədər xərcləməsi barədə razılığa gələ bilmələri barədə danışıqlar aparırlar”. Amma “qoca qitə”nin sakinləri bu səviyyədən artıq pul xərcləmək istəmirlər. Alyansın bir çox ölkəsi hesab edir ki, müdafiə xərclərinin artırılması prosesi tədricən olmalıdır. Avropada üstüörtülü belə bir etiraf var ki, alyansın avropalı üzvləri ləng hərbi-sənaye komplekslərini canlandırmaq və potensial Rusiya təhlükəsinə qarşı çıxmaq üçün daha çox pul xərcləməlidirlər. Bir sıra analitiklər də bildiriblər ki, hazırkı iqtisadi şəraitdə hərbi xərclərin ÜDM-in 5 faizinə qədər artırılması hətta nisbətən varlı NATO ölkələri üçün də qeyri-mümkündür.

NATO məlumatlarına görə, onun üzvlərindən heç biri hazırda ÜDM-nin 5 faizini müdafiəyə xərcləmir. Ən çox pul xərcləyən Polşa (4,12 faiz), Estoniya (3,43 faiz) və ABŞ-dır(3,38 faiz). Ötən il Alyansın hərbi cəhətdən ən güclü üzvlərindən biri olan İngiltərə də 3 faizi aşa bilməyib. London 2024-cü il ÜDM-in 2,33 faizini müdafiəyə xərcləsə də və əvvəlki illərdə ardıcıl olaraq 2 faizlik həddi keçsə də, hələ də 2,5 faizlik hədəfinə çatmayıb. Bu rəqəmi 5 faizə çatdırmaq xüsusilə çətindir, çünki Britaniya hökuməti seçicilərə həkimlərin qəbulu üçün daha qısa gözləmə müddətləri və daha çox mənzil də daxil olmaqla bahalı sosial proqramlar vəd edib.

Hazırda Fransa və Almaniya iqtisadi problemlər üzündən siyasi təlatümlərlə üzləşib, hər iki ölkədə Rusiyaya dost ifrat sağçı qüvvələr güclənməkdədir. Paris 2024-cü ildə ÜDM-in 2,06 faizini müdafiəyə xərclədiyi halda, son bir ildə üç baş nazirin dəyişdiyi Fransada mövcud siyasi qeyri-sabitlik onun hərbi xərcləri artırmaq planlarını alt-üst edir. Amma istənilən halda NATO ölkələrinin müdafiəyə ümumi pul xərcləri Rusiya və bütün KTMT ölkələrinin ümumi xərclərini üstələyir. Yaxın perspektivdə bu fərqin daha da artacağı proqnozlaşdırılır. Ona görə ki, Rusiyanın və KTMT-ə üzv ölkələrin NATO ilə bu məsələdə mübarizə aparmaq imkanları çox məhduddur.

S.ELAY

XQ