Yeni Suriyada kürdlərə yer varmı?

Bölgədə tamam fərqli mənzərə meydana çıxır

Amerikanın Suriyadakı ən yaxın müttəfiqi olan YPG (PKK-nın Suriya qanadı) Bəşər Əsədin diktatura rejiminin devrilməsindən sonra yeni nizamın ortaya çıxması ilə mövqelərini itirir. Suriya Prezidenti Bəşər Əsədi devirən üsyançılar vahid, əhatəli ölkə qurmaq istədiklərini deyirlər. Lakin ABŞ, Avropa İttifaqı (Aİ), Türkiyə və bir çox dövlətlər tərəfindən terrorçu kimi tanınan kürd silahlı təşkilatının bu hökumətdə yeri olmayacaq. Baxmayaraq ki, amerikalılar YPG-ni PKK-dan ayırır, onu terrorçu struktur hesab etmirlər və son illər İŞİD-lə mübarizədə ABŞ-ın ən yaxın müttəfiqi olduğunu deyirlər.

Əsəd rejiminin süqutu ilə yeni nizam uğrunda mübarizə ölkənin ən böyük etnik azlığı olan Suriya kürdləri üçün yeni, daha da çətin mərhələyə qədəm qoyur. Suriya vətəndaş müharibəsi zamanı kürd yarımhərbi qrupları bir sıra silahlı qruplarla qarşı-qarşıya gəldi, lakin onların əsas nailiyyəti ABŞ-ın dəstəyi ilə İŞİD-i məğlub edərək, ölkənin neftlə zəngin şərqində əsasən muxtar bir bölgəni ələ keçirməsi və əllərində saxlaması oldu.

Yolda hökumət qoşunları ilə birlikdə bütün digər hərbi qrupları süpürən üsyançılar kürd qüvvələri üçün də istisna yaratmadı. Onlar hökumət qüvvələrinin tərk etməsindən bir neçə gün sonra işğal edilən Deyr əz-Zor şəhərinin şərqindəki kürd döyüşçülərini sıxışdırıb çıxardılar. Bu ərazidə - Fərat çayının sağ sahilində, Dəməşqdən 400 km şimal-şərqdə və İraqla sərhəddən 130 km məsafədə, mühüm nəqliyyat yollarının - Hələb-Rəqqa-Bağdad və Dəməşqin kəsişməsində yerləşən eyni adlı əyalətdə - Palmira-Həsəkə magistralları, əl-Tanak və əl-Ömər böyük neft yataqları var, həmçinin neft emalı zavodları və Qətərdən Türkiyəyə magistral boru kəməri var.

Deyr əz-Zor əyaləti 2017-ci ildə aktiv döyüşlər başa çatdıqdan sonra, qismən kürdlər, qismən də hökumət qüvvələrinin nəzarətində idi. İndi YPG Deyr əz-Zorla birlikdə noyabrın 27-dən etibarən Mənbic, Tel-Rifat, Suriya və İraq sərhədinə yaxın Əlbuqal və Mayadin bölgələrindən və Fərat çayının şərqindəki ərazilərdən sıxışdırılıb. Türkiyə tərəfindən dəstəklənən Suriya Milli Ordusunun bölmələri hələ də kürd YPG birləşmələrinin nəzarətində olan Rakka vilayətinin azad edilməsi əməliyyatına hazırlaşır.

Deməli, kürd terrorçularının heç bir şansı yoxdur. Kürdüstan İşçi Partiyası ya təslim olmalıdır, ya da məhv edilməlidir. Suriyanın təbii sərvətlərlə zəngin torpaqlarının çoxu hələ də YPG terrorçularının işğalı altındadır. Suriyanın müvəqqəti hökumətinin müdafiə naziri Həsən əl-Həmədanın “X” şəbəkəsində dediyi kimi, Suriya Müdafiə Nazirliyi ölkənin şərq bölgələrində fəaliyyət göstərən PKK/YPG terror təşkilatını tamamilə məhv etmək vəzifəsini qarşıya qoyur.

“Suriyanın şərq əyalətlərinin PKK terror təşkilatından azad edilməsi üçün geniş xalq tələbi var. Biz bu insanların separatçı layihələrini məhv etməyincə, azad Suriya təhlükəsiz olmayacaq və bu, qaçılmazdır”, - deyə o bildirib.

Eyni fikri Türkiyənin milli müdafiə naziri Yaşar Gülər də səsləndirib: “Yeni dövrdə YPG terror təşkilatı gec-tez ləğv olunacaq. Həm Suriyadakı yeni administrasiya, həm də biz bunu istəyirik”.

Türkiyə Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri bildirib ki, Ankara bu məsələdə Suriyanın yeni hökumətinə hərbi dəstək verməyə hazırdır. Onun sözlərinə görə, yeni Suriya hökuməti ABŞ-ın dəstəklədiyi Suriya Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) əsas komponenti olan Kürd Xalq Müdafiə Birliklərinin (YPG) ləğvini zəruri hesab edir.

Türkiyə, ABŞ və Aİ illərdir Türkiyə dövlətinə qarşı mübarizə aparan Kürdüstan İşçi Partiyasının (PKK) silahlı qruplaşmasını terror təşkilatı hesab edir. Lakin Ankara Vaşinqtondan fərqli olaraq YPG-ni də PKK-nın qolu hesab edir.

Gülərin sözlərinə görə, Türkiyə YPG nümayəndələrinin silahlarını yerə qoymasını, birliklərin əcnəbi üzvlərinin isə Suriyanı tərk etməsini istəyir: “Nə Suriya xalqı, nə yeni rəhbərlik, nə də biz terror təşkilatı PKK/YPG-nin təkbaşına hərəkət edərək özünə yer yaratmasına icazə verə bilərik. Bizim prioritetimiz terror təşkilatı PKK/YPG-nin məhv edilməsidir. Biz bunu amerikalı dostlarımıza açıq şəkildə bildirdik. Onların mövqelərinə yenidən baxmalarını gözləyirik”.

ABŞ-ın NATO müttəfiqi ilə yarı yolda görüşəcəyini və yeni sabit Suriyanın qurulması lehinə terror təşkilatına əlavə dəstəkdən imtina edəcəyini və ya qarşıdurmanın yeni raundunun əsasını qoyacağını proqnozlaşdırmaq çətindir. Amma Amerika administrasiyası nəzərə almalıdır ki, Türkiyədə yaşayan, əlində silah olmayan kürdlər Türkiyə hakimiyyəti tərəfindən öz ölkələrinin və qardaşlarının hörmətli vətəndaşları hesab edilir və türklər kimi bütün ümumi vətəndaş hüquqlarına malikdirlər. Türkiyə öz sərhədləri daxilində terror aktları törədən kürd terrorçularla müharibə aparır və ölkəsinin təhlükəsizliyini təmin etməyə çalışır. PKK terrorçuları ilə əlaqəsi olmayan Suriya kürdləri Türkiyədən hətta Suriya türkmənlərindən də çox dəstək alırlar.

Kürd yaraqlıları, xüsusən də ABŞ onları dəstəkləməkdən imtina etməsə, silahlarını yerə qoyacaqlarmı? Onların yeni Suriyadakı yeri bundan asılıdır. Əks halda, münaqişə uzana bilər və Ankara geri çəkilməyəcək. Lakin ABŞ-ın Suriyaya müdaxiləsinə uzun müddətdir şübhə ilə yanaşan ABŞ-ın yeni seçilmiş Prezidenti Donald Tramp Suriyanın şərqində yerləşdirilmiş 900 ABŞ əsgərini geri götürmək qərarına gəlsə, kürd döyüşçülər sülhə getməli olacaq.

Suriyanın yeni hökuməti kürdləri Əsəddən sonrakı siyasi nizama daxil etmək üçün bir növ razılığa gələ bilər, lakin bu, çox güman ki, ölkənin şərqində kürdlər üçün müəyyən muxtariyyətlə razılaşmalı olacaq. Son 4-5 ildə İdlibdə Suriya müxalifətinə yardım edən, döyüş qüvvələrini öyrədən, böyük sosial layihələr həyata keçirən, o cümlədən mənzil tikintisini həyata keçirən, indi isə Əsədi devirmə əməliyyatının və hazırda Suriyada əsas vasitəçi olan Türkiyə bununla razılaşacaqmı?

Ötən çərşənbə axşamı ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki ali hərbi komandiri ordu generalı Erik Kurilla Rojava Muxtar Administrasiyasına nəzarət edən kürd YPG döyüşçüləri ilə görüşüb, Bayden administrasiyasının Əsəddən sonrakı ittifaqa sadiqliyinə işarə edib. Lakin yanvarın 20-də hər şey dəyişə bilər. Tramp regionda müharibələrə son qoymaq və ABŞ-ı bu müharibələrə cəlb etməmək istədiyini söyləməkdən başqa, Yaxın Şərq siyasəti ilə bağlı bir neçə detal təqdim edib.

Əsədin devrilməsindən qısa müddət əvvəl Tramp sosial şəbəkədə yazıb: “Suriya qarışıqdır, lakin o, bizim dostumuz deyil və ABŞ-ın bununla heç bir əlaqəsi olmamalıdır. Bu, bizim mübarizəmiz deyil”.

Əvvəlki səlahiyyət müddətində, yəni 2019-cu ildə Tramp Türkiyənin Suriyaya girişi ərəfəsində kürdləri tərk etdi və bunu ABŞ-ın bölgədəki “sonsuz müharibələrdə” iştirakına son qoymaq üçün kampaniya vədinin yerinə yetirilməsi adlandırdı. Lakin sonradan tanınmış respublikaçıların təzyiqi altında o, ölkənin şərqindəki neft yataqlarını qorumaq üçün daha geniş missiyanı təsdiqləyərək, mövqeyindən geri çəkildi.

Beləliklə, müşahidə edəcəyik. Bu arada kürdlər nəzarət etdikləri ərazidəki yaşayış məntəqələrinin inzibati binalarına ölkənin yeni hakimiyyətinin bayraqlarını sancırlar. Bəs səmimidirlərmi?..