50 manata ipək xalça? Saxta xalçaları necə tanıyaq MÜSAHİBƏ

“İpək xalçalar həm estetik görünüşü, həm də nadirliyi ilə seçilən yüksək dəyərli sənət nümunələridir. Lakin bazarda müxtəlif keyfiyyət və qiymət aralığında xalçalar mövcud olduğu üçün alıcıların düzgün seçim etməkdə çətinlik çəkir. Alıcıların müəyyən biliklərə malik olması vacibdir.

İpək xalçaların qiyməti, sintetik qarışıq materiallardan necə fərqləndirilməsi və Azərbaycanda satış zamanı tələb oluna biləcək rəsmi sənədlər barədə məlumat tələb etmək vacibdir. İpək xalça almaq istəyən adamın qarşısına çıxan ilk sual adətən qiymət olur. Çünki bazarda “ipək xalı” adı ilə satılan xalçaların qiyməti elə geniş bir aralıqda dəyişir ki, alıcı çaşqınlıq yaşaya bilir”.

Tribunainfo.az sənətşünas Sədaqət Zaurqızı ilə müsahibəni təqdim edir:

— Əsl ipək xalçanın qiyməti hazırkı bazarda nə qədərdir?

— Əslində, keyfiyyətli, saf ipəkdən toxunan, əl zəhməti ilə ortaya çıxan xalçaların dəyəri heç vaxt ucuz olmur, belə xalçaların bir kvadrat metri bəzən üç min beş yüz manata qədər qalxa bilir. Bu, görünüşü qədər ömrü də uzun olan, illərlə dəyərini itirməyən xalçaların qiymətidir. Amma elə olur ki, ikinci əl elanlarda və ya kütləvi istehsal məhsullarının içində “ipək xalça” adı altında yüz–iki yüz manatlıq xalçalar da satışa çıxarılır. Təbii ki, belə qiymətlər insanın beynində bir sual işarəsi yandırır — bu, doğrudan da ipəkdir, yoxsa sadəcə adı belə qoyulub? İpək xalçaların qiyməti bir sıra amillərdən — toxunuş sıxlığı, ipliyin keyfiyyəti, boyaların növü, xalçanın yaşı və istehsalçısından asılı olaraq geniş diapazonda dəyişir. Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi Azərbaycanda lüks seqmentə daxil olan əl işi ipək xalçaların hər kvadrat metri təxminən 3 500 AZN civarında qiymətləndirilir. Bu qiymət yüksək keyfiyyətli, saf ipəkdən toxunmuş sənət nümunələrinə aiddir. İkinci əl bazarında və ya geniş istehsal olunan məhsullarda qiymətlər 100–500 AZN aralığında ola bilər, lakin bu məhsulların əsl ipək olması böyük ehtimalla şübhəlidir. Kolleksiya və nadir ipək xalçalar üçün beynəlxalq bazarda qiymətlər minlərlə və on minlərlə dollar səviyyəsinə qədər yüksələ bilər. Bu fərqlər göstərir ki, “ipək xalça” ifadəsi çox geniş spektri əhatə edir və alıcılar qiymətə həddindən artıq ucuz təkliflərə ehtiyatla yanaşmalıdırlar.

— İpək xalçanı sintetik və qarışıq materiallardan necə fərqləndirmək olar?

— Əsl ipək xalçanı sintetik və ya qarışıq materiallardan seçmək üçün bir neçə vizual və taktil üsul mövcuddur. İlk olaraq xalının arxa üzünə baxmaq lazımdır. Əl işi ipək xalçalarda arxa tərəfdə naxışlar ön tərəf kimi aydın görünür. Maşın xalçalarında isə naxış daha bulanıq və ya ritmik şəkildə təkrarlanan olur. Daha sonra xalının püsküllərinin quruluşuna diqqət etmək lazımdır. Təbii ipək xalçalarda püsküllər xalçanın əsas sapların davamıdır. Əgər püskül sonradan tikilibsə, bu, sintetik və ya maşın toxumasının göstəricisidir. Naxış simmetriyası da önəmli məqamdır. Əl işi xalçalarda mikroskopik asimmetriyalar olur. Maşın xalçalarında isə naxışlar “mükəmməl simmetrik” görünür. Son olaraq isə ipək xalçaya toxunduqda necə hiss yaratmasına fikir vermək lazımdır. Təbii ipək yumşaq, hamar və elastik olur, toxunduqda ələ sərinlik hissi verir. Sintetik ipək (viskoza, polyester və s.) isə daha sərt, sürüşkən, plastikə bənzər səth hissi yaradır, parıltısı təbii olmur. Rəng keçidlərində təbii boyalardan istifadə olunan əl işi xalçalarda incə dəyişikliklər ola bilər. Süni materiallarda rənglər çox parlaq görünür. Bu üsullar ipək xalçaları ilkin mərhələdə fərqləndirmək üçün kifayət edir, lakin tam dəqiqlik üçün təcrübəli ekspert qiymətləndirməsi tövsiyə olunur.

— Azərbaycanda xalçaların satışı üçün tələb olunan rəsmi sənədlər barədə nə deyə bilərsiniz?

— Azərbaycanda xalçaçılıq yüksək mədəni dəyərə malik olduğundan bu sahədə müəyyən normativ çərçivə mövcuddur. Lakin bütün xalçalar üçün vahid məcburi sertifikat tələbi mövcud deyil. Məsələn, bəzi məqamlarda xalçalara sənəd tələb edilə bilər. İxrac zamanı bəzi məhsullar üçün uyğunluq və sertifikat sənədləri tələb oluna bilər, istehsalçı müəssisələr (məsələn, Azərxalça ASC) məhsullarına material və mənşəyi təsdiqləyən sənədlər verə bilər, kolleksiya dəyəri olan xalçalar üçün ustanın və ya istehsal mərkəzinin təqdim etdiyi “orijinlik sənədi” adətən olur, lakin bu hüquqi baxımdan məcburi deyil. Daxili bazarda adi satış üçün alıcıdan və ya satıcıdan xüsusi rəsmi sənəd tələb edilmir.
Bu səbəbdən ipək xalça alarkən rəsmi sertifikat məcburi olmasa da, satıcıdan məhsulun mənşəyi, materialı və toxunuş texnikası barədə yazılı və ya vizual məlumat tələb etmək müdrik yanaşmadır.

Söhbətləşdi: Dəniz Pənahova