Alimlər şüurun beynin hansı hissəsində yarandığını araşdırıblar

Bakı, 2 may, AZƏRTAC

Yeddi il davam edən təcrübə şüurun təbiəti ilə bağlı yeni anlayışları üzə çıxarıb və iki görkəmli, rəqabətli elmi nəzəriyyəyə meydan oxuyub. Bunlar inteqrasiya edilmiş informasiya nəzəriyyəsi (İIT) və qlobal neyron iş məkanı nəzəriyyəsidir (GNWT).

AZƏRTAC “Reuters” agentliyinə istinadla xəbər verir ki, mühüm kəşflər “Nature” jurnalında dərc olunub və şüurun mürəkkəb mənşəyini anlamaq məqsədi ilə mühüm məqamı qeyd edib.

İIT nəzəriyyəsi şüurun bir sistem daxilindəki məlumatın (beyin kimi) yüksək dərəcədə əlaqəli və vahid olduğu, informasiyanın şüurlu şəkildə qəbul edildiyi və vahid bir bütöv kimi fəaliyyət göstərdiyi zaman meydana gəldiyini təklif edir. Digər tərəfdən, GNWT beyin bölgələri şəbəkəsinin vacib məlumat hissələrini diqqət mərkəzində saxlayacağını və onu şüurumuza daxil olduğu anda geniş şəkildə yayımlayacağını, bunun isə şüurlu təcrübə meydana gətirəcəyini təklif edir.

Rəqabət edən hər iki nəzəriyyə 256 insanın iştirak etdiyi birgə təcrübədə bir-birinə qarşı sınaqdan keçirilib. İndi isə bu sahədə yeni kəşflər açıqlanıb.

Allen İnstitutunun əməkdaşı Kristoff Koç “şüur-bədən” probleminin bəşəriyyət üçün həmişə aktual olduğunu bildirib. Tədqiqatlar göstərib ki, beynin erkən vizual bölgələrindəki neyronlar (beynin arxasında yerləşən görmə qabiliyyətini emal edən sahələr) və onun qarşı bölgələri arasında funksional əlaqə var və bu, qavrayışlarımızın düşüncələrimizlə necə əlaqəli olduğunu anlamağa kömək edir.

Yeni kəşflər prefrontal korteksin şüurdakı əhəmiyyətini vurğulayır və bu, düşünmə və planlaşdırma üçün vacib olsa da, şüurun özünün hissiyyat emalı və qavrayışla əlaqəli ola biləcəyini göstərir. Başqa sözlə desək, zəka “etmək istəyi”, şüur isə “varlıqla” bağlıdır.

Tədqiqatlar koma və ya vegetativ vəziyyətlər kimi şüur pozğunluqlarına da işıq sala bilər. Şüurun haradan gəldiyini müəyyən etmək, 2024-cü ildə “New England Journal of Medicine” nəşrində bildirildiyi kimi, ağır xəsarətləri olan, heç nəyə reaksiya verməyən xəstələrdə “gizli şüuru” aşkarlamağa kömək edə bilər.

Tədqiqatda 256 subyekt iştirak edib ki, bu da belə bir eksperiment üçün görünməmiş bir göstəricidir. Tədqiqatçılar onlara müxtəlif vizual stimulları göstəriblər və sonra beyinlərini öyrənmək üçün qan axını, eləcə də maqnit və elektrik fəaliyyətini izləyən üç beyinölçmə alətindən istifadə ediblər.