Amerikalı analitik : Azərbaycanın artan tranzit və enerji rolu ABŞ siyasətində strateji əhəmiyyət daşıyır

Bakı, 24 noyabr, Səbinə Əlizadə, AZƏRTAC

ABŞ-ın Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz siyasəti çərçivəsində Azərbaycanın artan tranzit və enerji platforması kimi rolu Vaşinqtonun regiona yenilənmiş diqqətini və praqmatik xarakter daşıyan yeni yanaşmasını nümayiş etdirir.

Bu sözləri AZƏRTAC-a açıqlamasında amerikalı politoloq və beynəlxalq təhlükəsizlik məsələləri üzrə analitik İrina Tsukerman deyib.

Onun sözlərinə görə, hazırda nəqliyyat dəhlizləri və enerji layihələri artıq təkcə iqtisadi təşəbbüs deyil, həm də geosiyasi alət kimi qiymətləndirilir. “Enerji resursları və yük axınları bu gün həm siyasi mövqeləri formalaşdıran, həm də dayanıqlılıq və təsir imkanlarını müəyyən edən əsas vasitələrə çevrilib. Azərbaycanın yerləşdiyi strateji mövqe Xəzər dənizi vasitəsilə Mərkəzi Asiya ilə, dəmir yolu və boru kəmərləri vasitəsilə Türkiyə ilə, “Cənub Qaz Dəhlizi” vasitəsilə isə Avropa ilə birləşməsi ölkəni ABŞ siyasətinin mərkəzinə çevirir”, - deyə Tsukerman qeyd edib.

Analitik vurğulayıb ki, Azərbaycan bu mənada Vaşinqtonun iki əsas məqsədinin qovuşduğu nöqtədə dayanır: “Bir tərəfdən Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, digər tərəfdən isə Mərkəzi Asiya üçün alternativ, qeyri-zorakı nəqliyyat və əlaqələndirmə strategiyasının formalaşdırılması ABŞ siyasətinin əsas prioritetlərindəndir. ABŞ TRIPP kimi intermodal təşəbbüslərə diqqət yönəldərək, rəqabətədavamlı və dayanıqlı marşrutlar üzərində qurulan iqtisadi əməkdaşlıq modelini ön plana çəkir”.

İrina Tsukerman enerji sahəsində Azərbaycanın rolunu xüsusilə qeyd edərək bildirib: “Cənub Qaz Dəhlizi” artıq Avropanın enerji təchizatında şaxələndirmə siyasətinin əsas dayağına çevrilib. Mövcud infrastrukturun gücləndirilməsi, sıxma və xətt tutumunun artırılması kimi texniki yeniliklər ixrac həcmlərinin genişlənməsinə imkan yaradır. Bu isə ABŞ üçün iqlim məqsədləri ilə enerji təhlükəsizliyi arasında tarazlığı təmin edən strateji üstünlükdür”.

O bildirib ki, tranzit siyasəti enerji sektorundan kənarda da geniş perspektivlər açır. ABŞ bu gün kritik mineralların hasilatı və emalı sahəsində Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz ölkələri ilə əməkdaşlığı inkişaf etdirir. Xəzər dənizi üzərindən daşınan mədən məhsullarının Azərbaycanda emalı və Qərb standartlarına uyğun müəssisələrə ötürülməsi bu istiqamətdə mühüm mərhələdir. TRIPP təşəbbüsünün sənədləşmə, sığorta və maliyyələşdirmə mexanizmlərini vahid sistemdə standartlaşdırması halında Azərbaycan yalnız tranzit nöqtəsi deyil, həm də əlavə dəyər yaradan regional platforma kimi çıxış edəcək.

İrina Tsukerman, həmçinin Xəzər üzərindən həyata keçirilən dəniz-logistika əməliyyatlarının ABŞ-ın regional məqsədlərinə uyğun gəldiyini bildirib: “Donanmanın müasirləşdirilməsi, Ələt limanında port idarəetmə sistemlərinin təkmilləşdirilməsi və reys cədvəllərinin optimallaşdırılması regionda daşımaların etibarlılığını artıracaq. Bu, Bakının siyasi etimadı davamlı iqtisadi əməkdaşlığa çevirməsinin göstəricisidir. ABŞ logistika idarəçiliyini və gömrük sistemlərinin rəqəmsallaşdırılmasını milli təhlükəsizlik alətləri kimi görür”.

Ekspert qeyd edib ki, Xəzərdən Qara dənizə və Aralıq dənizinə uzanan dəmir yolu körpüsü ABŞ-ın Mərkəzi Asiyadakı maraqlarını Avropanın iqtisadi bərpası ilə birləşdirir. Hər bir yeni konteyner qatarı mübahisəli coğrafiyalardan yan keçərək, siyasi təzyiq vasitələrinə çevrilə bilən “dar boğaz”lardan asılılığı azaldır. Bu, Vaşinqton üçün hərbi iştirak tələb etməyən strateji dividendlər yaradır, Bakı üçün isə coğrafi üstünlüklərin iqtisadi dəyərə çevrilməsi deməkdir.

“Maliyyə arxitekturasının inkişafı Azərbaycanın tranzit platforması kimi mövqeyini gücləndirən mühüm istiqamətdir. Qərb maliyyə institutlarının inkişaf layihələrinə yatırımları bank sektorunun sabitliyini möhkəmləndirəcək, kredit zəmanətləri isə əməliyyat şirkətləri üçün kapital xərclərini azaldacaq. Sabit tariflər və şəffaf keçid rejimi Azərbaycana qlobal daşımalar normallaşsa belə, tranzit axınlarını cəlb etmək imkanı verəcək”, - deyə Tsukerman bildirib.

O, həmçinin qeyd edib ki, Azərbaycanın Qazaxıstan, Gürcüstan və Türkiyə ilə dəhlizlərin idarə edilməsi sahəsində yaratdığı işçi mexanizmlər ölkənin regional koordinasiya gücünü artırır. Bu, diplomatik baxımdan da üstünlük yaradır. Çünki Vaşinqton tərəfdaş ölkələrin fikir ayrılıqlarını siyasi bəyanatlarla deyil, texniki komitələr vasitəsilə həll etməsini səmərəli əməkdaşlığın göstəricisi kimi qiymətləndirir.

Risklərin də real olduğunu qeyd edən analitik deyib: “Yük axınlarının dəyişməsi fonunda rəqiblər qiymət oyunları, qeyri-tarif maneələri və ya informasiya kampaniyaları vasitəsilə sistemin dayanıqlığını sınaqdan keçirə bilərlər. Buna görə Azərbaycan sığorta, kibertəhlükəsizlik və beynəlxalq uyğunluq nəzarəti kimi məsələlərə diqqəti daha da artırmalıdır”.

Tsukerman əlavə edib ki, Azərbaycanın artan rolu ilə bağlı makroiqtisadi gözləntilər də yüksəlir: “Avropa tərəfdaşları dekarbonizasiya prosesini sürətləndirmək, Mərkəzi Asiya ölkələri isə tarif sabitliyi və buraxılış qabiliyyəti təminatları tələb edəcək. Yerli ictimaiyyət də bu prosesdən sosial-iqtisadi faydalar gözləyəcək. Bu tələblərin balanslaşdırılması peşəkar və şəffaf idarəetmə mexanizmləri tələb edir”.

Sonda amerikalı analitik vurğulayıb: “Azərbaycanın tranzit və enerji siyasətində uğurlarının davamlılığı şəffaf qaydalar, etibarlı mübahisə həlli mexanizmləri, peşəkar dövlət strukturları və cədvəllərə riayət edən idarəçilik mədəniyyətindən asılıdır. Bu, ölkəni regionda etibarlı tərəfdaş və Avrasiyanın strateji mərkəzi kimi fərqləndirən əsas amildir”.