Asiyada iki nüvə dövlətinin qarşıdurması

Məhəmməd Perviz Bilgrami: “Genişmiqyaslı müharibə ehtimalı yoxdur”

Qaiser Navab: “Hər iki tərəfdə insanların böyük əksəriyyəti sülh istəyir”

İki nüvə dövləti - Hindistanla Pakistan arasında gərginlik pik həddə çatıb. Dünyanın iki nüvə dövlət arasında potensial toqquşma narahatlığa səbəb olub.

Gərginliyin yeni mərhələsi aprelin 22-də Cammu və Kəşmir bölgəsində baş verən terror aktından sonra başlayıb. Silahlı şəxslərin turistlərə hücumu nəticəsində təxminən 30 nəfər həyatını itirib. Hindistan hakimiyyəti bu hücumda Pakistanın xüsusi xidmət orqanlarını ittiham edir. İslamabad isə bu iddiaları rədd edir və məsuliyyəti silahlı qrupların üzərinə atır. Hindistan kəşfiyyat orqanlarının məlumatına görə, hücuma görə məsuliyyət Pakistanın Xidmətlərarası Kəşfiyyat İdarəsinin dəstəyi ilə “Ləşkər-e-Taibə” qruplaşmasının üzərinə düşür.

Bu hadisə Hindistan və Pakistan arasında gərginliyin daha da artmasına səbəb olub. Hər iki ölkə iki mühüm sazişi - Hind çayı suları ilə bağlı müqaviləni və Simla sazişini dayandırdıqlarını elan edib. Bu sənədlər uzun illərdir iki nüvə silahlı qonşu arasında münasibətləri tənzimləyirdi.

Verilən məlumatlara görə, Hindistan və Pakistan hərbçiləri arasında yenə toqquşma baş verib. Belə ki, Hindistan ordusu cümə günü gecə yarısından sonra Kəşmirdə Hindistan və Pakistanın nəzarətində olan əraziləri ayıran 740 km-lik de-fakto sərhədi boyunca Pakistan ordusunun mövqelərindən açılan atəşə qarşılıq verdiklərini açıqlayıb.

"Dawn” qəzeti Pakistan müdafiə naziri Xavaca Məhəmməd Asifə istinadən yazır ki, Hindistanla 2-4 gün ərzində müharibənin başlaması təhlükəsi var.

“Biz üfüqdə müharibənin yaxınlaşdığı faktına mənəvi olaraq hazır olmalıyıq. Müharibənin yaxın iki, üç və ya dörd gündə başlaya biləcəyi ehtimalı böyükdür. Qarşıdakı günlər həlledici olacaq”, - deyə nazir bildirib.

“Bizim heç bir hərəkətə başlamaq fikrimiz yoxdur. Amma hər hansı bir hərəkət olacaqsa, reaksiyamız adekvat olacaq. Ona görə də düşünürəm ki, bu, mövcud duruma aydınlıq gətirir: biz vəziyyəti gərginləşdirmək və ya nəyəsə başlamaq istəmirik”, - nazir bildirib.

Asif əlavə edib ki, Hindistan Pakistanı işğal etməyə və ya ölkəyə hücum etməyə cəhd edərsə, daha proporsional cavabla üzləşəcək.

O, "RİA Novosti"yə müsahibəsində deyib ki, Pakistan Cammu və Kəşmirdəki terror aktına qarşı irəli sürülən ittihamları əsassız hesab edərək beynəlxalq araşdırmanın aparılmasını istəyir.

"Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şərif bu hadisə ilə bağlı beynəlxalq araşdırma aparılmasını təklif edib. Gəlin, Hindistanda, Kəşmirdə baş verən bu hadisənin günahkarı və icraçısının kim olduğunu öyrənək. Danışıq və ya iddiaların heç bir təsiri yoxdur. Pakistanın bu işə qarışdığına və ya bu insanların Pakistan tərəfindən dəstəklənməsinə dair bəzi dəlillər olmalıdır. Bunlar boş iddialardan başqa bir şey deyil".

Hindistanın xarici işlər nazirinin birinci müavini Vikram Misri Cammu və Kəşmirdə baş verən son terror aktını şərh edərkən deyib ki, Hindistan özünün və Pakistanın diplomatik nümayəndəliklərinin sayının azaldığını açıqlayıb.

O bildirib ki, 2025-ci il mayın 1-dək hər iki ölkənin dipmissiyalarının tərkibi 55 nəfərdən 30 nəfərə endiriləcək. Pakistanın Yeni Dehlidəki missiyasının hərbi məsləhətçiləri “persona non qrata” elan edilib və bir həftə ərzində Hindistanı tərk etmək əmri verilib. Hindistanın İslamabaddakı missiyasındakı oxşar vəzifələr ləğv edilir və əlaqədar işçilər geri çağırılacaq.

Digər addımlara Hind Suları Müqaviləsinin dayandırılması daxildir. Misri vurğulayıb ki, “Pakistan transsərhəd terrorizmi dəstəkləməyi dayandırana qədər” saziş dondurulacaq. Hindistan iki ölkə sərhədində yerləşən Attari keçid məntəqəsini də bağlayacağını elan edib.

Qeyd edək ki, Hindistan 48 saat ərzində SAARC vizadan imtina sxeminə əsasən ölkədəki bütün Pakistan vətəndaşlarını ölkədən çıxaracağını da bildirib. 1992-ci ildə tətbiq edilən SAARC viza imtiyaz sistemi yüksək vəzifəli məmurlardan və hakimlərdən tutmuş jurnalistlərə, idmançılara və iş adamlarına qədər 24 kateqoriyanı əhatə edir. Misrinin sözlərinə görə, bundan sonra Pakistan vətəndaşlarının proqram çərçivəsində ölkəyə girişi qadağan edilib və əvvəllər verilmiş bütün vizalar ləğv edilib. Hindistandakı Pakistan vətəndaşlarının ölkəni tərk etmək üçün 48 saat vaxtı var.

Mövzu ilə bağlı hindistanı jurnalist, siyasi analitik Məhəmməd Perviz Bilgrami "Xalq Cəbhəsi"nə deyib ki, Hindistanın Cammu və Kəşmir əyalətinin Pahalqam şəhərində baş verən son terror aktından sonra vəziyyət çox gərgindir. Hindistan Pakistanda yerləşən terror təşkilatı tərəfindən törədilən terror aktını günahlandırır. Bu, nüvə silahına malik iki Cənubi Asiya qonşusu arasında onsuz da gərgin olan münasibətləri pisləşdirir: “Mən düşünmürəm ki, genişmiqyaslı müharibə ehtimalı var, çünki bu, hər ikisi üçün qarşılıqlı şəkildə məhvə səbəb ola bilər və bundan Hindistan və Pakistan ziyan görə bilər, beynəlxalq ictimaiyyət bunun qarşısını alacaq.

Bununla belə, Hindistan tərəfindən 2016-cı il cərrahiyyə tətili və 2019-cu ildə Balakot hava hücumu kimi idarə olunan cəza tədbirləri imkanları mövcuddur.

Digər tərəfdən, Hindistan iki ölkə arasında Hind hövzəsindəki altı çayın suyun paylaşılmasını tənzimləyən 1960-cı il Hind Su Müqaviləsini (IWT) artıq dayandırıb ki, bu da aşağı sahilyanı Pakistan üçün həyat xəttidir.

Hindistan və Pakistanın altı ilə yaxındır ki, tam səfirlik əlaqələri yoxdur. 2019-cu ildə Hindistan hökuməti Cammu və Kəşmirin xüsusi statusunu ləğv etdikdən sonra Pakistan Hindistanla diplomatik əlaqələrin səviyyəsini aşağı saldı. Beləliklə, hər hansı bir zamanda normal ikitərəfli əlaqələrin bərpası şansları kifayət qədər zəifdir.

ABŞ, Çin, Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiya kimi ölkələr Hindistan-Pakistan gərginliyinin artmasında payı olan bir neçə xarici gücdür. Yuxarıda adları çəkilən ölkələrin əksəriyyətinin Hindistandan heç bir qazancı yoxdur. Pakistan döyüşü, bu səbəbdən gərginliyi azaltmaq üçün dəstək və xidmətlərini təqdim etmək istəyir.

Hindistan və Pakistan arasında hər hansı silahlı münaqişədə birbaşa iştirak edə biləcək iki xarici ölkə var - Pakistan tərəfdən Çin və Hindistan tərəfdən İsraildir.

İki nüvə dövləti arasında tammiqyaslı müharibədə aydın qalib olmayacaq. Adi müharibənin nə vaxt nüvə müharibəsinə çevrildiyini heç kim bilmir. Çin və Pakistan çox yaxın müttəfiqdirlər və Çin də Kəşmir mübahisəsində tərəfdir, çünki Çin Kəşmir bölgəsinin təxminən 17%-nə nəzarət edir.

Hindistan və İsrail dərin strateji və müdafiə əlaqələri inkişaf etdirib. 1999-cu ildə Hindistan və Pakistan arasındakı Kargil müharibəsi zamanı İsrail Hindistana silah, sursat və texniki yardımla birbaşa yerdə kömək etdi”.

Pakistan-Azərbaycan Məzunlar Assosiasiyasının (PAAA) prezidenti və Davamlı İnkişaf üçün Kəmər və Yol Təşəbbüsü (BRI-SD) sədrı Qaiser Navab isə deyib ki, bir pakistanlı kimi mən qəti şəkildə inanıram ki, müharibə heç vaxt həll yolu deyil, xüsusən də Hindistan və Pakistan kimi nüvə silahına malik iki ölkə arasında. Hər iki ölkənin sülh, dialoq və əməkdaşlıq vasitəsilə, xüsusən də ticarət, mədəni mübadilə və regional sabitlik kimi sahələrdə qazanacağı çox şey var.

O, qeyd edib ki, gərginliklər bəzən tarixi və siyasi səbəblərə görə artsa da, hər iki tərəfdən insanların böyük əksəriyyəti sülh istəyir. Hər iki ölkənin rəhbərliyi beynəlxalq tərəfdaşlarla birlikdə münaqişələrin genişmiqyaslı qarşıdurmalara çevrilməsinin qarşısını almaq üçün çox vaxt pərdə arxasında işləyir: "Mən şəxsən ümidvaram ki, səmimi dialoq və etimad quruculuğu tədbirləri vasitəsilə münasibətlər zamanla normallaşacaq.

Digər dövlətlərin işə qarışmasına gəlincə, beynəlxalq ictimaiyyət Hindistan və Pakistan arasında gərginlik artdıqda, ümumiyyətlə, təmkinli olmağa çağırır. Qlobal güclərin Cənubi Asiyanın sabitliyində xüsusi marağı var, buna görə də onlar hər hansı bir münaqişəyə birbaşa qarışmaqdansa, deeskalasiyanın təşviqində rol oynayacaqlar.

İnşaallah, hər iki tərəfin davamlı səyləri, müdrikliyi və xoş niyyəti ilə bölgə üçün daha dinc və firavan gələcəyə ümid edə bilərik".

Dünya mətbuatı da bu olaya diqqət yetirib. CNN xatırladır ki, Kəşmir bölgəsi 1947-ci ildən – Britaniya Hindistanının bölünməsindən bəri münaqişə ocağıdır. Hindistan və Pakistan fərqli dini əhalisi olan dövlətlər olaraq, bütün Kəşmir üzərində iddia irəli sürürlər. İki ölkə bu səbəbdən üç dəfə müharibə aparıb. Kəşmir bu gün də dünyanın ən çox hərbiləşdirilmiş bölgələrindən biri sayılır. Burada fəaliyyət göstərən silahlı qrupların bir hissəsi müstəqillik, bir qismi isə Pakistanla birləşmə tələb edir.

Son ciddi eskalasiya 2019-cu ildə baş verib. Həmin il terror hücumu nəticəsində 40-dan çox hindistanlı təhlükəsizlik əməkdaşı həlak olub, ardınca Hindistan Pakistan ərazisinə hava zərbəsi endirmişdi. Bu, 1971-ci ildən bəri ilk belə hadisə idi. Analitiklər hesab edirlər ki, son terror aktı Hindistanın Baş naziri Narendra Modinin yaratmağa çalışdığı "sabitlik illüziyasını" dağıdıb.

"The New York Times" isə qeyd edir ki, hazırda dayandırılmış Hind çayı suları haqqında müqavilə 1960-cı ildə imzalanıb və iki ölkə arasında su ehtiyatlarının bölüşdürülməsini tənzimləyirdi. Hindistan üç şərq çayını, Pakistan isə üç qərb çayını idarə edir. Lakin qərb çaylarının bir hissəsi Hindistan ərazisindən keçir. Yeni qərara görə, Hindistanın su axınını məhdudlaşdırması Pakistanda kənd təsərrüfatına ciddi zərbə vuracaq və 35%-lik su çatışmazlığı proqnozlaşdırılır. Həmçinin Hindistanın xəbərdarlıq etmədən su buraxması fəlakətli daşqınlara səbəb ola bilər.

"The Guardian" isə bildirir ki, Pakistanın ən sərt reaksiyası məhz su müqaviləsinin dayandırılmasına olub. Cavab olaraq, İslamabad Simla sazişini də dayandırdığını elan edib. Bu sənəd 1972-ci ildə imzalanmış və tərəflərin bir-birinin suverenliyini tanıması, zorakılıqdan çəkinməsi və problemlərin dinc yolla həllinə dair razılıq əldə etməsi üçün əsas baza rolunu oynayırdı.

Cavid