Azərbaycanın Türk birliyinə verdiyi töhfənin daha bir təzahürü

Prezident İlham Əliyev: “Xəzər dənizində 50-dən çox ticarət gəmisi olan Azərbaycan türk dövlətləri üçün önəmli tranzit xidmətləri göstərir”

2025-ci ildə Azərbaycanın Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) rəsmi Zirvə görüşünə ev sahibliyi etməsi çox böyük siyasi, diplomatik və strateji əhəmiyyət kəsb edir. Bu, Azərbaycanın təşkilat daxilində artan nüfuzunun təzahürüdür. Azərbaycan son illərdə TDT-də fəallığı, təşəbbüskarlığı və uğurlu ev sahibliyi ilə seçilir. Ötən il Şuşada keçirilən qeyri-rəsmi Zirvə görüşü bu baxımdan nümunə idi. İndi isə rəsmi Zirvə görüşünə ev sahibliyi etməsi, Azərbaycanın təşkilat daxilində lider mövqeyini və strateji əhəmiyyətini daha da möhkəmləndirəcək.

Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun regional inteqrasiyaya açılması prioritetdir. Zirvə görüşünün Azərbaycanda keçirilməsi, xüsusilə post-münaqişə dövründə Qarabağ və ətraf bölgələrin Türk dünyası ilə iqtisadi, nəqliyyat və mədəni əlaqələrinin dərinləşdirilməsinə xidmət edəcək. Bu, Zəngəzur dəhlizi və Orta Dəhliz kimi layihələrin gündəlikdə olmasını da aktuallaşdırır. Azərbaycan bu Zirvə görüşü vasitəsilə təhlükəsizlik, enerji, nəqliyyat, rəqəmsal transformasiya və gənclər siyasəti kimi sahələrdə yeni təşəbbüslərlə çıxış edə bilər. Eyni zamanda, təşkilatın institusional inkişafı və beynəlxalq təsir gücünün artırılması müzakirə mövzusu olacaq.

Bu tədbir Türk dünyasının ortaq tarixi, dili, dini və mədəniyyətinə əsaslanan həmrəylik və birliyin təntənəsi olacaq. Azərbaycanın ev sahibliyi bu dəyərlərin təbliği üçün mühüm imkan yaradacaq. 2025-ci ildə TDT-nin rəsmi Zirvə görüşünün Azərbaycanda keçirilməsi, həm ölkənin təşkilatdakı mövqeyinin gücləndirilməsi, həm də Türk dünyasının gələcək strateji yol xəritəsinin müəyyənləşdirilməsi baxımından tarixi və simvolik bir hadisədir. Bu Zirvə, Azərbaycanın təşəbbüslərinin və Türk birliyinə verdiyi töhfənin daha bir təzahürüdür.

Çox müsbət haldır ki, mayın 21-də Budapeştdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə bu haqda da danışılıb. Prezident İlham Əliyev tədbirdə çıxışında türk dünyasının gələcəyi ilə bağlı bu və digər məsələrə toxunub. Dövlətimizin başçısı deyib ki, Xəzər dənizində 50-dən çox ticarət gəmisi olan Azərbaycan türk dövlətləri üçün önəmli tranzit xidmətləri göstərir: “Hazırda Bakı gəmiqayırma zavodunda 10 yeni gəmi inşa edilir. Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının yükaşırma qabiliyyəti 15 milyon tondan 25 milyon tona çatacaq.

Azərbaycanda 8 beynəlxalq hava limanı fəaliyyət göstərir. Sayca 9-cu hava limanı yaxın zamanlarda istifadəyə veriləcək. 9 beynəlxalq hava limanından 3-ü Azərbaycanın erməni işğalından azad edilmiş ərazisindədir. Həmçinin 1,5 milyon ton yük qəbuletmə imkanı olan karqo terminalı inşa edilir”. Göründüyü kimi, Azərbaycan Xəzər hövzəsində ən müasir və böyük ticarət donanmalarından birinə sahibdir. Donanmanın tərkibində quru yük gəmiləri, tanker gəmilər, RO-RO və bərə gəmiləri mövcuddur. Bu imkanlar vasitəsilə Azərbaycan Xəzər üzərindən Türkmənistan, Qazaxıstan və Özbəkistanla yük dövriyyəsini təmin edir.

Bu sahədı Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının rolu xüsusi vurğulanmalıdır. Ələt limanı Orta Asiya ölkələrinin dünya bazarına çıxışı üçün əsas qapıdır. Liman multimodal daşımaları (dəniz–dəmir yolu–avtomobil) həyata keçirmək imkanı yaradır. Liman ildə 15 milyon ton yükaşırma gücünə və 100,000 konteyner daşıma potensialına malikdir, bu da Türk dövlətləri üçün sabit və çevik nəqliyyat bağlantısı deməkdir.

Azərbaycan Xəzər dənizi üzərindən keçən Orta Dəhlizin mühüm bəndidir. Bu dəhliz vasitəsilə Çindən yüklər Orta Asiyaya, oradan isə Xəzər dənizi ilə Azərbaycana daşınır, daha sonra isə Avropaya çıxış əldə edilir. Bu marşrut vaxt və məsrəf baxımından səmərəli alternativ kimi çıxış edir.

Azərbaycan tranzit ölkə kimi Türk dövlətlərinə dəstək də göstərir. Belə ki, Azərbaycan Qazaxıstan, Türkmənistan və Özbəkistanın yük daşımalarını Xəzər vasitəsilə həyata keçirmək üçün gəmilər və liman xidmətləri təqdim edir. Bu ölkələr Azərbaycan ərazisindən istifadə etməklə qısa və təhlükəsiz ticarət marşrutları qururlar. Ölkəmiz müasir gəmiqayırma zavodu (Bakı Gəmiqayırma Zavodu) fəaliyyət göstərir və böyük tutumlu yük gəmiləri burada istehsal olunur. Bu zavod həm daxili tələbatı ödəyir, həm də region ölkələri üçün potensial xidmət təklif edir.

Azərbaycanın Xəzər dənizində malik olduğu 50-dən çox ticarət gəmisi və müasir liman infrastrukturu, onu Türk dövlətləri üçün əsas dəniz tranzit və logistik qovşağa çevirib. Bu, Türk dünyasının iqtisadi inteqrasiyasına, nəqliyyat təhlükəsizliyinə və Avrasiyanın ticarət əlaqələrinə mühüm töhfə verir. Azərbaycanın bu sahədəki investisiyaları bölgənin nəqliyyat gələcəyini formalaşdıran əsas faktorlardandır.

Məlum olduğu kimi, 2024-cü ilin noyabr ayında Azərbaycanda COP29 – BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası keçirilmişdir. Bu mötəbər tədbirin Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın qlobal iqlim gündəmində mühüm yer tutduğunu və beynəlxalq etimad qazandığını göstərir. Dövlətimizin başçısı çıxışında bu haqda danışaraq bildirib ki, təxminən 200 ölkənin yekdil qərarı ilə 2024-cü ilin noyabr ayında Azərbaycanda COP29 kimi mötəbər konfrans keçirilmişdir: “Hazırlıq üçün cəmi 11 ay vaxt olmasına baxmayaraq, COP29-u yüksək səviyyədə təşkil etməyə nail olduq. Qeydiyyatdan keçmiş 77 min iştirakçı 197 ölkəni təmsil edirdi. Konfransda 70 dövlət və hökumət başçısı iştirak etmişdir. Azərbaycan COP29-da Qlobal Cənubla Qlobal Şimal arasında körpü qurmağa müvəffəq oldu. Bakıda qlobal iqlim gündəliyi ilə bağlı ciddi qərarlar qəbul edildi.

Əsas nailiyyət inkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə yardımının 100 milyarddan 300 milyard ABŞ dollarına qədər artırılmasını nəzərdə tutan yeni maliyyə hədəfi barədə razılaşmadır. Bundan başqa, 10 il ərzində razılıq əldə edilməsi mümkün olmayan karbon bazarlarının tənzimlənməsi barədə konsensusa nail olundu, İtki və Zərər Fondu işlək vəziyyətə gətirildi”. COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunun təsdiqidir. COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycanı qlobal ekoloji və iqlim proseslərinin mərkəzinə çıxardı. Bu, Azərbaycanın çoxşaxəli və balanslı xarici siyasətinin uğurlu nəticəsidir və ölkəyə olan beynəlxalq etimadın göstəricisidir. Bununla Azərbaycan qlobal iqlim məsələlərində fəal iştirakını bir daha nümayiş etdirdi. Azərbaycan iqlim dəyişmələrinə qarşı mübarizə bərpa olunan enerji yaşıl iqtisadiyyat və davamlı inkişaf istiqamətlərində konkret təşəbbüslərlə çıxış edir. COP29 vasitəsilə Azərbaycan qlobal “yaşıl gündəliyə” öz töhfəsini verərək liderlik nümayiş etdirdi.
Həmçinin Azərbaycan Türk dövlətləri və inkişaf etməkdə olan ölkələrin səsini çatdırdı. Azərbaycan konfrans zamanı Türk dünyası, Qafqaz, Orta Asiya və inkişaf etməkdə olan ölkələrin maraqlarını beynəlxalq tribunalarda ifadə etdi. Bu, COP29-u təkcə iqlim tədbiri deyil, həm də regional həmrəyliyin platforması halına gətirdi.

“Yaşıl enerji” ölkəsi konsepsiyasının təqdimatı da əsas diqqət çəkir. COP29 çərçivəsində Azərbaycan öz “yaşıl enerji ölkəsi” konsepsiyasını təqdim etdi: Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun “yaşıl enerji zonası” elan olunması, bərpa olunan enerji layihələri (külək, günəş, hidro). Bu, həm daxili inkişaf strategiyasının, həm də beynəlxalq investisiya imkanlarının tanıdılması baxımından vacib idi. COP29 çərçivəsində yüzlərlə ölkə və təşkilat nümayəndələri, dövlət başçıları, nazirlər və mütəxəssislər Bakıda bir araya gəldi. Bu, Azərbaycan üçün regional əməkdaşlığı gücləndirmək, ekoloji diplomatiya qurmaq və beynəlxalq investisiyaları cəlb etmək baxımından əhəmiyyətli fürsət oldu. COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın qlobal iqlim proseslərində məsuliyyətli tərəfdaşa çevrildiyini sübut etdi. Bu konfrans ölkənin beynəlxalq nüfuzunu artırmaqla yanaşı, həm də yaşıl inkişaf strategiyasının təqdimatı və reallaşması üçün unikal platforma oldu. Eyni zamanda, bu hadisə Türk dünyası üçün də mühüm presedent yaradaraq, region dövlətlərinin qlobal iqlim siyasətinə çıxışını gücləndirdi. Cənab Prezidentin dediyi kimi, Azərbaycan COP29-da Qlobal Cənubla Qlobal Şimal arasında körpü rolunu uğurla oynadı. Bu, həm beynəlxalq dialoqun balanslaşdırılması, həm də iqlim dəyişikliyi məsələlərində həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrin mövqelərinin yaxınlaşması baxımından çox vacib idi. Azərbaycan, Qlobal Cənub (inkişaf etməkdə olan ölkələr) və Qlobal Şimal (inkişaf etmiş ölkələr) arasında mövcud fikir ayrılıqlarını azaltmaq, həmrəylik və qarşılıqlı anlaşma yaratmaq üçün fəal vasitəçi oldu. Ədalətli maliyyələşmə mexanizmləri: COP29-da Qlobal Cənub ölkələrinin iqlim dəyişikliklərinə qarşı mübarizədə maliyyə dəstəyinin artırılması ilə bağlı ciddi qərarlar qəbul edildi. Azərbaycan bu məsələdə inkişaf etməkdə olan ölkələrin səsini gücləndirdi. Texnologiya transferi və bilik mübadiləsi: Bakıda texnologiya və iqlim həllərinin daha ədalətli paylaşılması, xüsusən yaşıl enerji və davamlı infrastruktur sahələrində əməkdaşlıq genişləndirildi.

Yaşıl inkişaf və adaptasiya tədbirləri: Qlobal iqlim gündəliyində az inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin adaptasiya qabiliyyətinin artırılması əsas prioritetlərdən biri kimi təsbit olundu. Azərbaycanın COP29-da körpü funksiyasını yerinə yetirməsi və qlobal iqlim gündəliyinin razılaşdırılması qlobal səviyyədə iqlim siyasətində ənənəvi ayrı-seçkiliklərin yumşalmasına, həmçinin daha ədalətli və effektiv əməkdaşlıq mühitinin yaradılmasına xidmət etdi. Bu, həm Azərbaycanın diplomatik uğuru, həm də qlobal iqlim mübarizəsində region ölkələrinin mövqeyinin güclənməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Tür dövlətləri arasında mədəni və mənəvi bağların möhkəmləndirilməsi önəmli məsələdir. Prezident İlham Əliyev çıxışında xalqların ənənəvi dəyərlərə sadiqliyini və eyni etnik köklərə malik olmalarını ölkələri birləşdirən əsas amillər kimi göstərmişdir. O, Türk dünyasının zəngin və qədim tarixinin, mədəniyyətinin böyük sərvət olduğunu qeyd etmişdir. 

Prezident İlham Əliyevin Budapeştdəki çıxışı, Türk Dövlətləri Təşkilatının gücləndirilməsi, üzv ölkələr arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi və Türk dünyasının birliyinin möhkəmləndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu çıxış, Azərbaycanın Türk dünyası ilə əlaqələrinin inkişafına verdiyi önəmi və bu istiqamətdəki strateji baxışını bir daha nümayiş etdirmişdir.

Aybəniz Rüstəmova, 
Avrasiya universitetinin Humanitar fənlər və regionşünaslıq 
kafedrasının müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent