Bakı və İrəvana vacib təklif: gürcü politoloq detalları açdı ÖZƏL
Icma.az, GlobalInfo portalına istinadən məlumatı açıqlayır.
Globalinfo.az gürcü politoloq, Yaxın Şərq və Qafqaz Araşdırmaları İnstitutunun (IMECS) təsisçisi və baş direktoru Vasili Papava ilə müsahibəni təqdim edir:
– Cənab Vasili, 2021-ci ildə Türkiyə və Azərbaycanın təklif etdiyi “3+3” formatı (Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Türkiyə, Rusiya, İran) Tbilisi-Moskva münasibətlərindəki qeyri-müəyyənlik səbəbindən reallaşdırılmayıb. Rusiyanın Abxaziya və Cənubi Osetiyanı Gürcüstanın yurisdiksiyasına qaytarmaq niyyəti yoxdur. Tbilisi isə Rusiyanın təmsil olunduğu regional əməkdaşlıq platformasında yer almaq istəmir. Problemin həllini nədə görürsünüz?
– Qondarma Abxaziya və Cənubi Osetiyanın statusu məsələsi burada əsas maneə olaraq qalır. Gürcüstan onların beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri daxilində qayıtmasında israrlıdır, Rusiya isə müstəqil qurumlar kimi dəstəkləyir. Bu, Gürcüstanın biganə qala bilməyəcəyi fundamental suverenlik məsələsidir.
Gürcüstanla Rusiya arasındakı gərginlik bütün Cənubi Qafqaza təsir edir. Nə qədər ki münaqişə donmuş vəziyyətdə qalacaq, region vahid iqtisadi və siyasi məkan kimi tam inkişaf edə bilməz. Nəqliyyat dəhlizləri və ya enerji təşəbbüsləri kimi layihələr ciddi maneələrlə üzləşir. Gürcüstanla Rusiya arasında münasibətlər yaxşılaşana qədər, ki bu da yalnız Moskvanın siyasətini dəyişdiyi təqdirdə mümkündür, “3+3” formatı Tbilisi üçün qəbuledilməz olaraq qalacaq.
– Cənubi Qafqazda “3+3” formatında əməkdaşlığın həyata keçirilməsi istiqamətində hansı addımlar atıla bilər?
– Gürcüstan Azərbaycan, Ermənistan, Türkiyə və İranla Rusiyanın iştirakı olmadan digər formatlarda əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə hazırdır. Alternativ olaraq Gürcüstan, Azərbaycan və Türkiyə arasında öz effektivliyini sübut edən üçtərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsi ola bilər. Məsələn, Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəməri Azərbaycan neftinin dünya bazarlarına çıxarılmasını təmin etməklə regionun enerji təhlükəsizliyinin mühüm elementinə çevrilib. Digər mühüm layihə Azərbaycan qazını Türkiyəyə və oradan da Avropaya nəql edən Cənubi Qafqaz Boru Kəməridir (Bakı-Tbilisi-Ərzurum). Bundan əlavə, Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) dəmir yolu layihəsi regionu Türkiyə vasitəsilə Avropa ilə birləşdirərək Rusiyadan keçən ənənəvi nəqliyyat marşrutlarına alternativ yaradır. Bu layihələr regionun iqtisadiyyatını və sabitliyini gücləndirməklə üçtərəfli əməkdaşlığın artıq nəzərəçarpacaq nəticələr verdiyini nümayiş etdirir.
Vasili Papava
– Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin mətni üzrə danışıqlar artıq başa çatıb. İndiki məqamda Cənubi Qafqazda sülhün davamlı olması istiqamətində Gürcüstan hansı rolu oynaya bilər?
– Gürcüstan həm coğrafi, həm də siyasi baxımdan regionda xüsusi yer tutur. Abxaziya və Cənubi Osetiya ilə bağlı çətinliklərinə baxmayaraq, Gürcüstan qonşuları arasında bir növ körpü rolunu oynayır. Biz Qarabağ münaqişəsində birbaşa iştirak etməmişik və bu da bizə neytrallığı qoruyub saxlamağa və hər iki tərəfin etimadını qazanmağa imkan verdi. Bu, Gürcüstanı dialoq platforması təklif edə biləcək obyektiv iştirakçıya çevirir.
Azərbaycan və Ermənistan sülh müqaviləsi imzalamaq ərəfəsində olduğu bir vaxtda Gürcüstan stabilləşdirici rol oynayır. Tbilisi qonşuları arasında gərginliyi azaltmaqda maraqlıdır, çünki regiondakı istənilən münaqişə istər iqtisadiyyat, istər qaçqınlar, istərsə də təhlükəsizlik baxımından Gürcüstana təsir edir. Məsələn, münaqişənin aktiv fazaları zamanı Gürcüstan bütün tərəflərə dəyən iqtisadi zərəri minimuma endirmək üçün nəqliyyat dəhlizlərini açıq saxlayıb.
– Gürcüstan daha əvvəl öz ərazisini danışıqlar platforması kimi təklif edib…
– Bəli, bu, tərəflərin razılığa yaxın olduğu, lakin sərhədlərin delimitasiyası və ya nəqliyyat dəhlizlərinin statusu kimi həssas məsələlərin qaldığı indiki məqamda xüsusilə vacibdir. Sülh müqaviləsi imzalanarsa, Gürcüstan Bakı ilə İrəvan arasında münasibətlərin münaqişə fazasından əməkdaşlıq mərhələsinə keçməsinə yardım edərək, təşəbbüslərdə əlaqələndirici həlqəyə çevrilə bilər. Bu, birgə iqtisadi layihələrin, mədəni mübadilələrin və ya təhsil proqramlarının inkişafı yolu ilə həyata keçirilə bilər.
Bununla belə, Gürcüstanın rolunun sərhədsiz olmadığını anlamaq vacibdir. Nə qədər ki, ölkənin Rusiya ilə həll olunmamış münaqişəsi var, onun sülhməramlı imkanları məhduddur. Buna baxmayaraq, Gürcüstan məsələn, Aİ və ya BMT daxilindəki proqramlar kimi regionda sabitliyin möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş beynəlxalq təşəbbüslərdə fəal iştirak etməkdə davam edir.
Gülnar Səlimova
Globalinfo.az
İstanbul
