BMT nin dəniz biomüxtəlifliyi sazişi 193 üzv dövlət tərəfindən qəbul edilib

Bakı, 21 sentyabr, AZƏRTAC

BMT-nin 193 üzv dövləti planetin okeanlarının üçdə ikisini əhatə edən, milli sərhədlərdən kənarda açıq dənizlərdə ümumi qorunma və davamlılıq dalğasının yaradılması ilə bağlı təxminən iyirmi illik danışıqlardan sonra hüquqi cəhətdən məcburi olan dəniz biomüxtəlifliyi sazişini qəbul edib. AZƏRTAC təşkilatın saytına istinadla xəbər verir ki, bu sənədin dünya üçün nə qədər vacib olduğuna dair beş əsas məqam var.

Sərhədləri aşan daha gücl mühafizə

Ölkələr öz milli yurisdiksiyası altında olan su yollarının mühafizəsi və davamlı istifadəsinə cavabdeh olsalar da, saziş açıq dənizlər indi çirklənmə və qeyri-davamlı balıqçılıq fəaliyyətləri kimi dağıdıcı tendensiyalardan qorunma əlavə edib.

Milli yurisdiksiyadan kənar ərazilərin dəniz biomüxtəlifliyi üzrə Hökumətlərarası Konfrans (BBNJ) tərəfindən qəbul edilmiş “açıq dənizlər” sənədi Dəniz Hüququ Konvensiyasına uyğun olaraq indiki və gələcək nəsillər adından okeanın idarə olunmasını öz üzərinə götürmək məqsədi daşıyır. Yeni saziş dəniz mühitinin qorunması, onun qayğısına qalmaq və məsuliyyətli istifadəni təmin etmək, okean ekosistemlərinin bütövlüyünü mühafizə etmək və dəniz bioloji müxtəlifliyinin özünəməxsus dəyərinin müdafiəsi məqsədi daşıyan 75 maddədən ibarətdir.

BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreş nümayəndələrə deyib: “Okean planetimizin həyat qanıdır, bu gün siz yeni həyat qazandınız və okeana mübarizə aparmaq şansı verməyə ümid edirsiniz”.

Okeanların çirklənməsi ilə mübarizə

Zəhərli kimyəvi maddələr və milyonlarla ton plastik tullantılar sahil ekosistemlərinə daxil olur, balıqları, dəniz tısbağalarını, dəniz quşlarını və dəniz məməlilərini öldürür və ya yaralayır, qida zəncirinə daxil olur, nəticədə insanlar tərəfindən istehlak olunur.

2021-ci ildə 17 milyon metrik tondan çox plastik dünya okeanına daxil olub ki, bu da dəniz tullantılarının 85 faizini təşkil edir və ən son Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri (SDG) hesabatına görə, 2040-cı ilə qədər proqnozların hər il iki və ya üç dəfə artacağı gözlənilir. BMT-nin hesablamalarına görə, tədbir görülməzsə, 2050-ci ilə qədər dənizdə balıqdan çox plastik ola bilər.

Saziş davamlılığı gücləndirmək məqsədi daşıyır və “çirklənmə müqabilində ödəmə” prinsipinə əsaslanan müddəaları, habelə mübahisələr üçün mexanizmləri ehtiva edir. Sənədin müddəalarına əsasən, tərəflər öz yurisdiksiyalarından kənarda planlaşdırılan hər hansı fəaliyyətin ətraf mühitə potensial təsirlərini qiymətləndirməlidir.

Balıq ehtiyatlarını davamlı şəkildə idarə etmək

BMT-nin məlumatına görə, qlobal balıq ehtiyatlarının üçdəbirindən çoxu həddindən artıq istismar olunur. Yeni saziş institusional potensialın və milli tənzimləyici çərçivələrin və ya mexanizmlərin inkişafı və gücləndirilməsi daxil olmaqla, potensialın yaradılması və dəniz texnologiyalarının transferinin vacibliyini vurğulayır. Buraya regional dəniz təşkilatları və balıqçılıq idarəçiliyi təşkilatları arasında əməkdaşlığın inkişafı da daxildir.

Temperaturların aşağı salınması

Qlobal istiləşmə okeanların temperaturunu yeni yüksək səviyyələrə çatdırır, daha tez-tez və şiddətli fırtınalara, dəniz səviyyəsinin qalxmasına, sahilyanı torpaqların və sulu təbəqələrin şoranlaşmasına səbəb olur. Bu təcili narahatlıqları aradan qaldıran saziş iqlim dəyişikliyinin və okeanların turşulaşmasının mənfi təsirləri ilə mübarizə aparmaq üçün ekosistemin dayanıqlığını quran və karbonsuzlaşdırma xidmətləri də daxil olmaqla ekosistemin bütövlüyünü qoruyub saxlayan və bərpa edən okeanların idarə edilməsinə inteqrasiya olunmuş yanaşma vasitəsilə təlimat təklif edir.

Sazişin müddəaları, həmçinin yerli xalqların və icmaların hüquqlarını və ənənəvi biliklərini, elmi tədqiqat azadlığını, faydaların ədalətli və bərabər şəkildə bölüşdürülməsi ehtiyacını tanıyır.

2030 Gündəliyini həyata keçirməyin zəruriliyi

BMT-nin rəhbəri bazar günü deyib ki, yeni saziş “okeanın üzləşdiyi təhdidlərin həlli və dənizlərlə bağlı məqsəd və hədəflərin, o cümlədən 2030-cu il Gündəliyinin uğuru üçün çox vacibdir.

Məqsəd və hədəflərdən bəzilərinə 2025-ci ilə qədər dənizlərin hər cür çirklənməsinin qarşısının alınması və əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması, mümkün olan ən qısa müddətdə balıq ehtiyatlarının bərpası üçün elmi əsaslı idarəetmə planları vasitəsilə həddindən artıq balıq ovuna son qoyulması məqsədi daşıyan Davamlı İnkişaf Məqsədi (SDG 14) daxildir.

Yeni saziş açıq dənizlərdə və beynəlxalq dəniz dibi zonasında həyati əhəmiyyətli yaşayış yerləri və növlərin qorunması, onların davamlı şəkildə idarə olunması üçün dəniz mühafizəsi ərazilərində əsaslı idarəetmə vasitələrinin yaradılmasına imkan verəcək. Bu sənəd, həmçinin kiçik ada və dənizə çıxışı olmayan inkişaf etməkdə olan dövlətlərin üzləşdiyi xüsusi vəziyyətləri də nəzərə alır.