Böyük güclər Ukrayna səmasını niyə qapatmaq istəmir?

Artıq ikinci həftəsi başa çatan Rusiya-Ukrayna müharibəsindən ən çox əziyyət çəkən mülki əhalidir. Ukrayna hakimiyyəti beynəlxalq ictimaiyyətə çağırış edərək, ölkənin hava məkanının uçuş qadağan zonası elan olunmasını tələb edir. Amma ABŞ və NATO başda olmaqla, bu tələbi yerinə yetirməkdən imtina edirlər. Bəs, Ukrayna hava məkanının bağlanması nə deməkdir, ümumiyyətlə, “Uçuş qadağan zonası” hansı anlama gəlir?
Reyting.az xəbər verir ki, uçuşa qapalı bölgə - bir ölkənin hava məkanını bağlamaq və uçuşun qadağan olunması deməkdir.
Münaqişə dövrlərində, daxili təhlükəsizliyin təhdid altında olduğu bəzi hallarda və mülki əhalinin müdafiəsini tələb edən şəraitdə hava məkanı müvəqqəti təhlükəsizlik məqsədi ilə uçuşlara bağlanır.
Bəs, hava məkanı uçuşlar üçün bağlı olanda bu qadağaya kim nəzarət edir? “Uçuşa qadağan zonası” elanı ilə bölgəyə nəzarət edəcək ölkələr hava hücumlarının və ya kəşfiyyat fəaliyyətlərinin qarşısını alırlar. Lakin avadanlıq, material və kadr çatışmazlığı səbəbindən uçuşa qadağan zonasının davamlılığını təmin etmək çox çətindir.
NATO rəsmiləri deyirlər ki, qadağa qərarı ilə onlara yüzlərlə təyyarə lazım olacaq və ən əsası, 30 dövlətin iştirak etdiyi alyansın koordinasiyası düzgün idarə edilməlidir. Bu nöqtədən sonra işlər mürəkkəbləşir. Eyni zamanda Ukrayna hava məkanı NATO tərəfindən uçuşlar üçün bağlanarsa, koalisiyanın hava qüvvələri patrul uçuşları həyata keçirməlidir. Əgər Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri qadağaya məhəl qoymayıb Ukrayna hava məkanına daxil olarsa, NATO təyyarələri tərəfindən atəşlə geri qaytarılmalı və ya vurulmalıdır. Bundan əlavə, qərardan sonra ölkədə “MİM-104 Patriot” raketdən müdafiə sistemi quraşdırılmalıdır. Bütün bunlar isə NATO-ya üzv ölkələrin Rusiya ilə üz-üzə gəlməsinə səbəb ola bilər.
NATO niyə uçuşa qadağaya qarşıdır?
NATO rəsmiləri Rusiya qüvvələri ilə üz-üzə gəlib onlara atəş açsalar, münaqişənin gedişatının dəyişəcəyindən narahatdırlar. İşğaldan bir neçə ay əvvəl Rusiya açıq şəkildə öz qoşunlarını Ukrayna ətrafında yerləşdirəndə belə, ABŞ prezidenti Bayden və NATO rəsmiləri Ukraynanı müdafiə etmək üçün Rusiya ilə qarşı-qarşıya gəlməyəcəklərini bildiriblər. Ağ Evin mətbuat katibi Cen Psaki Rusiyanın başlatdığı hərbi əməliyyatdan sonra verdiyi açıqlamada “Bu qərar Rusiya təyyarələrinə hücum edə biləcəyimiz anlamına gələcək. Bu, şübhəsiz ki, böhranı eskalasiya etmək qərarı olacaq. Bu, həm də bizi Rusiya ilə hərbi münaqişəyə soxacaq”, - deyib.
Beynəlxalq ictimaiyyətin Ukraynanın yanında olması və Rusiyaya qarşı sanksiyalardan sonra bütün Qərb güclərini hədəfə alan Rusiya prezidenti Putin onlara müdaxilə edən hər kəsə sərt reaksiya veriləcəyini bildirib.
Rusiyanın hədə-qorxularına baxmayaraq, ABŞ aylardır ki, Ukraynanın müdafiə xətlərini gücləndirmək üçün əhəmiyyətli silah yardımı edir. Hətta iş o yerə çatıb ki, bir çox hərbi texnika, o cümlədən yer-hava tipli “Stinger” raketləri, tank əleyhinə “Javelin” raketləri və təkmil radar sistemləri sayəsində Ukrayna ordusunun atəş gücü artırılıb. Üstəlik, Ukraynanı “kəşfiyyat axını” ilə təmin edirlər.
İndiyə qədər uçuşa qadağan zonası olub?
Uçuş qadağan zonası anlayışı ilk dəfə 1990-cı illərin əvvəllərində ortaya çıxıb. ABŞ Yaxın Şərqdə və Balkanlarda başlayan münaqişələrdə mülki əhalini qorumaq üçün uçuş qadağan zonası elan edib. 1991-ci ildə Birinci Körfəz Müharibəsindən sonra ABŞ Səddam Hüseynin itaətsiz hesab etdiyi şiə əhaliyə hücumların qarşısını almaq üçün İraqda uçuşa qadağan zonası ilə bağlı qərar verib. ABŞ, İngiltərə və Fransa hökumətləri BMT-nın 688 saylı qətnaməsinə istinad edərək, uçuşa qadağan zonası elan etdiklərini açıqlayıblar. Bununla belə, BMT-nin müvafiq qətnaməsində uçuşa qadağan zonalarından bəhs edilməyib. Ona görə də BMT-nin qərarı olmadan ilk Uçuşa qadağan zonası bəyannaməsi verilib.
Vaşinqton Yaxın Şərq Araşdırmaları İnstitutunun hazırladığı 2002-ci il hesabatında ABŞ-ın liderliyi ilə “Uçuşa qadağan zonası” qərarında koalisiya qüvvələri tərəfindən ən azı 300 min uçuş edildiyi açıqlanıb.
Strateji və Büdcə Qiymətləndirmələri Mərkəzi 2011-ci il hesabatında 1996-2001-ci illər arasında qüvvədə olan “Uçuşa qadağan zonası” qərarının 1 milyard dollardan baha başa gəldiyini bildirib.
1992-ci ilə qədər, keçmiş Yuqoslaviya ərazisində Balkanlarda vətəndaş müharibəsi zamanı, BMT Təhlükəsizlik Şurası Bosniya və Herseqovinanın hava məkanı üzərində “təsdiq olunmamış” hərbi uçuşları qadağan etdiyini, əsasən Bosniya-Serbiya qüvvələrinin hava hücumlarının qarşısını aldığını elan edib. Yuqoslaviyanın parçalanması ilə bu dəfə BMT sülhməramlılarının müdafiəsi üçün iki illik “Uçuşa qadağan zonası” elan olunub. 1994-cü ilə qədər uçuşa qadağan zonasına nəzarət edərkən ABŞ döyüş təyyarələri də dörd Serb təyyarəsini vurub.
2011-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası Liviyaya hərbi müdaxilənin bir hissəsi olaraq uçuşa qadağan zonası elan etdiyini açıqlayıb. Uçuşa qadağan zonası NATO Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən qorunub. O zaman Rusiya Qəddafinin tərəfini tutub və uçuşlara qadağa qoyulması qərarına qarşı çıxıb.
Digər variantlar
Avropanın ikinci böyük ölkəsi olan Ukraynada uçuşa qadağa zonası tətbiq etmək əvəzinə, “məhdud hava məkanı” yaratmaq variantları da nəzərdən keçirilir. ABŞ-ın bir sıra sabiq diplomat və təhlükəsizlik mütəxəssislərinin məktubunda təhlükəsiz uçuşlar üçün məhdud ərazidə və vaxtda “Məhdud uçuşa qadağan zonası”nın tətbiqi təklif olunur. Bundan əlavə, məktubda “Böyük itkilərin qarşısını almaq və daha çox insanın həyatını itirməsinə imkan verməmək üçün nə lazımdırsa, edilməlidir”,- ifadəsi işlədilib.
Ağ Evin mətbuat katibi C. Psaki bildirib ki, bu təklifləri nəzərdən keçirirlər, lakin Ukrayna üzərində daha geniş uçuşa qadağan zonası elan etmək eyni riskləri daşıyır.
Psaki deyib ki, “Uçuş qadağan zonası” qərarının icrası Rusiya təyyarələrinin vurulmasını tələb edir. “Bu, bizi Rusiya ilə müharibəyə apara biləcək bir hərəkət olardı. Amma biz bütün variantları bir-bir nəzərdən keçiririk”,- deyə Psaki əlavə edib.
Reyting.az

Ana səhifəyə dön