Dünya 80 il sonra bu çağırışla silkələnir: Sağ qalan 50 min nəfərin adı çəkildi

Polşanın Baş naziri Donald Task Almaniyanın kansleri Fridrix Merts ilə keçirdiyi birgə mətbuat konfransı zamanı Berlin hökumətini İkinci Dünya müharibəsi müddətində alman işğalının hələ də sağ olan polşalı qurbanlarına mümkün qədər tez bir zamanda təzminat veməyə çağırıb.

“Əgər siz həqiqətən də bu jesti etmək istəyirsinizsə, tələsin”, – deyə, Task qeyd edib.

Baş nazir xatırladıb ki, nasistlərin əməllərindən zərər görmüş Polşa vətəndaşlarının sayı tədricən azalmaqdadır. Hələ 2024-cü ilin iyun ayında Almaniyanın əvvəlki kansleri Olaf Şolts polyaklara təzminatın ödəniləcəyini vəd edən zaman Polşada alman işğalının həyatda olan qurbanlarının sayı təxminən 60 min nəfər idi. İndi isə onların sayı təxminən 50 min nəfərdir.

Bununla yanaşı, Task xəbərdarlıq edib ki, əgər Almaniya yaxın zamanda təzminat məsələləri ilə bağlı aydın açıqlama verməsə, Polşa bu ödənişləri öz hesabına edə bilər. Merts isə bu müraciətə cavabında deyib ki, Almaniya Polşa qarşısında öz tarixi məsuliyyətini çox gözəl anlayır və danışıqları davam etdirir. Lakin Merts bu məsələ üzrə konkret bəyanat verməkdən çəkinib.

Polşanın Almaniyadan təzminat tələbi yeni deyil. Varşava uzun illərdir vurğulayır ki, nasist Almaniyasının Polşaya vurduğu ziyan Avropanın heç bir ölkəsi ilə müqayisə edilməyəcək qədər dərin olub. Buna görə də tarixi ədalətin bərpası üçün Berlinin addım atmasını istəyirlər. Almaniya isə bu məsələyə tamamilə fərqli prizmadan yanaşır. Berlinin arqumenti ondan ibarətdir ki, müharibədən sonrakı razılaşmalar, xüsusilə də soyuq müharibə dövrünün siyasi konfiqurasiyası təzminat məsələsini hüquqi olaraq bağlayıb və indiki mərhələdə geriyə qayıdış təkcə hüquqi deyil, siyasi baxımdan da risklidir.

Almaniya anlayır ki, belə bir addım təkcə Polşa ilə məhdudlaşmayacaq, domino effekti yaradaraq digər ölkələr də eyni tələbləri səsləndirə bilərlər. Bunun Avropada bütöv bir tarixi kompensasiya dalğasının yaranmasına yol açması mümkündür. Yunanıstan, Çexiya, keçmiş Yuqoslaviya ölkələri və hətta bəzi Qərbi Avropa dövlətləri də eyni arqumentləri səsləndirə bilərlər. Berlin üçün belə bir hal həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan arzuolunan deyil. Çünki bu, yüz milyardlarla yox, trilyonlarla avroluq bir yük deməkdir. Başqa sözlə, nəticədə Almaniyanın siyasi və iqtisadi nizamı alt-üst olar.

Üstəlik, Almaniya öz hüquqi mövqeyini çox sərt şəkildə formalaşdırıb: “Məsələ hüquqi baxımdan bağlanıb”. Berlin bu mövqeyə əks istənilən siyasi təzyiqi beynəlxalq hüquqa müdaxilə kimi görür. Mövcud yanaşma dəyişərsə, Almaniya tək bir məsələ üzrə yox, bütöv II Dünya Müharibəsi mirası üzrə məsuliyyət almış kimi olacaq, bu isə indiki Avropa konfiqurasiyasında təhlükəli presedentdir.

Məsələnin başqa bir tərəfi də var. Almaniya hazırda Rusiya–Ukrayna müharibəsi fonunda Avropanın əsas iqtisadi yükünü daşıyır, ordu və enerji sahəsində böyük sərmayələr etməyə məcburdur. Trilyonluq təzminat öhdəliyi həm büdcəni çökdürər, həm də Berlinin Avropadakı rolunu zəiflədər.

Ona görə də, real siyasət baxımından Almaniyanın təzminat ödəməsi demək olar ki, mümkün görünmür. Bununla belə, Berlinin gələcəkdə müəyyən mədəni, humanitar və simvolik adımlarla dialoqu yumşaltması gözləniləndir. Lakin hazırda bu, heç bir halda “təzminat” adlandırıla bilməz.

Turan Rzayev
Globalinfo.az-ın siyasət yazarı