Dünyanın ən bahalı universitetləri və onların qiymətləri ARAŞDIRMA

Ali təhsil müəssisələrinin illik təhsil haqqıları dünyanın müxtəlif ölkələrində kəskin fərqlənir. Xüsusilə, dünyanın ən nüfuzlu universitetlərində tələbələr təkcə yüksək təhsil haqqı deyil, həm də yaşayış, qidalanma və digər xərclərin yüksəkliyi ilə üzləşirlər.

Lent.az həm bakalavr, həm də magistratura səviyyəsində illik təhsil və yaşam xərcləri ən yüksək olan bəzi universitetlər haqqında məlumat verir:

Dünyanın ən yüksək təhsil xərcləri olan universitetləri
Harvard Universiteti (ABŞ)

Dünyanın ən prestijli universitetlərindən biri olan Harvard Universitetində illik təhsil və yaşam xərcləri çox yüksəkdir. Harvard-da bakalavriat səviyyəsində bir tələbənin illik tam təhsil və yaşam xərci təxminən $86,000 ABŞ dolları təşkil edir. Bunun təxminən $59,000-i təhsil haqqı və digər universitet ödənişləridir, qalan hissəsi isə yataqxana, yemək, kitablar və şəxsi xərcləri əhatə edir. Məsələn, 2023-24-cü tədris ili üçün Harvard-da təhsil haqqı və rəsmi ödənişlər $59,076, otaq və yemək xərcləri isə $20,374 civarında olmuşdur ki, bütün xərclər birlikdə illik $86,705 təşkil edib. Harvard Universitetində magistratura səviyyəsində də təhsil haqqı yüksəkdir bəzi magistr proqramlarının illik təhsil haqqı $55,000 ABŞ dollarına yaxındır (bu məbləğə yaşayış xərcləri daxil deyil).

Stanford Universiteti (ABŞ)

Kaliforniyada yerləşən Stanford Universiteti də yüksək təhsil xərcləri ilə seçilir. Stanford-da bakalavr pilləsində illik təhsil + yaşayış xərci orta hesabla $88,000 ABŞ dollarına qədər yüksəlir. Bu məbləğə illik təxminən $66,000 təhsil haqqı və təxminən $22,000 yataqxana və yaşayış xərcləri daxildir. Beləliklə, Stanford tələbələri üçün bir illik ümumi xərclər 85-89 min dollar aralığında dəyişə bilir. Qeyd etmək lazımdır ki, Stanford Universitetində magistratura proqramlarının təhsil haqqısı da bənzər səviyyədədir məsələn, mühəndislik və ya biznes üzrə magistr proqramlarında illik təhsil haqqı $60,000 USD civarındadır.

Oksford Universiteti (Böyük Britaniya)

Böyük Britaniyanın aparıcı ali məktəblərindən biri olan Oksford Universitetində yerli (Britaniya) tələbələr üçün bakalavr təhsili illik £9,250 funt sterlinqlik dövlət tənzimləməsi ilə məhdudlaşdırılsa da, beynəlxalq tələbələr üçün xərclər çox yüksəkdir. Oksfordda xarici tələbələr üçün illik təhsil haqqı seçilən ixtisasa görə £37,000–£62,000 arasında dəyişir. Məsələn, 2026-27-ci il üçün bəzi humanitar ixtisaslarda illik ödəniş ~£37 min, təbiət elmləri və mühəndislik kimi sahələrdə £60 min civarına çata bilər. Bu məbləğə kollec haqları da daxildir. Yaşayış xərcləri də nəzərəçarpacaq dərəcədədir: Oksfordda tələbənin yaşayış, yemək, nəqliyyat və digər gündəlik xərcləri ayda təxminən £1,400–£2,100 arası, yəni doqquz aylıq akademik il üçün £12,000–£19,000 civarında qiymətləndirilir. Oksfordda beynəlxalq tələbə üçün bütün xərcləri (təhsil + yaşam) topladıqda bir il üçün ortalama £50,000–£80,000 aralığında xərc ortaya çıxır. 
Magistratura proqramlarında da (məsələn, birillik master dərəcələri) beynəlxalq tələbələr üçün təhsil haqqı £27,000–£40,000 arası, MBA kimi proqramlarda isə £80,000-i keçə bilər.

Kembric Universiteti (Böyük Britaniya)

Oksfordla yanaşı Kembric Universiteti də bahalı ali təhsil ocaqlarındandır. Kembricdə bakalavr dərəcəsi üçün Britaniya vətəndaşları eyni £9,250 ödəniş etsələr də, xarici tələbələr üçün illik təhsil haqqı proqramdan asılı olaraq £22,000-dən £58,000-dək yüksəlir. Məsələn, bəzi mühəndislik və təbiət elmləri üzrə ixtisaslarda beynəlxalq tələbələr £50-60 min funt sterlinq ödəyirlər. Bunun üzərinə yaşayış xərcləri də (£12-17 min illik) gəldikdə, Kembricdə bir xarici tələbənin illik ümumi xərcinin $60,000-$80,000 (ABŞ dolları ekvivalentində) olacağını söyləmək mümkündür. Magistr proqramlarında da Kembricdə təhsil haqqı yüksəkdir; MBA kimi proqramın illik haqqı 75 min funt sterlinqi keçə bilər.

MIT - Massachusetts Texnologiya İnstitutu (ABŞ)

ABŞ-ın texnologiya sahəsində lider universiteti MIT-də də təhsil xərcləri son dərəcə yüksəkdir. 2024-25-ci tədris ili üçün MIT-də bir bakalavr tələbəsinin illik ümumi təhsil və yaşayış xərci təxminən $85,960 USD olmuşdur. Bu məbləğə $62,000 civarında təhsil haqqı və rüsumlar, qalanı isə yaşayış (yataqxana, yemək) və digər şəxsi xərclər daxildir. Beləliklə, MIT-də həm təhsil haqqı, həm də Boston şəhərində yaşam xərcləri Harvard və Stanforda bənzər olaraq ildə 85-90 min dollar təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, MIT də digər top universitetlər kimi geniş maliyyə yardım proqramları təqdim edir; statistikaya görə, MIT məzunlarının 86%-i ali təhsili borcsuz başa vurur.

Qeyd: Yuxarıda adları çəkilən universitetlər yüksək təhsil haqqı tələb etsə də, bir çoxu tələbələrinə ehtiyaca və ya müvəffəqiyyətə əsaslanan təqaüdlər verir. Məsələn, Harvard və MIT kimi məktəblər ehtiyacı olan tələbələr üçün olduqca səxavətli maliyyə dəstəyi proqramları həyata keçirirlər. Buna baxmayaraq, rəsmi təqaüd almayan tələbələr üçün bu universitetlərdə oxumağın illik maliyyəti çox böyükdür.

Azərbaycan Universitetlərində təhsil haqları və xərclər

Azərbaycan ali təhsil müəssisələrində təhsil haqları dünyanın elit universitetləri ilə müqayisədə xeyli aşağı olsa da, ölkə daxilində də ödənişlər məktəbin statusuna (dövlət və ya özəl) və ixtisasına görə dəyişir. Hazırda Azərbaycan dövlət universitetlərində illik təhsil haqqı minimum 1000 manat, maksimum isə 6500 manat civarındadır. Özəl və ya xarici proqramlarla fəaliyyət göstərən universitetlərdə bu rəqəmlər bir qədər yüksək ola bilər.

Məsələn, Azərbaycan Diplomatiya Akademiyası olan ADA Universiteti ölkədə ən yüksək təhsil haqqına malik ali məktəblərdəndir – burada illik təhsil haqqı təxminən 6000-8000 manat arası dəyişir. Ölkənin ilk özəl universitetlərindən biri olan Xəzər Universitetində isə illik ödəniş ixtisasdan asılı olaraq 4000-5000 manat civarındadır. Dövlət İqtisad Universitetinin (UNEC) bəzi magistr ixtisaslarında təhsil haqqı 5000 manata qədər yüksələ bilir. Müqayisə üçün, ənənəvi dövlət ali məktəbi olan Bakı Dövlət Universiteti (BDU)-da ən bahalı ixtisas hüquqşünaslıqdır - burada illik təhsil haqqı - 4500 manatdır. BDU-da digər bir çox ixtisaslarda illik ödənişlər 2500-2900 manat aralığındadır. Bundan başqa, ixtisaslaşmış dövlət ali məktəbi sayılan Bakı Ali Neft Məktəbi (BANM) mühəndislik yönümlü bəzi ixtisaslar üzrə ildə - 4500 manata təhsil imkanı təqdim edir. Göründüyü kimi, ölkə daxilində ADA və Xəzər kimi universitetlər ən yüksək ödənişli, klassik dövlət universitetləri isə nisbətən aşağı ödənişlidir.

Yaşayış xərcləri baxımından da Azərbaycan universitetlərində təhsil almaq xaricə nisbətən daha sərfəlidir. Yerli universitetlərin bir çoxu məhdud sayda yataqxana yeri təqdim edir. Məsələn, tələbə yataqxanasında aylıq qalma xərci təxminən 50-150 manat arası ola bilər, halbuki paytaxt Bakıda şəhərdə kirayə ev tutmaq ən az - 300 manat aylıq tələb edir. Yemək və nəqliyyat xərcləri də ümumən Qərb ölkələrindən aşağıdır - universitet yeməkxanalarında münasib qiymətə nahar etmək mümkündür. Təhsil üzrə ekspertlərin qeyd etdikləri kimi, Azərbaycanda bəzi universitetlərin bir illik təhsil haqqı məbləği ilə Türkiyə kimi qonşu ölkədə bir tələbənin bir illik bütün yaşam xərclərini qarşılamaq mümkündür. Bu da göstərir ki, xaricdə təhsillə müqayisədə ölkə daxilində həm təhsil, həm də gündəlik yaşam xərcləri daha əlçatan səviyyədədir.

Dünyanın Harvard, Stanford, Oksford kimi ən bahalı universitetlərində illik təhsil və yaşam xərcləri on minlərlə dollar/pound olduğu halda, Azərbaycanda ali təhsil xərcləri daha aşağıdır. Lakin buna baxmayaraq, ölkə daxilində də ADA, Xəzər Universiteti kimi bəzi ali məktəblər yüksək təhsil haqları ilə seçilir. Tələbələr təhsil almaq istədikləri universiteti seçərkən, yalnız təhsil haqqını deyil, həm də yaşayış, yol və digər əlavə xərcləri nəzərə almalıdırlar ki, bu da ümumi büdcəyə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir.