Əbülfət Mədətoğlu Şeirinin Bədii Təhlili Sevil Azadqızı yazır

Zamanın görünməyən izi...

Əqrəbləri fırlandıqca saatın,

Nəfəsimin təngidiyin duyram.

Zərbələrin yaşadığım həyatın,

Ürəyimdən dualarla yuyuram!

Unudaraq dözümünü qədərin,

Dirəşirəm yıxılmayım, çökməyim.

Dərslərini bitirmişəm kədərin,

Ahlarımı tay üstünə tökməyim!

Bir ümidə ip ucudu hər səhər,

Qaranlığı üyüdürəm gözümdə.

Mən bu ömrü yaşamıram bir təhər,

Yaşadıram sevgimi də özümdə! ...

Nəbzi mənim varlığımda çırpınan,

Bir ürəyin oxşayıram üzünü.

Kiprikləri düyün düşən, qırpınan,

De , sən necə hiss edirsən özünü?!.

Əbülfət Mədətoğlunun “Zamanın görünməyən izi…” şeiri insan ömrünün daxili ritmini, zamanla münasibətin psixoloji və mənəvi qatlarını ifadə edən dərin lirik-fəlsəfi mətndir.

Bu şeirdə zaman artıq mexaniki ölçü vahidi deyil, insan nəfəsi ilə, ürək döyüntüsü ilə, ağrı və ümidlə ölçülən metafizik anlayış kimi təqdim olunur. Şair zamanın “görünməyən iz” buraxdığını deyərkən onun fiziki deyil, ruhi-mənəvi təsirini nəzərdə tutur; yəni zaman insanın üzündə qırış kimi yox, qəlbində iz kimi qalır. Şeirin ilk bəndində saatın əqrəblərinin fırlanması ilə nəfəsin təngiməsi arasında paralel qurulur.

Bu paralellik zamanla həyat arasında gizli bir gərginliyin mövcudluğunu göstərir. Saat mexaniki işlədiyi halda, insan ürəyi ağrılar, zərbələr və dualar içində döyünür. “Zərbələrin, yaşadığım həyatın, Ürəyimdən dualarla yuyuram” misrası həyatın insana vurduğu zərbələrin yalnız fiziki yox, mənəvi xarakter daşıdığını və bu zərbələrdən təmizlənmənin yolunun dua, yəni daxili sükut və inam olduğunu göstərir. Burada dua dini akt olmaqdan çox, insanın öz-özü ilə dialoqu kimi çıxış edir. İkinci bənddə şair taleyə qarşı passiv boyun əyməyi deyil, daxili dirənişi ön plana çəkir. “Unudaraq dözümünü qədərin, Dirəşirəm yıxılmayım, çökməyim” misralarında tale anlayışı ilə insan iradəsi üz-üzə gəlir.

Şair talenin “dözüm”ünü belə unutmaq istəyir, çünki artıq kədərin dərslərini bitirmişdir. Bu, kədərin məktəb, həyatın isə ağır müəllim kimi təqdim edildiyi maraqlı poetik yanaşmadır. “Ahlarımı tay üstünə tökməyim” ifadəsi şairin acısını nümayiş etdirməkdən imtina etdiyini, ağrını səssiz və ləyaqətlə yaşadığını göstərir. Burada daxili mətinlik əsas ideyaya çevrilir. Üçüncü bənd ümidsizlik fonunda belə ümidin tam itirilmədiyini göstərir. “Bir ümidə ip ucudu hər səhər” misrası insanın həyata bağlanmasının nə qədər zəif, lakin eyni zamanda nə qədər həyati olduğunu ifadə edir.

Şair qaranlığı “üyütmək” metaforası ilə təqdim edir. Yəni qaranlıq birdəfəlik yox olmur, amma insanın baxışında xırdalanır, zəifləyir. “Mən bu ömrü yaşamıram birtəhər, Yaşadıram sevgimi də özümdə” misraları şeirin ideya mərkəzlərindən biridir. Burada yaşamaqla yaşatmaq arasında fərq qoyulur. Şair sadəcə mövcud olmur, o, içindəki sevgini diri saxlayaraq həyata məna verir. Sevgi artıq kənar obyekt deyil, insanın öz varlığının tərkib hissəsidir. Son bənddə şeir daha da dərinləşərək insanın öz daxili varlığı ilə dialoqa keçir. “Nəbzi mənim varlığımda çırpınan, Bir ürəyin oxşayıram üzünü” misralarında şair sanki öz daxilindəki başqa bir “mən”lə qarşılaşır. Bu, həm öz ürəyi, həm də ümumiləşmiş insan qəlbi ola bilər.

Kiprikləri düyün düşən, qırpınan ürək obrazı insanın yorğunluğunu, yaşadığı ağrıların onu necə incitdiyini göstərir. Şeirin sonundakı sual – “De, sən necə hiss edirsən özünü?”, təkcə o ürəyə deyil, oxucuya da ünvanlanır. Bu sual şeiri bitirmir, əksinə, onu oxucunun daxilində davam etdirir. “Zamanın görünməyən izi…” şeiri insan ömrünün ağrı, dözüm, ümid və sevgi arasında gedən səssiz mübarizəsinin poetik salnaməsidir.

Əbülfət Mədətoğlu bu mətndə pafosdan uzaq, lakin emosional cəhətdən son dərəcə yüklü bir dil qurur. Şeir nə fəryaddır, nə də şikayət; bu, həyatla barışığın, amma təslimiyyətin yox, şüurlu qəbulun ifadəsidir. Zaman bu şeirdə insanı əzən qüvvə deyil, onu dərinləşdirən, iç dünyasını formalaşdıran bir sınaq kimi təqdim olunur və məhz bu baxımdan şeir oxucunu həm düşündürür, həm də sakit bir mənəvi təskinlik hissi yaradır. Uğurlar olsun həmişə!