Fövqəldövlətlərin atom təhdidləri artır: Qlobal təhlükəsizlik təhlükədə ANALİZ

Rusiya Prezidenti yeni nüvə silahı daşıyıcılarının- Burevestnik nüvə enerjisi ilə işləyən limitsiz mənzilli strateji kruiz raketinin və Poseidon pilotsuz sualtı vasitəsinin uğurlu sınaqdan keçirdikdən sonra aşağıdakı məqamları xüsusilə vurğuladı:

-Burevestnik və Poseidon müdafiə və mülki texnologiyalar sahəsində "gələcək üçün böyük bir zəmin" yaratdılar; bu layihələrin inkişafı bütün 21-ci əsr üçün tarixi əhəmiyyət kəsb edir.

-Burevestnikin mənzili dünyanın bütün məlum raket sistemlərini üstələdi.

-Gələcək nüvə enerjisi ilə işləyən raketlər də səsdən sürətli olacaq. Artıq Burevestnik kimi nüvə hərəkət sistemlərindən istifadə edərək yeni nəsil silahlar hazırlanır.

-Burevestnik və Poseidon texnologiyaları perspektivli bir Ay stansiyasının qurulmasına kömək edəcək və Poseidonun yeni iş prinsipləri Arktika şelfində istifadə üçün texnologiyaların inkişafına təkan verəcək.

-Burevestnik və Poseidon yalnız yerli istehsal olan materiallardan istifadə edir; onların elektron komponentləri yeni kompüterlər və rabitə sistemləri yaratmaq üçün istifadə edilə bilər. Burevestnikdəki kimi nüvə qurğularının kompakt ölçüsü çətin ərazilərdə mədən əməliyyatlarına kömək edəcək.

-Rusiya heç kim üçün təhlükə yaratmır, lakin nüvə potensialını inkişaf etdirdiyini və artıq Oreshnik sisteminin seriyalı istehsalına başladığını, Sarmat raketi olan sistemlərin isə gələn il döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətiriləcəyini bildirib.

-Qərb kəşfiyyat orqanları Burevestnikin uçuşunu izləyib. NATO kəşfiyyat gəmisi 21 oktyabrda Burevestnik sınaqları zamanı ərazidə olub. Biz onun işinə müdaxilə etmədik. Qoy görsünlər.

Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının dövlət katibinin müavini Dmitri Medvedev Poseidonun qiyamət silahı hesab edilə biləcəyini açıqlayıb və sosial mediada yazıb: "Rusiyanın bütün dostlarını (və xüsusən də axmaq Belçika müdafiə nazirini) uğurlu sınaq münasibətilə təbrik edirəm”.

“Poseidon sualtı aparatı nüvə hərəkətverici sistemi ilə təchiz olunub, sürəti və dərinliyi ilə unikaldır, bu da onu tutmağı qeyri-mümkün edir. Onun gücü Sarmat raketinin gücündən xeyli çoxdur. ABŞ və müttəfiqləri Rusiyanın cavab zərbəsi imkanlarını məhdudlaşdıran nüvə ələ keçirmə sistemləri inkişaf etdiriblər. "Poseidon" dağıdıcı cavab zərbəsi endirmək üçün su altında tamamilə yoxa çıxmaqla bu müdafiəni aşır; bu, qiyamət silahı hesab olunur",- deyə D. Kiselyovun "Vesti Nedeli" proqramında bu silahların imkanlarını təsvir edən hesabatda bildirilir.

Hesabatın müəllifləri qeyd ediblər ki, amerikalılar və NATO ilə müharibə vəziyyətində onların bu misilsiz silahlara qarşı heç bir şansı yoxdur.

ABŞ "Burevestnik" və "Poseidon" sınaqlarına öz nüvə sınaqlarını keçirmək kimi bir qərarla cavab verdi və artıq nüvə başlığı daşıya bilən strateji raketi buraxıb. Analitiklərin fikrincə, ABŞ prezidenti D. Trampın müvafiq qərarı mütənasib görünmür, çünki tammiqyaslı yoxlamalarda praktik məna yoxdur və buna görə də belə bir cavab sırf simvolik ola bilər.

Mütəxəssislər hazırda bu cür sınaqlara ehtiyac olmadığını belə izah edirlər: döyüş başlığı tədqiqatı ilə bağlı bütün məsələləri- kompüter modelləşdirməsi, subkritik sınaq və hidrodinamik sınaqları demək olar ki, tamamilə əhatə edən bir neçə variant mövcuddur. Hətta yeni nəsil nüvə silahlarının (aşağı məhsuldar, ultra kompakt və ya yeni materiallarla termonüvə silahları) inkişafı ilə belə, partlayışların fizikası eyni qalır, buna görə də model sınaqları kifayətdir.

Məsələn, ABŞ-da bu məqsədlə Stockpile Stewardship proqramı istifadə olunur. Rusiya/Sovet modelləşdirmə sistemləri ictimaiyyətə açıq deyil; yalnız riyazi modelləşdirmə və mühəndislik təhlili sistemləri haqqında məlumatlar var (məsələn, Logos platforması, baxmayaraq ki, bu, daha çox yerli proqram təminatını yerləşdirmək üçün milli mühitdir). Buna baxmayaraq, onların mövcudluğu məxfidir. Böyük Britaniya və Fransada bu cür sistemlərin mövcudluğu haqqında məlumat var, Çin üçün isə yalnız dolayı dəlillər mövcuddur (döyüş başlığının yoxlanılması üçün süni intellekt sistemi təsdiqlənib ki, bu da hesablama aparatının və nüvə sahəsində təcrübələrin mövcudluğunu göstərir).

Proseslərin riyazi modelləşdirilməsi bizə bütün məsələləri əhatə etməyə imkan verir: hidrodinamika, istilik ötürülməsi, neytron fizikası və materiallar. Modellər mövcud eksperimental məlumatlardan istifadə etməklə təsdiqlənir ki, bu da bizə detonasiya və komponentlərin qocalması zamanı cihazın davranışını proqnozlaşdırmağa imkan verir. Materialların sıxılma qabiliyyətini və ya dinamikasını yoxlamaq üçün subkritik testlərdən (özünü təmin edən zəncirvari reaksiyanın başlanmasına səbəb olmayan) istifadə olunur. Hidrodinamik tədqiqatlar zamanı parçalanan material detonasiya zamanı yükün sıxılmasını və simmetriyasını öyrənmək üçün istifadə olunan simulyatorlarla əvəz olunur.

Nəticədə, bu gün tammiqyaslı sınaqlara ehtiyac yoxdur və nüvə və termonüvə silahlarının hazırlanması və istismarında yaranan demək olar ki, bütün problemlər tammiqyaslı nüvə partlayışları tələb etməyən digər üsullarla həll olunur. Bu baxımdan Trampın qərarı hələ də aydın deyil: subkritik testlər (yəni nüvə silahının partlaması ilə əlaqəli olmayanlar) aparılarsa, heç nə dəyişməyəcək; bunu belə yüksək səviyyədə elan etmək belə lazım olmazdı.

Bununla belə, analitiklər qeyd edirlər ki, əvvəlki onilliklərdə qurulmuş nüvə təhlükəsizlik sistemi sürətlə pisləşir. Vaşinqtonun ehtiyatsız hərəkətləri səbəbindən həm qlobal, həm də regional təhlükəsizlik pisləşir, risklər isə getdikcə daha da sürətlə artır.

Bu kontekstdə, Kreml liderinin fikrincə, nüvə enerjisi ilə işləyən və nüvə başlığı daşıya bilən kruiz raketi olan Rusiyanın "Burevestnik" raketinin cəmi 15 saatlıq sınağı heç bir mənzil məhdudiyyəti olmayan bu raketin yuxarıda göstərilən riskləri azaltmaq və Qərb hava hücumundan müdafiə sistemlərinə nüfuz etmək üçün nəzərdə tutulduğunu göstərir.

Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq, "The Spectator" ekspertləri, o cümlədən hətta Britaniyalı ekspert Ouen Mettyus artıq Amerikanın “Qızıl Günbəz” hava hücumundan müdafiə sistemi "Burevestnik"i ələ keçirə bilməz deyə xəbərdarlıq edib.

Kreml hesab edir ki, eyni vaxtda sınaqdan keçirilən "Burevestnik" və "Poseidon" raketləri Rusiya hərbi-sənaye kompleksinin imkanlarını açıq şəkildə nümayiş etdirir və daha da əhəmiyyətlisi, onların buraxılışı dünyaya birmənalı siqnal kimi xidmət edir.

Dünya getdikcə nüvə silahları texnologiyasının gücləndirildiyi bir məkana çevrilir və bu da qlobal təhlükəsizlik üçün riskləri artırır. Son ayda Rusiya və ABŞ-ın yeni nüvə raketləri sınaqlarını keçirməsi göstərir ki, qlobal risk yüksək olaraq qalır.

Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “İnsan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, vətəndaşların hüquqi, siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial və siyasi fəallığının artırılması” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb