Hansı meymun daha empatikdir bonobo və ya şimpanze..?

...Böyük Britaniyadan olan psixoloqlar ilk dəfə olaraq insanın meymunlar arasında ən yaxın qohumlarından ikisinin - bonobo və şimpanzenin təsəlli verməklə necə empatiya göstərdiyini birbaşa müqayisə ediblər.

Alimlərin tapıntıları bu primat növləri ilə bağlı məşhur inanclardan ayrılıb.

Əvvəlki tədqiqatlar göstərib ki, bonobolar (Pan paniscus) və şimpanzelər (Pan troglodytes) stres altında olan canlılarla empati qura bilirlər, lakin hansı növlərin bu cür empatiyaya daha qadir olduğu xüsusi olaraq araşdırılmamışdır.

SİA-nın məlumatına görə, Durham Universitetindən və bir sıra digər Britaniya universitetlərindən bir qrup alim problemi həll etmək vəzifəsini öz üzərinə götürüb.

…Evolution and Human Behavior jurnalında dərc edilən araşdırmada tədqiqatçılar Konqo və Zambiyadakı təbiət qoruqlarında 40 bonobo və 50 şimpanzenin davranışını müşahidə ediblər.

Tədqiqatçılar, heyvanların döyüş kimi stresli vəziyyətlə üzləşmiş qrup üzvləri ilə necə davrandıqlarına diqqət yetirərək, primatlar arasında video lentə alınmış qarşılıqlı əlaqəni araşdırıblar.

1400 saatdan çox davam edən yazıların təhlilinin nəticələri bonoboların daha empatik və emosional həssas, şimpanzelərin isə qəddar və despotik meymunlar olduğu fikrini təkzib edib. Hər iki növ təqribən eyni tezlikdə öz xüsusiyyətlərini sakitləşdirdi. Eyni zamanda, qruplardakı fərdlərin davranışlarında daha çox fərdi variasiya nümayiş etdirdiklərini alimlər qeyd ediblər.

Bonobolar və şimpanzelər bir-birlərinə təsəlli vermək üçün qucaqlaşma, əl sıxma və digər toxunuşlar kimi insana bənzər jestlərdən istifadə edirdilər.

Bununla belə, hər bir növün içərisində tədqiqatçılar maraqlı fərqlər gördülər. Məsələn, bonobolar arasında gənc meymunlar daha çox başqalarına təsəlli verir və bu dəstəyi özləri alırdılar. Şimpanzelər arasında empatiya daha çox gənc kişilər, eləcə də yaxın sosial əlaqələri olan meymunlar tərəfindən nümayiş etdirilirdi.

Hər iki növdə empatiya yaşla azalır, yaşlı heyvanlar öz həmyaşıdlarını daha az arxayın edirdilər. Beləliklə, insanlarda olduğu kimi, bonobolarda və şimpanzelərdə də empatiya ifadələri fərdi xüsusiyyətlərə, qrup xüsusiyyətlərinə və qrup daxilindəki mədəniyyətə görə dəyişə bilər.

Psixoloqlar altı-yeddi milyon il əvvəl yaşamış insanların və meymunların ortaq əcdadının da bu xüsusiyyətə malik olduğu qənaətinə gəliblər.

Daha əvvəl başqa bir araşdırma göstərib ki, münaqişədən sonra bonobolar həmyaşıdlarından rahatlıq axtarmaq üçün uşaqlar kimi qışqıra və ağlaya bilərlər.

Həmçinin bildirilmişdir ki, bonobo və şimpanzelər görüşərkən bir-birini salamlamaq, ayrılanda isə vidalaşmaq adətinə malikdir.

Başqa bir araşdırmada fransız və amerikalı zooloqlar iki növ arasındakı aqressiv davranışdakı kəmiyyət fərqini araşdırdılar və bonoboların adi şimpanzelərdən üç dəfə daha tez-tez nümayiş etdirdiyi qənaətinə gəldilər.

Mütəxəssislər bunun bir-birinə yaxın olan iki növdə aqressiyanın fərqli təbiəti ilə bağlı olduğunu irəli sürüblər.

Əli Babayev