İqtisadi inkişafda əhəmiyyətli ləngimə: “Bu, faktiki olaraq, o deməkdir ki...”

Qeyri-karbohidrogen sahəsinə sərmayələr arzuolunandan çox uzaqdır

Bu il iqtisadi artımda əhəmiyyətli ləngimə müşahidə olunub ki, bu da Azərbaycanın əsas ixrac resursunun qiymətlərinin düşməsi ilə bağlıdır. Neft və qaz respublikanın əsas makroiqtisadi göstəricilərinə təsir edərək valyuta gəlirlərinin əsas mənbəyi olaraq qalır.

Statistikaya görə, bu ilin yanvar-aprel aylarında neftin qiymətinin aşağı düşməsi şəraitində ümumi daxili məhsul ötən ilin müvafiq ayları ilə müqayisədə cüzi - 0,9 faiz artaraq, 39 milyard 305,8 milyon manat təşkil edib. Bunun fonunda neft-qaz sənayesində mənfi dinamika qeydə alınır. Rəsmi məlumatlara görə, neft və qazda ümumi daxili məhsul (ÜDM) 3,5 faiz azalıb. İqtisadiyyatın qeyri-karbohidrogen seqmentində iqtisadi sürətlənmə isə 3,3 faiz təşkil edib.

Sabiq maliyyə naziri, iqtisad elmləri doktoru, professor Fikrət Yusifov AYNA.AZ-a açıqlamasında deyib ki, iqtisadiyyatda mövcud vəziyyət ötən illərin uğurlarını unutmadan onun gələcəyi haqqında düşünmək üçün əsasdır: “İqtisadi artımın ləngiməsi neft-qaz sektorundakı vəziyyətlə bağlıdır ki, bu da qlobal karbohidrogen birjalarının davranışının gözlənilməzliyi ilə xarakterizə olunur, qeyri-neft sektorunun inkişaf sürətini artırmaq lazımdır. Bu gün biz sektorlar arasında ciddi fərq görürük – söhbət inkişaf tempindən və dövlət xəzinədarlığı gəlirlərinin formalaşmasında iştirakdan gedir. Ona görə də tarazlığa nail olmaq zərurəti ön plana çıxır. Bu vəzifə təkcə kompleks və radikal tədbirlərin deyil, həm də böyük investisiyaların üzərinə düşür”.

Ekspertin fikrincə, bu ilin hesabat aylarında ÜDM-in artım tempinin azalmasına məhz kapital qoyuluşunun azalması təsir edib. Belə ki, yanvar-aprel aylarında respublikanın əsas kapitalına investisiyalar 5 milyard 69,3 milyon manatdan çox olmayıb ki, bu da ötən ilin müvafiq ayları ilə müqayisədə 4,6 faiz azdır. Bu mənzərə ötən ilin dörd ayında ötən illə müqayisədə investisiyaların 11,8 faiz artmasına baxmayaraq yaranıb.

Alim ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sektoruna maliyyə inyeksiyalarının azalmasından təəssüflənir: “Qeyri-karbohidrogen sektorlarına investisiyalar arzuolunan dərəcədən çox uzaqdır. Bu il 5,3 faiz səviyyəsində müəyyən artım müşahidə etsək də, ötən il dinamika daha yaxşı olub, maliyyə investisiyaları 15,2 faiz artıb. Nəticədə müsbət dinamikaya baxmayaraq, artım templərində 3 dəfə azalma qeydə alınıb”.

Yusifov karbohidrogenlərdən asılı olmayan sektorlara yerli və xarici kapital qoyuluşlarını artırmağa çağırır: “Biz başa düşməliyik ki, sərmayələr iqtisadi artıma nail olmağın əsas mənbəyidir. İstənilən ölkənin köklü və uğurlu iqtisadi yenidən qurulması üçün hökumətin həyata keçirdiyi iqtisadi siyasət yerli və xarici kapital təminatçıları üçün əlverişli investisiya mühiti ilə müşayiət olunmalıdır. Buna çoxlu misallar gətirmək olar. İnvestisiyaların təsirinin canlı nümunəsi Çin iqtisadiyyatıdır. Bu ölkədəki şərait o qədər yaxşı idi ki, investorların çox düşünməsinə də ehtiyac yaranmadı”.

Maliyyə sərmayələrinin həyatverici gücünün başqa bir nümunəsi də qapılarını dünyanın hər yerindən kredit və maliyyə qurumlarına açmış və bununla da investorlar üçün effektiv platformaya çevrilmiş Sinqapurdur. Bu ölkə hazırda 530 milyard dollar dəyərində ümumi daxili məhsul istehsal edir, ixracı isə 500 milyard dollara yaxınlaşıb.

Ərazisi Bakının Qaradağ rayonunun ərazisinin yarısı olan Sinqapur bu gün 530 milyard dollarlıq ümumi daxili məhsul istehsal edir. Bu kiçik ölkənin ixrac həcmi 500 milyard dollara yaxınlaşır. Bu misalları müşahidə edən professor deyir ki, ölkəmiz də cəlb etdiyi kapitalı artırmalıdır. Üstəlik, bunun üçün bütün imkanlara malikdir.

Öz növbəsində, keçmiş maliyyə naziri, iqtisadçı alim Saleh Məmmədov AYNA.AZ-a şərhində respublikada iqtisadi artımın həddən artıq aşağı olduğunu söyləyib: “0,9 faizlik rəqəmi iqtisadiyyatda faktiki olaraq heç bir sürətlənmə olmaması deməkdir. Əsas kapitalın ölkənin ÜDM-də payı bu ilin yanvar-aprel aylarında ölkə tarixində ən aşağı səviyyəyə düşüb və cəmi 10 faiz təşkil edib. Nəticədə iqtisadi artımın əsas göstəricisi - yeni yaradılmış iş yerlərinin sayı 2019-cu illə müqayisədə yarıdan çox azalıb”.

Müsahibimizin sözlərinə görə, 2014-cü ildən bəri yerli məşğulluq bazarında iş yerlərinin artım dinamikası hər gün aşağı düşür: “Amma bu, iqtisadiyyatın sürətlənməsinə təsir edən ən mühüm amildir. 2025-ci ilin ilk dörd ayında Azərbaycan iqtisadiyyatı ÜDM-in zəif artımı - planlaşdırılandan üç dəfə az, əsas kapitala investisiyaların əhəmiyyətli dərəcədə azalması və büdcənin zəif icrası ilə xarakterizə olunur”.

“Eyni zamanda, ÜDM-in artımının faktiki dayanması (ildə 0,9%) vergi daxilolmalarının dəfələrlə artması ilə üst-üstə düşür. Bu, son 4-5 ilin real mənzərəsidir. Adətən dünya praktikasında ÜDM-in vergi yığımından daha sürətli artım tendensiyası var, amma bizdə hər şey başqa cürdür. Vergi yığımında üstünlük təşkil edən artım nümunəyə çevrilib. Bəs, bu, necə mümkündür? Axı, artan dövlət rüsumlarını ödəmək üçün müəssisələrin daha çox istehsal etməsi, mənfəətinin artması lazımdır. Bu vəziyyət iqtisadiyyatda vəsait kəsirinə, investisiya çatışmazlığına gətirib çıxarır, maliyyə resursları xəzinəyə daxil olur, passiv profisit formalaşır”, - deyə Məmmədov vurğulayıb.