“İran paradoksu: zahiri yumşalma, dərinləşən repressiyalar“ “The Insider“

"Baş verənlər sistemli liberallaşmadan çox, iqtisadi və legitimlik böhranı fonunda dövlət nəzarətinin zəifləməsi ilə bağlıdır..."

İranda son aylarda qəribə bir "yumşalma" müşahidə olunur. İctimai təzyiq fonunda hakimiyyət hicabla bağlı nəzarəti xeyli zəiflədib.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "The Insider" nəşri yazıb.

Azadlıq jestləri və geri qayıda bilən qaydalar

Nəşr yazır ki, qadınlar açıq başla küçəyə çıxır, polis və "Bəsic" artıq irad bildirmir. Qadınların motosiklet sürməsi, restoranlarda gizli şəkildə spirtli içki təqdim olunması da adi mənzərəyə çevrilib. Nəşrin qeyd etdiyinə görə, baş verənlər sistemli liberallaşmadan çox, iqtisadi və legitimlik böhranı fonunda dövlət nəzarətinin zəifləməsi ilə bağlıdır.

Hüquqi baxımdan hicabla bağlı heç nə dəyişməyib: qanun qüvvədədir, sadəcə icra olunmur. Bu isə cəmiyyətdə daimi qeyri-müəyyənlik yaradır. Bir çox iranlı qadın açıq başla gəzməyi "qazanılmış hüquq" sayır, lakin rəsmi ləğvin olmaması qorxunu saxlayır. Spirtli içkilərlə bağlı vəziyyət də oxşardır: əvvəllər qamçı və həbs nəzərdə tutulan pozuntular indi əsasən restoranların bağlanması ilə nəticələnir. Bu dəyişikliklər ciddi görünsə də, köklü islahat demək deyil.

Edamlar və şpiomaniya

Zahiri yumşalma fonunda repressiv meyllər güclənir. Nobel Sülh Mükafatı laureatı, hüquq müdafiəçisi Nərgiz Məhəmmədinin döyülməsi və yenidən saxlanılması repressiv mexanizmlərin hələ də tam gücü ilə işlədiyini göstərir.

Ən narahatedici göstərici isə edamların artmasıdır: 2025-ci ildə İranda azı 1922 nəfər edam edilib ki, bu da tarixi rekord sayılır. İsrail və ABŞ-la qarşıdurmadan sonra ölkədə "şpiomaniya" geniş vüsət alıb, on minlərlə insan saxlanılıb, yüz minlərlə əfqan miqrant deportasiya edilib.

Ağır iqtisadi vəziyyət, yüksək inflyasiya və su böhranı ilə birlikdə bu proseslər cəmiyyətdə qorxu və sabaha inamsızlığı dərinləşdirir. Nəticədə müşahidə olunan "yumşalma" azadlığa aparan ardıcıl yol yox, istənilən an geri çevrilə bilən kövrək mərhələ təsiri bağışlayır.

Küçə etirazları fonunda "yumşalma"

Bu nisbi yumşalma ölkədə yenidən güclənən etirazlar fonunda baş verir. Tehranda və digər şəhərlərdə insanlar küçələrə çıxaraq ali rəhbər Əli Xameneinin rejiminə qarşı şüarlar səsləndirir, hakimiyyəti su, elektrik və yaşayış şəraiti kimi daxili problemlərə diqqət yetirməyə çağırırlar. "Nə Qəzza, nə Livan - canım İrana fəda!" şüarı isə xarici siyasət prioritetlərinə etirazın rəmzinə çevrilib.

Bənzər aksiyalar daha əvvəl, xüsusilə yay aylarında su qıtlığı və elektrik kəsintiləri səbəbilə Fars vilayətində, o cümlədən Şiraz və Kazerunda da keçirilib. Müşahidəçilərin fikrincə, sosial-iqtisadi böhran dərinləşdikcə rejim bir tərəfdən nəzarəti zəiflətməyə məcbur qalır, digər tərəfdən isə narazılığın kütləvi etirazlara çevrilməsindən ehtiyat edir. Bu ziddiyyət də İranda baş verən "yumşalmanın" əsas səbəblərindən biri kimi qiymətləndirilir.