İrana qarşı ŞOK SSENARİ: Ermənistan İsraillə KONKRET

Yaxın Şərqdə sürətlə dəyişən və getdikcə daha mürəkkəb xarakter alan geosiyasi konfiqurasiyaya yeni, diqqətçəkən bir element əlavə olunub. Ermənistan, bütün ehtiyatlı ritorikasına baxmayaraq, xarici siyasət prioritetlərini tədricən İsrail istiqamətində genişləndirməyə başlayıb. Bu isə regionun əsas güc mərkəzlərindən biri olan İranda ciddi narahatlıq doğurur və Tehranın reaksiyası artıq gizlədilmir.

KONKRET.az bildirir ki, Erməni mediasının məlumatına görə, dekabrın 24-də Ermənistanın iqtisadiyyat naziri Gevorq Papoyan İrəvanda İsrailin ölkədəki səfiri Coel Layonn ilə görüş keçirib. Görüş zamanı ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlığın inkişaf perspektivləri müzakirə olunub. Tərəflər xüsusilə kənd təsərrüfatı, su ehtiyatlarının idarə olunması, müasir texnologiyaların tətbiqi və turizm sahəsində mümkün layihələr üzərində fikir mübadiləsi aparıblar. Papoyan İsrail tərəfinə Ermənistanın regional təşəbbüslərini – TRIPP nəqliyyat layihəsini və baş nazir Nikol Paşinyanın irəli sürdüyü “Sülhün kəsişməsi” konsepsiyasını da təqdim edib.

Bu görüş təsadüfi xarakter daşımır. O, noyabrın 27-də Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Vahan Kostanyanın İsrailə etdiyi səfərin məntiqi davamı kimi dəyərləndirilir. Müşahidəçilərin fikrincə, İrəvanın İsrail istiqamətində diplomatik fəallığı birbaşa Azərbaycanla sülh danışıqlarında yaranmış yeni reallıqlarla bağlıdır. Regionda münaqişə risklərinin azalması Ermənistan üçün xarici siyasət manevr imkanlarını genişləndirir və bu, təkcə Rusiyadan deyil, eyni zamanda İrandan asılılığın azaldılması cəhdləri ilə müşayiət olunur.

Məhz bu məqam Tehranda ciddi narahatlıq yaradır. İran rəsmiləri Ermənistanın “Tramp marşrutu” adlandırılan logistika layihəsində iştirak perspektivinə kəskin reaksiya veriblər. İranın ali dini liderinin müşaviri Əli Əkbər Vilayəti açıq şəkildə bəyan edib ki, bu marşrut mahiyyət etibarilə “Zəngəzur dəhlizi”ndən fərqlənmir və İranın milli təhlükəsizlik maraqlarına birbaşa təhdid yaradır. Tehran üçün bu cür layihələr təkcə iqtisadi deyil, strateji təhlükə kimi qiymətləndirilir.

İsrailin Begin–Sadat Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (BESA) son hesabatında da qeyd olunur ki, İranın nəqliyyat dəhlizlərinə qarşı sərt ritorikası məhz Ermənistanın İsraillə yaxınlaşma niyyətlərindən qaynaqlanır. Analitiklər vurğulayırlar ki, Tehranın reaksiyası sadəcə diplomatik narazılıq deyil, daha dərinə gedən, rejimin təhlükəsizliyi və regional təsir imkanlarının qorunması ilə bağlı ciddi strateji qorxuların ifadəsidir.

Rəsmi İrəvan Kostanyanın İsrailə səfərini adi diplomatik təmas kimi təqdim etməyə çalışsa da, İran bunu Ermənistanın Moskva–Tehran geosiyasi oxundan tədricən uzaqlaşması kimi qəbul edib. Tehran bu prosesləri Ermənistanın Qərb və İsrailin siyasi, təhlükəsizlik və hərbi-texnoloji strukturlarına inteqrasiya cəhdi kimi dəyərləndirir.

İran üçün Ermənistanın strateji əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Bu ölkə İranın Avrasiya İqtisadi İttifaqına yeganə quru çıxışını təmin edir və eyni zamanda Azərbaycanı Naxçıvan və Türkiyə ilə birləşdirəcək potensial “türk zolağı”nın qarşısını alan əsas geosiyasi bufer rolunu oynayır. Bu səbəbdən Ermənistanın xarici siyasət kursunda baş verən istənilən dəyişiklik Tehranda təsirin zəifləməsi kimi qəbul olunur və ekzistensial təhlükə kimi qiymətləndirilir. Hətta İsrailin İranın şimal sərhədlərinə yaxın minimal mövcudluğu belə Tehranın tam geosiyasi izolyasiya qorxusunu gücləndirir.

Kostanyanın Yerusəlimə səfərindən sonra İnqilab Keşikçiləri Korpusu ilə əlaqəli İran mediasında ritorikanın kəskinləşməsi bunu açıq şəkildə göstərir. Bu mənbələrdə “Tramp marşrutu”nun sırf nəqliyyat layihəsi olmadığı, əksinə, İranı şimaldan sıxışdırmaq üçün nəzərdə tutulmuş geosiyasi alət olduğu iddia edilir. Tehran hesab edir ki, bu proses İsrailin, Türkiyənin və kollektiv Qərbin İran sərhədləri boyunca mövqelərini möhkəmləndirir və təzyiq halqasını daraldır.

Bu fonda İran Ermənistan üzərində siyasi və diplomatik təzyiqləri artırmağa başlayıb. Rəsmi şəxslər və dövlətə yaxın media dəfələrlə beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin dəyişdirilməsinin yolverilməz olduğunu vurğulayıb. Məlumatlara görə, Tehran qapalı kanallar vasitəsilə İrəvana açıq mesajlar göndərərək, İranla strateji sədaqətin nümayiş etdirilməsini tələb edir.

Dekabrın 17-də İnqilab Keşikçilərinin mövqeyini əks etdirən Mehr News agentliyi Kostanyanın İsrail səfərini təhlil edərək qeyd edib ki, yüksək texnologiyalar, tibb və kənd təsərrüfatı sahələrində əməkdaşlıq İsrailin “yumşaq güc” siyasətinin əsas alətlərindəndir və bu strategiya həssas bölgələrdə uzunmüddətli təsir məqsədi daşıyır.

Bir neçə gün sonra Tabnak agentliyi isə mümkün cavab tədbirlərindən danışıb. Məqalədə vurğulanıb ki, İran sərhədlərinə yaxın ərazilərdə ABŞ-ın nəzarətində olan dəhlizin yaradılması qaçılmaz gərginliyə səbəb olacaq və Tehran bu vəziyyətdə həm gizli, həm də açıq təzyiq mexanizmlərini istisna etmir.

Tehran Times qəzeti də hesab edir ki, Ermənistan İsraillə məsləhətləşmələri İranın mövqeyini nəzərə almadan aparır və bu, İrəvanın prioritetlərinin Qərb istiqamətində dəyişdiyini göstərir. Nəşrin fikrincə, Ermənistan iqtisadi maraqları İranın təhlükəsizlik narahatlıqlarından üstün tutur ki, bu da Cənubi Qafqazda mövcud güc balansını poza bilər.

Mövcud vəziyyətdə Ermənistan manevr etməyə çalışır. İrəvan Tehrana strateji tərəfdaşlığın dəyişmədiyini və nəqliyyat layihələrinin İran üçün təhlükə yaratmadığını izah etməyə cəhd göstərir. Lakin analitiklər hesab edirlər ki, Qərbdən real təhlükəsizlik təminatları almadan Ermənistan İranla açıq qarşıdurmaya getməyə hazır deyil. Bu isə İrəvanın nə qədər həssas və təzyiqlərə açıq olduğunu göstərir.

Son olaraq, BESA mərkəzinin analitikləri bildirirlər ki, İranın narahatlığının kökündə təkcə bir diplomatik səfər dayanmır. Əsas məsələ Cənubi Qafqazda “strateji dərinliyin” itirilməsi qorxusudur. Ermənistanın İsrailə və ya Qərbə doğru atdığı hər addım Tehranda rejimin mövcudluğu prizmasından qiymətləndirilir. TRIPP və Zəngəzur dəhlizi məsələsi isə bu geosiyasi qarşıdurmanın mərkəzində qalmaqda davam edir və onun taleyi həll olunana qədər İran Ermənistanı öz təsir orbitində saxlamaq üçün bütün imkanlarını səfərbər edəcək.

Natiq Səlim,
KONKRET.az