Kazinoların fəaliyyətindən əldə edilən dividentlər...

Kazino kurortları bu gün qlobal turizmin ən dəbdəbəli, gəlirli istiqamətidir. Ən əsası əyləncə sənayesinin əhəmiyyətli seqmentidir. Şans oyunları, bacarıq əsaslı oyunlar və canlı əyləncə təklif edən bu müəssisələr illərdir texnoloji yeniliklər, tənzimləyici sistemdə təkmilləşmələr və dəyişən istehlakçı seçimləri ilə idarə olunurlar. Nəticədə Makaodan Las Veqasa qədər kazino kurortları hər il milyardlarla gəlir gətirir və milyonlarla turisti bölgəyə cəlb edir.

Axar.az xəbər verir ki, Amerika Oyun Assosiasiyasının (AGA) məlumatına görə, qlobal kazino sənayesi 2022-ci ildə 261 milyard dollardan çox gəlir əldə edib ki, bu da pandemiyadan sonrakı güclü tələbi və dayanıqlılığı əks etdirir. 2024-cü ildə isə sektorun dövriyyəsi 308.52 milyard dollar olub. 2025-ci ildə bu rəqəmin 328.48 milyard dollardan 2033-cü ilə qədər 542.41 milyard dollara qədər artacağı proqnozlaşdırılır. Bu artımda turizm, əyləncə və qonaqpərvərlik, iqtisadi inkişaf, istehlak xərclərinin böyük rol oynayacağı gözlənilir. Hazırda bütün dünyada hökumətlər vergi gəlirlərinin artması və iş yerlərinin yaradılması da daxil olmaqla tənzimlənən kazino oyunlarından, onun iqtisadi faydalarından yararlanmağa can atırlar.

Azərbaycanda isə qumar biznesi rəsmən qadağan olunduğundan ölkəmiz bu proseslərdən kənarda qalır. Nəticədə oyun klublarının və onlayn kazinoların qanunsuz fəaliyyəti artmaqdadır. Bu da cinayət yolu ilə əldə edilmiş gəlirlərin yuyulmasını asanlaşdırmaqla bərabər əhəmiyyətli maliyyə axınlarını rəsmi dövriyyədən çıxarır. Hətta qumar sənayesini şərh edən ekspertlərin proqnozlarına görə, 2028-ci ilə qədər qlobal qumardan əldə olunan gəlir 700 milyard dollara çatacaq. Artım əsasən aşağı və orta gəlirli ölkələrdə smartfonların yayılması hesabına baş verəcək.

İqtisadçı ekspert Xalid Kərimli Teleqraf-a bildirdi ki, Azərbaycanda faktiki olaraq kazinoların fəaliyyəti məhdudlaşdırıldığından bu fəaliyyət növlərinin qeyri-leqal təşkil edilməsi baş verir:

"Qumar oyunlarının gizli təşkil edilməsi bu sahəyə nəzarət etmək imkanlarını məhdudlaşdırır. Kazinoların fəaliyyəti isə xüsusi seçilmiş yerlərdə təşkil edilə bilər. Bu yerlərin seçilməsinə görə standartlar və qaydalar müəyyənləşməlidir. Yəni bu sahə üzrə standartlar və qaydalar qəbul edildikdən sonra sahibkarlıq subyektləri bu fəaliyyətlə məşğul ola bilər”.

Ekspert qeyd etdi ki, bu gün Azərbaycan vətəndaşları kazinolarda əylənmək məqsədilə Gürcüstan, Rusiya və İsveçrəyə üz tutur:

"Bu da ölkədən ciddi şəkildə turist və maliyyə axını deməkdir. Turizm sektorunu inkişaf etdirmək üçün mütləq şəkildə azadlıqları bərpa etməliyik. Burada söhbət əyləncə növü üzrə azadlığın bərpasından gedir. Azərbaycan turist ölkəsi olmaq istəyirsə, qonşu Gürcüstanın təcrübəsindən istifadə etmək lazımdır. Gürcüstan bu sahədə azadlıqlar verib, ölkəyə girişi rahat edib. Nəticədə Gürcüstana gələn turistlərin sayı Azərbaycana gələnlərdən 3 dəfə çoxdur".

Məlumat üçün bildirək ki, 2024-cü ildə Gürcüstan turizmdən 4 milyard 425,4 milyon dollar gəlir əldə edib ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 7,3 % çoxdur. Eyni dövrdə Azərbaycanın bu yöndə gəlirləri 3 milyard manat təşkil edib.

Gürcüstan gəlirlərini ildən-ilə artırır

Bu gün Cənubi Qafqazda turizmdən əldə edilən gəlirlərdə ilk sırada olan Gürcüstanda sektorun inkişafında məhz kazinolar böyük paya malikdir. Batumi bölgəsi kazino turizmi baxımından xüsusilə seçilir. “Kiçik Las Veqas” kimi tanınan şəhərdə hazırda 67 kazino fəaliyyət göstərir. Paytaxt Tbilisidə 6 belə obyekt var. Gürcüstan Qumar Assosiasiyasının açıqladığı məlumata görə, hər il Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Azərbaycan və Türkiyədən minlərlə insan qumar oynamaq üçün Tiflis və Batumiyə səfər edirlər.

2023-cü ildə qumar biznesindən Gürcüstanın dövlət büdcəsinə 890 milyon lari (təxminən 342 milyon dollar) daxil olub. 890 milyon laridən 63 milyonu icazələr üçün rüsumların, 141 milyon lari qumar biznesindən alınan rüsumların, 686 milyon lari isə vergilərin payına düşüb. Diqqəti çəkən məqam qonşu ölkədə qumar sənayesinin sürətlə inkişafıdır. Hətta pandemiya dövründə belə burada sektor 23% artım nümayiş etdirib. Gürcüstanda qumar sənayesi təkcə ölkə hökumətinin sərəncamında olan etibarlı və qanuni iqtisadi alət deyil, həm də beynəlxalq qonaqların axınına töhfə verən turizm növüdür.

Şimal qonşumuz Rusiyada isə kazinoların auditoriyası 2024-cü ildə 2,1 milyon nəfəri keçib. Federal Vergi Xidmətinin statistikasına görə, 2023-cü ildə qumar biznesindən Rusiya büdcəsinə 1,7 milyard rubl vergi ödənilib. Bu, 2022-ci ilin (1,6 milyard rubl) və 2021-ci ilin (1,1 milyard rubl) nəticələrindən çoxdur. Qumar vergisi üç regional rüsumdan biridir və Rusiya Federasiyasının təsis qurumunun büdcəsi üçün gəlir mənbəyidir. 2023-cü ildə Rusiyanın kazino zonalarını 1,4 milyon insan ziyarət edib.

Göründüyü kimi region ölkələri əyləncə və kazino turizmi hesabına büdcələrinə milyonlar əlavə edərkən, Azərbaycan hələ də bu sahədəki potensialından tam istifadə edə bilmir.

Turizm eksperti Ceyhun Aşurovun sözlərinə görə, oyun biznesi ölkəyə valyutanın daxil olmasında mühüm rol oynayır:

"Yaxın coğrafiyalar olan Gürcüstan və Kiprdə bu biznesin fəaliyyəti nəticəsində ildən-ilə səyahət edən turistlərin sayı artır. Dəqiq statistika olmasa da Azərbaycandan kazino oyunları üçün xaricə səfər edənlərin kifayət qədər olduğu bəllidir. Bu insanlar öz vəsaitlərini başqa ölkələrdə xərcləyirlər. Azərbaycanda kazinoların fəaliyyətinin leqallaşdırılması, həm turizm potensialının artırılmasına, həm də ölkəyə əlavə gəlirlərin cəlb edilməsinə səbəb ola bilər".

Ekspert hesab edir ki, gələcəkdə kazino fəaliyyəti həyata keçirilən zaman bütün faktorlar nəzərə alınmalıdır:

"Söhbət ölkəyə, cəmiyyətə mümkün zərərli təsirlərin qarşısının alınması üçün addımların atılmasından gedir. Azərbaycanda gizli kazinoların fəaliyyət göstərdiyi sirr deyil, hüquq-mühafizə orqanları dəfələrlə bu cür obyektləri aşkar edib. Bundan başqa, fırıldaqçılıqla məşğul olan onlayn-kazinolar var. Kazino biznesi qurulacaqsa, əvvəlcə onun mənfi təsirləri mümkün qədər aradan qaldırılmalı, nəzarətdə olmalıdır ki, insanların sosial-mənəvi həyatlarına təsir etməsin, mənfi təsirlər mümkün qədər az olsun.

Çünki məsələ sadəcə gəlir deyil, dəyərləri də nəzərə almaq lazımdır.

Kazino biznesi qurulmuş ölkələrdə kazinolar hansısa əlahiddə bir yerdə qurulur ki, xaricdən o əraziyə gediş-gəliş rahat olsun.

Eyni zamanda, bəzi ölkələr kazino oyunlarında iştirakı öz ölkə vətəndaşları üçün deyil, daha çox əcnəbilər üçün nəzərdə tuturlar. Amma müəyyən yaş həddindən yuxarı insanlar bu oyunlarda iştirak edə bilir. Sadəcə, dediyim kimi, bu kazinolar əlahiddə bir ərazidə təşkil edilməlidir. Ora gedən turistlər, ordakı infrastruktur günümüzün şərtlərinə cavab verməlidir.

Kazino gəlirli biznesdir. Kifayət qədər valyuta gətirir, vergi ödənilir. Eyni zamanda, dünyanın müxtəlif yerlərində bir seqment var ki, məhz bu oyunlar üçün kazino biznesi olan yerlərə səyahət edirlər.

Düşünürəm ki, ölkəmizdə belə bir şey nəzərdə tutulursa, onun yerləşməsi, infrastrukturu və şərtləri diqqətə alınmalıdır".

Alınan yüksək vergilərin büdcələrdəki payı

Müasir kazino sənayesi ölkələrin iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərir. Sektordan alınan vergilər (15-35 faiz arasında dəyişir) və lisenziya haqları dövlət büdcələrinə əsaslı töhfə verir. Bu gün Asiyanın ən böyük bazarı hesab edilən Makao (Çinin xüsusi inzibati rayonu) kazino gəlirləri üzrə dünyanın aparıcı yurisdiksiyalarından biridir. 2023-cü ildəMakaonun ümumi qumar gəliri 22,7 milyard dollar olub. Bunun 8,1 milyard dolları vergilər şəklində büdcəyə daxil olub.

ABŞ Milli Ticarət Assosiasiyasının açıqladığı rəqəmlərə görə, 2023-cü ildə kazinolar 66,5 milyard dollar qazanıb və həmin il sənayenin ən yaxşı ili olub. Slot maşınları 2023-cü ildə 35,51 milyard dollar gəlir əldə edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 3,8% artım deməkdir. Stolüstü oyunlar 3,5% artımla 10,31 milyard dollar gəlir gətirib. Həmin il kazinolar oyunlardan 2022-ci illə müqayisədə 9,7% çox, təxminən 14,42 milyard dollar vergi ödəyiblər.

Hazırda ABŞ-nin Nevada ştatı 15,5 milyard dollar gəlirlə ölkənin ən yaxşı oyun bazarına sahibdir. Pensilvaniya 5,86 milyard dollarla ikinci, 5,77 milyard dollarla Atlantik Siti üçüncü sıradadır. Amerika Oyun Assosiasiyasının (AGA) məlumatına görə, ABŞ-da ümumi oyun gəlirləri 6,75%-dən 50%-ə qədər federal və əyalət vergilərinə tabedir

Yeri gəlmişkən, assosiasiyanın son hesabatından belə məlum olur ki, bu ilin birinci rübündə kommersiya məqsədli kazinolardan əldə edilən ümumi gəlir illik müqayisədə 5,7 faiz artaraq 18,87 milyard dollara çatıb. Oyun əyalətlərindən təxminən 4,25 milyard dollar vergi ödənişi edilib. Bu da illik müqayisədə 10,6 faiz artım deməkdir.

Kanada Oyun Assosiasiyasının hesabatı da ölkənin bu sənayedən qazandığını göstərir. 2023-cü ildə Kanadanın tənzimlənən qumar sənayesi milli iqtisadiyyata 17 milyard dollardan çox töhfə verib.

Filippinin Əyləncə və Oyun Korporasiyası isə 2023-cü ildə Asiyada Filippinin ümumi oyun gəlirlərinin 5,1 milyard dollara çatdığını açıqlayıb.

Böyük Britaniya Qumar Komissiyasının da hesabatı maraqlı rəqəmləri ortaya qoyur. Belə ki, 2023-cü ildə bu ölkədə operatorlar təkcə lisenziyalar üçün 3,2 milyard funt sterlinq ödəyiblər.

Yaponiya Turizm Agentliyi isə 2030-cu ilə qədər illik 8,5 milyard dollar gəlir əldə edəcəyini proqnozlaşdıraraq Osakada ilk kazino kurortunun inkişafını təsdiqləyib.

İqtisadçı Eldəniz Əmirovun sözlərinə görə, dünya turizmə fokuslanıb:

"Demək olar ki, əksər ölkələrdə mütləq əyləncə turizminin inkişaf etdirilməsi çox vacibdir.

Bu baxımdan kazinoların da turizm sektoruna verdiyi töhfə böyükdür. Daha elit turizm hesab edilən sektorun inkişafı üçün kazinolar müstəsna rol oynayır. Ölkəmizdə də kazinoların açılması mümkündür. Sadəcə güclü nəzarət mexanizmi və müəyyən məhdudiyyətlərin qoyulması mütləqdir. Məsələn, yaş kateqroriyası. Eyni zamanda, çirkli pulların yuyulmaması üçün hansısa ciddi bir mexanizm qurulmasına ehtiyac var. Çünki kazinolar dünyada həm də çirkli pulların yuyulması vasitəsidir".

Daşınmaz əmlak bazarı canlanacaq

2024-cü ildə oyun həvəskarlarının qlobal bazar payı 55,3%-ə çatıb. Qlobal yetkin əhalinin təxminən 26%-i hər il qumar oyunlarının hansısa formasında iştirak edirlər. Quru əsaslı kazino oyunları isə 70,1% bazar payına sahib olmaqla qlobal kazino bazarında ən böyük seqment olaraq qalır. Bu da hər il ölkələrə minlərlə turisti cəlb edir ki, nəticədə bölgədə infrastrukturun, xüsusi kurortların inkişafına, lüks otellərin, ticarət mərkəzlərinin, konqres məkanlarının açılmasına, milyonlarla investisiyaların yatırılmasına gətirib çıxarır. Yəni kazino sənayesinin inkişafı büdcəyə təkcə yüksək vergi ödənişləri vəd etmir. Ölkə turizmdən, xarici sərmayədarlardan, iaşə xərclərindən də qazanır. Məsələnin bir başqa tərəfi bu sektorun yerli daşınmaz əmlak bazarının canlanmasına, yəni xaricilərin ərazidən mənzil əldə etməsinə və qiymətlərin bahalaşmasına təsir göstərməsidir. Buna misal olaraq, Las-Veqasa daimi turist axınının mənzil bazarında qiymətlərin daim yüksəlməsini gətirmək olar. Daha bir fakt BƏƏ-nin şimal əmirliyi olan Ras Al Xayma ilə bağlıdır. 2022-ci ilin əvvəlində burada sahil zolağında evlər Dubaydan 2-3 dəfə ucuz - 80-90 min dollara olsa da vəziyyət "Wynn Resorts" beynəlxalq şəbəkəsinin Mərcan adasında kazinonun tikintisini rəsmən təsdiqləməsi ilə dəyişdi. Lüksun mərkəzinə çevrilən Əl Mərcanda daşınmaz əmlak qiymətləri 2-3 dəfə artdı və bütövlükdə əmirlikdə evlər 65% bahalaşdı.

İş yerlərinin sayı artacaq

Turizm sektorunda ən çox iş yerləri kazino komplekslərinin payına düşür. Las-Veqasda yerli sakinlərin 60%-dən çoxu kazinolarda işləyir. 240 milyard dollar dəyərində olan ABŞ kazino sənayesində isə 2 milyon insanı işləyir. Hətta Atlantik Sitidə dörd kazino bağlandığı zaman 8 min insanın işsiz qalmışdı. Rusiyadakı məşhur kazinolardan olan “Krasnaya Polyana”nın işçilərinin sayı 1400 nəfərdən çoxdur. Ən əsası kazinolarda turizmin digər sahələri ilə müqayisədə orta əmək haqqı daha yüksəkdir. Məsələn, Rusiyada kazino əməkdaşları 73,5 min rubldan (manat ekvivalentində 1.5152 manat) çox maaş alırlar.

Uzun illərdir ki, böyük xeyriyyə təşkilatları qumar sənayesindən töhfələr alırlar. Avropa və ABŞ təhsil müəssisələrinin də tikintisi xərcləri kazinolardan əldə edilən gəlirlərin hesabına maliyyələşdirilir. Böyük Britaniya Milli Lotereyası 2020-ci ildə gəlirinin dörddə birini koronavirus xəstələri üçün tibbi ləvazimatlarının alınmasına bağışlayıb.