Kruq ədəbiyyatı “Estetik inqilab” ocağı yoxsa, haqsız rəqabət mühiti?

Kulis.az Simran Qədimin "Qapalı çevrənin açıq dərsləri" yazısını təqdim edir.

“Kruq ədəbiyyatı” anlayışının həm mənfi, həm də müsbət tərəfləri var.

Əvvəlcə, mənfiləri araşdıraq.

"Kruq"lar içinə qapanır, “özümüzünkülər” prinsipinə əsaslanıb qruplaşma yaradırlar.

Bir çox hallarda istedadsız müəlliflər güclü şəbəkə hesabına şişirdilir, sənətdən çox, “kimin kimlə dost olması” əhəmiyyət qazanır.

Bir-birini dəstəkləyən üzvlər qarşılıqlı təriflərlə cəmiyyəti, oxucuları yanıldır, zəif əsərlər belə, böyük iş kimi təqdim olunur. Nəticədə, obyektiv tənqiddən uzaqda haqsız rəqabət mühiti formalaşır.

Digər tərəfdən, "kruq"dakı estetik meyarlar bəzən “yeganə yol” kimi qəbul edilir, fərqli üslublara, eksperimentlərə qarşı dözümsüzlük formalaşır.

"Ya bizim kimi ol, ya da kənarda qal!” düşüncəsi fərdi yaradıcılıq təşəbbüslərini sıxışdırır, "kruq"un ortaq estetikasına uyğunlaşmaq məcburiyyəti yaranır. Sənət qəlibləşir, monotonlaşır.

"Kruq ədəbiyyatı"nın müsbət tərəflərinə gəlincə, buradakı müəlliflər (kənarda qalanlar yox!) bir-birindən öyrənmək, fikir mübadiləsi aparmaq imkanı qazanırlar.

Bədii düşüncə həm də kollektiv müzakirə ilə zənginləşir. Müxtəlif "kruq"lar arasında (əgər belə birliklər varsa) gizli-açıq rəqabət sənət adamlarını daha yaxşı yazmağa, daha güclü əsərlər ortaya qoymağa təşviq edir.

Sanki idman turnirindəki kimi, rəqabət hissi, yarış atmosferi keyfiyyəti artırır.

Digər tərəfdən, yaradıcı insanlar çox vaxt cəmiyyətdən kənarda qalırlar. "Kruq"lar onlara dəstək verir, həmrəylik üzə çıxmağa, tanınmağa kömək edir.

Modernizm, sürrealizm, dadaizm, futurizm kimi cərəyanlar da məhz "kruq"larda formalaşıblar.

Yəni "kruq" həm də kollektiv təcrübədən yaranan “estetik inqilab” ocağıdır. Burada zamanla güclülər önə çıxır, zəiflər unudulur. Bu baxımdan "kruq", bir növ, təbii seleksiya funksiyası daşıyır.

Qruplaşmalar müvəqqəti olsa da, güclü əsərlər həmişə qalır.

Qısası, "kruq" həm ədəbiyyata ziyan vura, həm də fayda verə bilər.

Əsas məsələ fərqli cəbhələrin mövcudluğunu qəbul etmək, rəqabəti qorumaq və ifratdan qaçıb “orta yol”u tapmaqdır.