Icma.az
close
up
RU
Minimal əməkhaqqı artırıldı: Bu sahədə mexanizm hansı səviyyədədir?

Minimal əməkhaqqı artırıldı: Bu sahədə mexanizm hansı səviyyədədir?

Pərviz Heydərov yazır...

Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamı ilə minimum aylıq əməkhaqqı məbləği 1 yanvar 2025-ci il tarixdən 400 manat müəyyən edilməklə 2019-cu ildən bəri ölkədə sayca 5-ci sosial paketin icrasına start verildi. Hansı ki, bu, 3 milyon vətəndaşı əhatə edəcək. Söhbət, bütövlükdə paketin əhatə edəcəyi vətəndaşlardan gedir. Təkcə, minimum aylıq əməkhaqqı məbləğinə gəldikdə isə bu, 700 min nəfəri əhatə edir. Bunun da 400 mini dövlət, 300 minisə özəl sektorda çalışır.

Ümumiyyətlə, minimum əməkhaqqı artdıqda həm dövlət sektorunda, həm də özəl sektorda çalışanlar bundan bəhrələnirlər. Birincisi bu, ölkə üzrə ən aşağı əməkhaqqı səviyyəsi sayıldığından işəgötürənin ondan aşağı maaş təklif etmək ixtiyarı yoxdur, ikincisi də sözügedən göstərici dövlət sektorunda, yəni büdcədən maliyyələşən sahələrdə çalışan işçilərin aylıq tarif (vəzifə) maaşlarını müəyyən edir. Söhbət, maaşları 19 pilləli vahid tarif cədvəli (VTC) ilə tənzimlənən, bayaq qeyd etdiyim 700 min nəfər işçidən gedir.

Son beş ildə sözügedən göstərici 2.7 dəfə artırılaraq 130 manatdan 345 manata çatdırılmışdı. 2019-cu ildə iki dəfə artırılsa da, sonuncu dəfə iki il qabaq - 2023-cü ildə yüksəldilmişdi. Nəticədə də əhalinin gəlirləri qeyd olunan illər ərzində əvvəlki illərə nisbətən, daha çox və sürətlə artmışdı.

Ümumiyyətlə, minimum əməkhaqqının artırıldığı illər sırasına nəzər salsaq 2019-cu il seçildiyini görərik. Həmin ilin mart və sentyabr aylarında üst-üstə iki sosial paket icra edilməklə minimum aylıq əməkhaqqı 130 manatdan mərhələlərlə 250 manata qaldırıldı ki, sözügedən göstərici ilk dəfə olaraq ölkə üzrə hər il müəyyən edilən yaşayış minimumu göstəricisini keçdi.

Hansı ki, hökumət neçə illər idi məhz buna nail olmağa çalışırdı.

Və artıq, beşinci ildir minimum aylıq əməkhaqqı yaşayış minimumu, həmçinin ehtiyac meyarı göstəricisindən yüksəkdə təşkil etməklə əvvəlki dövrdən fərqli olaraq daha böyük mahiyyət kəsb edir.

Xatırladım ki, cari il üçün yaşayış minimumu ölkəmiz üzrə 285 manat, əmək qabiliyyətli əhali üçün 305, pensiyaçılar üçün 232, uşaqlar üçünsə 246 manat müəyyən edilib. Ünvanlı dövlət sosial yardımını hesablamaq məqsədilə nəzərdə tutulan ehtiyac meyarı da həmçinin, 285 manat təsdiq olunub.

Məsələ ondadır ki, minimum əməkhaqqı ilə bağlı hər şey heç də yenə tələb olunan şəkildə deyil. Yəni, onun həddi ilə yanaşı, əslində əhəmiyyəti və rolu da artırılmalıdır. Başqa sözlə, mahiyyəti təkmilləşdirilməli və dəyişdirilməlidir.

Misal üçün, yuxarıda ölkədə muzdla çalışan aylıq maaşları 19 pilləli VTC ilə tənzimlənən dövlət və özəl sektorda çalışan 700 min nəfər işçidən söz açdıq. Bu, kiçik rəqəm deyil. Lakin, bilavasitə büdcə təşkilatlarında çalışanların heç də hamısı da demək deyil, onların müəyyən hissəsidir.

Belə ki, ölkədə minimum aylıq əməkhaqqı artımı gəlirləri büdcədən asılı olan muzdlu işçilərin hamısına təsir etmir. Məsələn, orta təhsil müəssisələrində çalışan müəllimlərin maaşları ayrı mexanizm əsasında tənzimlənməklə artırılır ki, minimum əməkhaqqının artırılması onların maaşlarına təsir etmir. Və yaxud da, bir sıra dövlət və hökumət orqanlarının tabeliyində, o cümlədən ayrıca fəaliyyət göstərən publik hüquqi şəxs statuslu qurumlarda çalışanların əməkhaqqları da 19 pilləli vahid tarif cədvəli əsasında hesablanmır və sair.

Düzdür, qeyd olunan kateqoriya işçilərin çalışdıqları sahələrdə də minimal maaş ölkə üzrə müəyyən edilən həddən aşağı ola bilməz və aşağı məbləğdə olan maaşlar artırılır. Lakin bu, təkrar edirəm, yuxarı səviyyədə maaş alanların aylıq əməkhaqqlarına təsir etmir.

Qeyd olunan cəhət bəlkə də məqbul haldır. O baxımdan ki, ölkə üzrə aşağı əməkhaqqı səviyyəsi artırıldıqca minimum maaş həddinin orta aylıq əməkhaqqı səviyyəsinə yaxınlaşması bu yolla cüzi də olsa təsbitini tapır. Çünki bu məsələnin özü də ciddi yanaşma tələb edir. Bu yerdə, ölkəmizin 2004-cü ildə Avropa Sosial Xartiyasına qoşularkən minimum əməkhaqqı həddini orta aylıq əməkhaqqı səviyyəsinin 60% hissəsinə çatdırmaq barədə öhdəlik götürdüyü məsələsini də xatırlamaq yerinə düşər.

Bu səbəbdən də 2012-ci ildə qəbul edilən "Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasında 2020-ci ilə qədər sözügedən məsələ əsas hədəf olaraq seçilmişdi. Lakin minimum əməkhaqqı bu ildən 400 manat edildikdən sonra da belə, bu nisbət 40.2%-dən o tərəfə aşmır. Və buna nail olmaq üçün görünür, hələ çox vaxt tələb olunur.

Digər məsələ və bəlkə də ən mühüm məqamsa ondan ibarətdir ki, minimum əməkhaqqı artımı işçilərin gəlirlərinə müsbət təsir etsə də, işəgötürənlərin yükünü və xərclərini yüksəldir. Söhbət, onların ödənişlərindən, həmçinin məcburi dövlət sosial sığorta haqlarından gedir.

Məcburi dövlət sosial sığorta haqqı qanunvericiliklə sığortalamaya görə sığortaçıya verilən pul vəsaitidir. Bu sığorta zamanı sığorta haqqı əmək ödənişinə (gəlirə) nisbətdə faizlə müəyyən edilir ki, sığortaedənin və sığortaolunanın vəsaiti hesabına ödənilir.

Sığortaedənin ödədiyi sığorta haqqı - hesablanmış əməyin ödənişi fondunun və məcburi dövlət sosial sığortasına cəlb olunan digər gəlirlərin 22%-i, sığortaolunan üzrə isə - işçinin əməkhaqqı və məcburi dövlət sosial sığortasına cəlb olunan digər gəlirlərinin 3%-i həcmində təşkil edir.

Sığorta haqqına cəlb olunan aylıq gəlir məbləğisə 200 manatdır.

Hesab edirəm, minimum əməkhaqqı artırılan zaman işəgötürənlərin və yaxud da işçi götürmədən fərdi sahibkarlıqla məşğul olanların məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə ödənişlərinin yüksəlməsi qarşısını almaqdan ötrü sığorta haqqına cəlb olunan aylıq gəlir məbləğini 300 manata qaldırmaq, sığortaolunanın gəlirlərindən tutulan sosial sığorta haqqı dərəcəsini isə 3%-dən 2%-ə endirmək məqsədəuyğun olardı.

Və ən nəhayət, üçüncü məsələ... Ölkəmizdə də saatlıq minimum əməkhaqqı sisteminin tətbiqi zəruri görünür. Bu barədə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən keçən il iyul ayının 1-dək müvafiq təkliflər hazırlanıb veriləcəyi bildirilsə də, hələ ki əlavə məlumat yoxdur.

Minimum əməkhaqqının aylıq mexanizmdən saatlığa keçirilməsi məsələsinə dair ilk növbədə onu qeyd edim ki, ölkədə minimal maaş göstəricinə aid mövcud mexanizmin işlək xüsusiyyəti və təsiri əslində indikindən daha çox əhəmiyyət təşkil etməli, ondan heç bir sosial ayırma və vergi tutulmamalı, ümumiyyətlə minimum maaşın ölkədə əsas iqtisadi və sosial göstərici olaraq rolu birbaşa və həlledici xüsusiyyət kəsb etməlidir.

Bunun üçün qanunvericiliyə dəyişikliklər etmək tələb olunur. Minimum əməkhaqqı əgər ixtisassız əməyə və xidmətə görə verilən ən aşağı əməkhaqqı məbləği sayılırsa, sözügedən göstərici bunu həqiqətən tam mənada ehtiva etməlidir. Bu baxımdan da əslində, o, həqiqətən aylıq deyil, iş saatına görə ödənilsə yaxşıdır.

Bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi...

Yeri gəlmişkən, məsələn, Əmək Məcəlləsində qeyd olunub ki, ölkəmizdə gündəlik normal iş vaxtının müddəti 8 saatdan, normal iş vaxtına uyğun olan həftəlik normal iş vaxtının müddəti isə 40 saatdan artıq ola bilməz.

Lakin işçi bəzi hallarda müəyyən səbəblər üzündən bundan az və yaxud çox saat da işləyə bilir... Bu zaman, minimum əməkhaqqının saata görə deyil, standart ay üzrə ödənilməsi heç də ədalətli sayıla bilməz. Bu baxımdan da, iş saatına görə ödəniş həm işçi, həm də işəgötürən üçün daha mükəmməl mexanizm sayılır.

seeBaxış sayı:84
embedMənbə:https://oxu.az
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri