Moskva Azərbaycan Ermənistan sülh sazişinə mane ola bilərmi?

Rusiyanın Cənubi Qafqazda təsiri azaldıqca, regional rəsmilər Moskvanın İrəvanla Bakı arasında əlaqələri poza biləcəyindən narahatdırlar.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Middle East Eye” yazıb.
Britaniya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Keçən il Türkiyə rəsmiləri Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh danışıqlarını müzakirə etmək üçün rusiyalı vəzifədaşları ilə görüşəndə Moskvanın açıq mesajı var idi. Heç bir kənar adam onların “arxa həyət”indən keçə bilməz. Rusiya rəsmilərindən birinin dediyi kimi, “Cənubi Qafqaz bizim üçün qırmızı xəttdir”.
Bu açıqlama 2020-ci il Dağlıq Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın Vaşinqton və Qərblə barışması ilə bağlı Kremldə artan məyusluğu əks etdirir.
2025-ci ildə ABŞ bölgəyə sürətlə daxil olub, Yerevan və Bakı - uzunmüddətli düşmənlər arasında son sülhə yol açan əlamətdar razılaşmaya vasitəçilik edib.
Razılaşmaya əsasən, Vaşinqton qarşıdakı 100 il ərzində Cənubi Qafqazda strateji tranzit dəhlizi idarə edəcək.
ABŞ prezidenti Donald Trampın adını daşıyan marşrut Azərbaycanı Ermənistan ərazisindən keçməklə birincini Naxçıvan anklavı ilə birləşdirəcək.
Tipik Tramp üslubunda o, TRIPP adlanacaq: Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu.
ABŞ-nın təşəbbüsü ilə həm Azərbaycan, həm də Ermənistan liderləri sülhə sadiq qaldılar və ötən həftə bu ilin əvvəlində əldə edilmiş saziş layihəsini imzaladılar.
Amerika vasitəçiliyi fikir ayrılıqlarının aradan qaldırılmasında əsas rol oynasa da, Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin kəskinləşməsi də eyni dərəcədə əhəmiyyətli rol oynayıb.
Moskvanın 2024-cü ilin dekabrında “Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus sərnişin təyyarəsinin vurulmasına görə üzr istəməkdən və ya kompensasiya ödəməkdən imtina etməsindən sonra gərginlik artıb.
Rusiya hava hücumundan müdafiə qüvvələri təyyarəni Qroznı yaxınlığında vurub, 38 nəfəri Ukraynaya məxsus PUA ilə “səhv salaraq” öldürüb.
İyul ayında Rusiya polisinin Yekaterinburqda qətlin araşdırılması zamanı evə basqını və azərbaycanlı Ziyəddin və Hüseyn Səfərov qardaşlarını öldürməsi, bir neçə nəfəri yaralaması ilə münasibətlər daha da pisləşib.
Bakının qəzəbi onun mətbuat orqanlarının, o cümlədən dövlət telekanallarının Moskvanı açıq şəkildə tənqid etməsi ilə aydın görünüb.
Azərbaycanlılar, həmçinin ABŞ-la təhlükəsizlik təminatları və ABŞ-nın davam edən silah embarqosunun aradan qaldırılmasına çalışırlar.
Adının açıqlanmaması şərti ilə “Middle East Eye” ilə danışan bir neçə regional məmur, Rusiyanın potensial qisasından narahatlığını dilə gətirib.
Bəziləri Moskvanın müvafiq hökumətləri sarsıtmaq üçün addımlar ata biləcəyini və ya Ermənistan və Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd edə biləcəyini düşünürlər.
Hər iki ölkənin idarəçiliyində, mədəniyyətində və iqtisadiyyatında Rusiyanın təsiri hələ də dərindədir və hər ikisində kiçik, lakin köklü etnik rus azlığı var.
Moskva, o cümlədən RT-nin baş redaktoru Marqarita Simonyan həftəsonu tamaşaçılara xatırladıb ki, 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsinə məhz Moskva atəşkəslə son qoyub. O, Ermənistanın təhlükəsizliyini ancaq Rusiyanın zəmanəti ilə təmin edə biləcəyini deyib.
Kremlyönlü şərhçi Vladimir Solovyov Rusiyanın Ukraynada olduğu kimi Cənubi Qafqazda da - NATO bazaları yaradılacağı təqdirdə, - növbəti “xüsusi hərbi əməliyyata” başlaya biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.
Yüksək səviyyəli regional diplomat MEE-yə deyib ki, Rusiya iki-üç milyon etnik azərbaycanlı olan Azərbaycanın böyük diasporunu hədəfə ala bilər.
Rusiyadakı oliqarxlara məxsus aktivlərə də həbs qoya bilər. Diqqətlə izlənənlər arasında azərbaycanlı milyarderlər Qod Nisanov və Zarax İliyev də var.
Türkiyə keçmişdə yaxın etnik və mədəni əlaqələri olan Bakı ilə bağlı oxşar narahatlıqlarla üzləşib.
2020-ci ildə baş verən qarşıdurma zamanı Ankara təkcə silahlı pilotsuz təyyarələr, elektron döyüş sistemləri və kəşfiyyat imkanları verməklə kifayətlənməyib, həm də suriyalı döyüşçülərin cəlb olunmasını asanlaşdırıb.
Türkiyə rəsmiləri də Azərbaycan ordusunda rusiyayönlü ünsürlərin üzə çıxarılması və yatırılmasında iştirak ediblər.
Belə işlərdən biri də rusiyameylli simpatiyada şübhəli bilinən o vaxtkı Baş Qərargah rəisi Nəcməddin Sadıkov idi.
Məsələ ilə yaxından tanış olan mənbənin MEE-yə verdiyi məlumata görə, Türkiyə rəsmiləri müharibə zamanı onun çıxarılmasını təşkil edib, onu sorğu-sual üçün Türkiyəyə gətiriblər və daha sonra Rusiyaya qayıtmasına icazə veriblər.
Ermənistan sərhəd təhlükəsizliyi, hərbi bazalar və iqtisadi asılılıq vasitəsilə Moskvaya dərin bağlı olaraq qalır.
Cümə günü Ağ evdə imzalanma mərasimindən sonra regional diplomatlardan biri MEE-yə deyib:
“Mən Paşinyan olsaydım, ehtiyatlı olardım”.
Beynəlxalq Böhran Qrupunun Cənubi Qafqaz üzrə baş analitiki Coşua Kucera bildirib ki, Ermənistan Rusiya təbii qazı və taxılından çox asılıdır.
Miqrasiya Ermənistanla əlaqəni daha da möhkəmləndirir, Rusiyada 82 mindən çox Ermənistan vətəndaşı çalışır ki, bu da onun xarici işçi qüvvəsinin 2,3 faizini təşkil edir.
O əlavə edib ki, Rusiya Gümrüdəki hərbi bazasında da minlərlə hərbçi saxlayır və Rusiya bazarı Ermənistanın kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı üçün əsas istiqamətdir.
Həqiqətən də, əvvəlki Türkiyə-Ermənistan normallaşdırılması danışıqları zamanı keçidlərin yenidən açılması ilə bağlı danışıqlarda rus sərhədçiləri iştirak edirdilər ki, bu da Rusiyanın təsirini güclü şəkildə göstərir.
2022-ci ildə Paşinyan Azərbaycanla sərhəddə baş verən toqquşmalardan sonra Rusiyanın rəhbərlik etdiyi KTMT-dən (Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı) hərbi yardım istəyib, lakin alyans qoşun yeritməkdən imtina edib.
Rusiya ilə münasibətlərin zəifləməsinin əlaməti olaraq 2024-cü ilin fevralında o, Ermənistanın KTMT üzvlüyünü dondurduğunu elan etdi.
Son bir ildə Paşinyan həmçinin bir neçə dövlət çevrilişi cəhdinin qarşısını aldığını, o cümlədən erməni apostol kilsəsinin də iştirak etdiyi iddia edilən cəhdin qarşısını aldığını iddia edib.
Bununla belə, Ermənistan lideri üçün heç də qaranlıq deyil.
Kucera qeyd edib ki, Rusiya Ermənistan üzərində təsir rıçaqlarına malik olsa da, Ukraynada uzun sürən müharibədə bataqlıqda qaldığı halda onun seçimləri məhduddur.
"Onun belə rıçaqları var, amma siz onlardan istifadə etsəniz, onda necə? Bu, daha çox ermənini Rusiyanın etibarlı tərəfdaş olmadığına inandıracaq", - o deyib.
Kucera əlavə etdi ki, artıq Moskvanın ölkədə ölçülüb-biçilmiş bir yanaşma tətbiq edə biləcəyini göstərən əlamətlər var.
Məsələn, aprel ayında Kremllə sıx əlaqələri olan Rusiyanın işgüzar gündəlik “Vedomosti” xəbər vermişdi ki, “Ermənistan faylı”na nəzarət prezident administrasiyası rəhbərinin birinci müavini Sergey Kirienkoya həvalə olunub.
Hesabatda Kremlin Paşinyanın gələn il keçiriləcək prezident seçkilərində qalib gələcəyini gözləyərək Ermənistan siyasətində “azlıq payı” əldə etməyi hədəflədiyi ehtimal edilir.
Qəzet ekspertdən sitat gətirib:
“Kreml öz siyasətində heç olmasa azlıq paketini təmin etməyə çalışmaqla Ermənistana mövcudluğunu xatırlatmaqdan rahat olardı”.
Rəsmi Moskva həftə sonu Ermənistan-Azərbaycan razılaşmasını rəsmi olaraq alqışlayıb, eyni zamanda xəbərdarlıq edib:
“Qeyri-regional oyunçuların cəlb edilməsi sülh gündəmini gücləndirməlidir, yeni parçalanmalar yaratmamalıdır”.
O əlavə edib ki, o, Yaxın Şərqdə Qərbin rəhbərlik etdiyi münaqişələrin həlli ilə bağlı “bədbəxt təcrübəni” təkrarlamamağa ümid edir.
Y. QACAR