Müharibələr, terror hücumları və iqtisadi döyüşlər ili

Dünya ağır qarışıqlıq dövrünə qədəm qoyub və bunun nəticələri hər kəsə təsir edir

2025-ci il son onilliyin ən gərgin illərindən biri oldu. Müharibələr və silahlı münaqişələr eyni vaxtda bir neçə qitədə - Avropada, Yaxın Şərqdə, Afrikada və Asiyada baş verdi. Terrorizm yenidən ortaya çıxdı və beynəlxalq siyasət getdikcə danışıqlar masasında deyil, sanksiyalar, iqtisadi təzyiq və güc tətbiqi yolu ilə aparıldı. İli nəzərdən keçirərkən aydın olur: dünya ağır qarışıqlıq dövrünə qədəm qoyub və bunun nəticələri hər kəsə təsir edir.

Münaqişələr artıb

Etiraf etmək nə qədər kədərli olsa da, 2025-ci ildə müharibələr nəinki bitmədi, əksər qitələrdə daha da şiddətləndi. Döyüşlər Avropada, Yaxın Şərqdə, Afrikada, Uzaq Şərqdə davam etdi, Cənubi Asiyada alovlandı və bir neçə ölkənin sərhəd bölgələrində genişləndi. Bəzi yerlərdə bunlar genişmiqyaslı cəbhə toqquşmaları, digərlərində isə illərdir həll olunmamış yerli, lakin uzunmüddətli münaqişələr idi.

2025-ci ildə dünya daim müharibə xəbərləri ilə dolu idi: atəş, eskalasiya, bir neçə aydan çox davam etməyən atəşkəslər, yeni eskalasiyalar və yeni bölücü xətlər. Milyonlarla insan üçün müharibə xəbərlərdə sadəcə mücərrəd bir sözdən daha çox, gündəlik həyatın bir hissəsinə çevrilmişdi - itkilər, qaçqınlar, dağıdılmış infrastruktur və tanış dünya nizamının nəhayət çatladığı hissi ilə.

Terrorizm: yox olmayan təhdid

İllərdir davam edən mübarizəyə və ekstremistlər üzərində qələbələrin ucadan elan edilməsinə baxmayaraq, 2025-ci ildə terror yox olmayıb. Əslində o daha da müxtəlifləşib. Bir tərəfdən, əsasən Yaxın Şərq və Şimali Afrikada, eləcə də Cənubi və Mərkəzi Asiyanın bəzi yerlərində fəaliyyət göstərən böyük terror qrupları var. Digər tərəfdən, hücumların kiçik qruplar və ya fərdlər tərəfindən, aydın bir struktur olmadan, lakin eyni dağıdıcı təsirlə həyata keçirildiyi sözdə "yerli terrorizm" mövcuddur.

Asiyadan Avropaya, Yaxın Şərqdən bu yaxınlarda nisbətən təhlükəsiz hesab edilən ölkələrə qədər müxtəlif qitələrdə partlayışlar, atışmalar və mülki əhaliyə hücumlar baş verib. Terrorizm artıq "xarici bölgələr"in problemi deyil: bu gün demək olar ki, heç bir ölkə bundan sığortalanmayıb və onlarla dövlət il ərzində terror hücumları ilə üzləşib və ya son anda onların qarşısını alıb. Bu, yeni bir reallıq yaradıb - daimi risk, yüksək təhlükəsizlik və psixoloji təzyiq altında yaşamaq.

Beynəlxalq siyasət: qaynar müharibə əvəzinə iqtisadi müharibə

2025-ci ilin əsas xüsusiyyətlərindən biri beynəlxalq siyasətin iqtisadi müharibəyə çevrilməsi olub. Donald Trampın rəhbərliyi altında ABŞ-ın yeni kursu olduqca sadə idi: Amerika üçün birbaşa mübarizə aparmaqdansa, iqtisadi təzyiq göstərmək daha sərfəlidir. Sanksiyalar, tariflər, ticarət məhdudiyyətləri və maliyyə təsirləri Vaşinqtonun xarici siyasətinin əsas alətlərinə çevrilib. Bu "tanksız müharibə" eyni vaxtda bir neçə cəbhədə aparılıb. Bir tərəfdən, əsas iqtisadi rəqib kimi Çinə qarşı, digər tərəfdən isə getdikcə müttəfiq kimi deyil, rəqib kimi qəbul edilən Avropa Birliyinə qarşı. Dünya elə bir vəziyyətdə idi ki, diplomatiya sərt danışıqlara yol verdi və iqtisadi qərarlar bir vaxtlar hərbi əməliyyatlar kimi eyni rol oynamağa başladı.

İqtisadiyyat: daha sakit sözlərlə müharibə

2025-ci ilin iqtisadi nəticələrini müharibələrdən və sanksiyalardan ayırmaq olmaz. Ukraynadakı münaqişə Rusiyaya qarşı görünməmiş məhdudiyyətlərə səbəb oldu və onu iqtisadiyyatını, logistikasını və xarici ticarətini yenidən qurmağa məcbur etdi. Lakin bununla yanaşı, başqa bir müharibə də alovlanırdı - daha az görünən, lakin daha az qəddar olmayan: qlobal iqtisadi müharibə.

Sanksiyalar, ticarət maneələri və tariflər siyasəti qlobal iqtisadiyyatı faktiki olaraq bir neçə bloka böldü. Bəzi ölkələr köhnə iqtisadi zəncirləri qorumağa çalışdı, digərləri isə təcili olaraq yenilərini qurdu. Qiymətlər, inflyasiya, bazar qeyri-sabitliyi və artan sosial gərginlik bu proseslərin birbaşa nəticələri idi. Adi insanlar üçün bu, sadəcə özünü göstərdi: həyat daha bahalı və daha az proqnozlaşdırıla bilən hala gəldi.

Nəticə

2025 göstərdi ki, dünya illüziyalar dövründən - müharibələrin keçmişdə qaldığı, terrorizmin tamamilə aradan qaldırıla biləcəyi, iqtisadiyyatın siyasətdən ayrı mövcud olduğu illüziyasından getdikcə daha da uzaqlaşır. Reallıq daha sərt oldu: güc yenidən mübahisəyə, sabitlik isə qıtlığa çevrildi.

Mənbə: “İsiwis.co.il”

Tərcümə AYNA.AZ-a məxsusdur.