Niyə bəzi insanlar əməliyyatdan sonra xarici dillərdə danışmağa başlayırlar?

Konyada yaşayan 58 yaşlı Rəhmi Karademirin başına gələn hadisə tibb aləmində də heyrətə səbəb olub. Dizindəki əməliyyatdan sonra beynində qan laxtası yaranan Karademir insult keçirdikdən sonra nitq pozğunluğu yaranıb. Müdaxilədən sonra onun hərəkətliliyi bərpa olunsa da, danışıq tərzi tamamilə dəyişib. Türk dilini başa düşə və danışa bilməyən kişi Danimarka dilində səlis danışmağa başlayıb. Bu qeyri-adi mənzərə əslində tibbdə nadir hallarda rast gəlinən bir sindromun xəbərçisidir: Xarici vurğu sindromu.

Beləliklə, xarici vurğu sindromu nədir və necə baş verir?
 

Sfera.az bu yazıda sizə Xarici Vurğu Sindromu (FAS) haqqında məlumat təqdim edir.
 

Xarici Vurğu Sindromu bir insanın öz ana dilindən başqa bir aksentlə danışmasına səbəb olan nadir nevroloji xəstəlikdir. Bu vəziyyət tez-tez insult, beyin travması, miqren və ya inkişaf pozğunluqlarından sonra baş verə bilər.
 

İlk dəfə 1907-ci ildə təsvir edilən bu sindromun 2009-cu ilə qədər yalnız 62 sənədləşdirilmiş halı var idi. Xəstələr yeni dil öyrənmirlər; onların danışıq tərzi ətrafdakılar tərəfindən yad ləhcə kimi qəbul edilir. Qavrayışın bu dəyişməsi çox vaxt saitlərin uzanması, bəzi samitlərin fərqli tələffüzü, nitq ritminin dəyişməsi ilə əlaqələndirilir.
 

Bəs beynin hansı zədələnməsi bu sindroma səbəb olur?
 

Xarici vurğu sindromu ən çox beynin sol tərəfində meydana gələn lezyonlarla əlaqələndirilir. Beyincik kimi motor idarəetmə mərkəzlərinin də nitq ritmində və intonasiyasında dəyişikliklərdə iştirak etdiyi düşünülür. Bəzi hallarda sindromun psixoloji mənşəli olduğu, yəni psixiatrik pozğunluqla birlikdə inkişaf etdiyi müşahidə edilmişdir. Xəstələr adətən öz nitq pozğunluğunun fərqindədirlər və bu yeni vurğu onların şüurlu səyi deyil, qeyri-iradi dəyişiklik kimi görünür.

Bəs onda Rəhmi Karademir niyə Danimarkaca danışmağa başladı? Onun ləhcəsi dəyişməli deyildimi?
 

Xarici vurğu sindromu əsasən vurğunun dəyişməsi ilə məhdudlaşsa da, bəzi hallarda insan əvvəllər öyrəndiyi, lakin uzun müddət istifadə etmədiyi dildə danışmağa başlaya bilər. Rəhmi Karademir məsələsində bu ehtimalın gündəmə gəlməsinin səbəbi də məhz budur. Həkimlərin fikrincə, Karademirin əvvəllər danimarka dili ilə əlaqəsi olub və beyin zədələnməsindən sonra türkcə ilə əlaqələr zəiflədiyi üçün uzun müddət istifadə olunmayan bu dil birdən-birə yenidən gündəmə gəlib.
 

Yəni iki və ya daha çox dil bilən fərdlərdə insult və ya beyin travması sonrasında bir dil tamamilə unudula bilər, digər dil isə qorunub saxlanıla və ya ortaya çıxa bilər. Danimarka nümunəsi də bu nadir mənzərənin nəticəsidir. Beyində fərqli dil mərkəzlərinin müxtəlif bölgələrdə yerləşməsi bu dillərin hər birinin fərqli şəkildə təsirlənməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də keçmişdə öyrənilən, lakin aktiv istifadə olunmayan bir dil bir növ ehtiyatda gözləməkdir və beyin müvəqqəti olaraq əsas dili itirdikdə bu ehtiyat sistemi işə düşür.
 

Həkimlərin fikrincə, bu vəziyyət müvəqqəti ola bilər və zamanla türkcəyə qayıtmaq mümkündür. Reabilitasiya prosesi zamanı xəstələr beynin dili yenidən qurma qabiliyyəti sayəsində danışdıqları dilləri yenidən öyrənə bilərlər.

Xanım